Оқулық Қазақстан Ðеспóбликасының Áілім æәне ғылым министрлігі бекіткен

55
§ 9. ÆАÍÓ
Күнделікті тұрмыста біз табиғи газ, ағаш, 
көмір сияқты отындардың жануын көріп 
жүрміз. 
Жану ауа құрамындағы оттектің қа­
ты суымен жүретін реакция екенін сендер 
білесіңдер ме? Қыздырғанда оттек көптеген 
заттармен шабыт ты әрекеттесіп, нәтижесінде 
жылу және жарық бөлінеді. Мұндай 
реакциялар 
жану
реаêöèясы
деп аталады. 
Жану кезінде жай заттардың атомдары оттек 
атомдарымен қосылып, 
оêсèä
түзеді. Жай 
заттардың оттекпен әрекеттесуінің жалпы 
сызбасы мынадай:
жай зат + оттек = оксид
Æану — заттарäың жылу және жарық 
бөліï, тотыға жүретін õèмèялық реаêöèя. 
Çат тар äың оттеêïен әреêеттесу реаêöèясы 
тотығу, ал реаêöèя өнімі оêсèä äеï аталаäы. 
Îêсèäтер
 
— құрамы еêі ýлементтен тұра-
тын, біреуі оттеê болатын êүрäелі заттар
. 
Çаттар ауада жанғанда да оксидтер түзіледі. Бірақ заттар ауада 
оттекке қарағанда баяу жанады, өйткені ауа құрамындағы оттектің 
мөлшері бес еседей аз.
Оттек бар ыдысқа қыздырылған көмір түйірін салса, ол жалынсыз 
жанады (22, 
à
­сурет).
Ñол ыдысқа әк суының (кальций гидроксидінің Ñа(OH)
2
) 
ерітіндісін құйып шайқағанда ерітінді лайланады. Өйткені ыдыста 
көміртек (ІV) оксиді түзіледі:
көміртек + оттек 
=
көміртек (ІV) оксиді
Күкірттің алдын ала қыздырылған түйірін оттек бар ыдысқа 
ба тырса, ол көк жалынмен (22, 
ә
­сурет) өткір иісті улы газ — кү­
кірт (ІV) оксидін түзе жанады. (Тәжірибе тартпа шкафта жасалады):
күкірт + оттек 
=
күкірт (ІV) оксиді
Оттекте фосфор көз қаратпайтын жалын мен (22, 
á
­сурет) ақ 
түсті түтін түзе жанады. Реакция нәтижесінде ыдыс қабырғасында 
фосфор (V) оксидінің түйірлері түзіледі:
фосфор + оттек 

жүктеу/скачать 3,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: