-сурет . Үздіксіз сызықты шектуелер кӛптігіндегі сызықтық критерий 8.2-сурет

74 
8.3-сурет
. Дискретті баламалар кӛптігіндегі сызықтық критерий 
8.1-кесте
Критериалды есептердегі шектеулер түрлері 
x
i
 параметрлер мәндерінің 
ҥздіксіз кӛптігінде сызықтық 
шектеулер 
x
i
 параметрлер мәндерінің ҥздіксіз 
кӛптігінде сызықтық емес шектеулер 
x
i
 параметрлер 
мәндерінің дискретті 
кӛптігінде сызықтық 
не сызықтық емес 
шектеулер 
C
0

X
1 

C
1 
C
2

X
2 

C
3 
. . . 
C
n+2

X
n 

C
n+3 
 
a
1m
x
1
+ 
a
2m
x
2
+…+ 
a
nm
x
n

b
1 
. . . 
a
1m
x
1
+ 
a
2m
x
2
+…+ 
a
nm
x
n

b
m 
C
0

X
1 

C
1 
C
2

X
2 

C
3 
. . . 
C
n+2

X
n 

C
n+3 
 
a
1m
x
1
k1
+ 
a
2m
x
2
k2
+…+ 
a
nm
x
n
kn

b
1 
. . . 
a
1m
x
1
k1
+ 
a
2m
x
2
k2
+…+ 
a
nm
x
n
kn

b
m 
X
1

{
x
11
, 
x
12
,…, 
x
1s
} 
. . . 
X
n

{
x
11
, 
x
12
,…, 
x
1d
} 
. . . 
Сызықтық немесе 
сызықтық емес 
шектеулер 
Шешімді критериалды қабылдау есептер сызықтық немесе сызықтық 
емес математикалық бағдарламауға жататыны аңық кӛрініп тұр. Қай есеп 
болмасын дербес жағдайы, мысалы, бүтін санды бағдарламау есебі болып 
шығу мүмкін. Онда ең жақсы баламаны табу керек, оның 
х
1
және 
x
2
бағалары 
бүтін сандар.
Жалпы жағдайда критериалды таңдау (шешім қабылдау) әдісі келесі 
қадамдардан тұрады: 
1. Ӛте жалпы, концептуалды есепті қою: «Не істеу керек?» немесе 
«Аяғында не керек және қазір не бар?». Яғни шешім қабылдаудың мақсатын 
(мақсаттарын) анықтау. 
2. Баламаларды генерациялау. Бұл кезеңде сараптамалық деп аталатың 
әдістер қолданылады: «ми шабуыл», «синектика», «ӛнертабыс матрицалары» 
және т.б. 

75 
3. Мақсатқа жету дәрежесін бағалайтын критерийлерді таңдау. 
3.1. Кӛзқарасты таңдау: «идеалға ұмтылу» немесе «шығындарды 
минимизациялау». 
3.2. Әрбір критерий үшін бағалау функцияның түрін таңдау. 
3.3. Әрбір критерий үшін «шекаралық мәндерді» анықтау («жақсы – 
жаман» шкаласы). 
4. Таңдалған критерийлер бойынша баламаларды бағалау. 
4.1. Әрбір баламаның параметрлер мәндерін анықтау. 
4.2. Алдыңғы тарихты есепке алу (кӛп реттік таңдау үшін). 
4.3. Критерий мәнін есептеу. 
5. Мақсатқа (мақсаттарға) жету дәрежесін бағалаудан алынған 
баламаны дәрежелеу. 
6. Ең нашар баламаларды лақтырып тастау.
7. Басым болмайтын кӛптіктен (мысалы, кездейсоқ түрімен) бір 
баламаны таңдау немес 1-ші пунктке қайту.
Тағы да бір маңызды мәселе барлық қарастырылған функциялардың 
дӛңестік (батыңқылық) сипаттамасы және мүмкін мәндер кӛптігінің 
тұйықтығы. Бұл анықтамалар фнукционалды талдауда беріледі. 
Критериалды есепті шешудің қадамдарына қайтып келейік. 1 қадам 
бірінші бӛлімдерде толық бейнеленген. Екінші пункт ұлан-байтақ, оның 
қарауы ЖИ курсына кірмейді. Критерийлер таңдауды (3 қадам) ӛнер деп 
айтуға болады. Барлық критериалды әдістерді (шешімді қабылдау) «идеал 
нүкте» және «ымыралы бағдарламау» әдістерге бӛлуге болады. Бірінші 
жағдайда барлық баламалар ӛзінің белгілерінің кӛп ӛлшемді кеңістікте 
қарастырылады, сонымен бірге «идеал нүкте» бар болады (
8.4-сурет
). Әрбір 
баламаның бағалауы идеал нүктеге дейін аралығы деп алынады (ыңғай үшін 
идеал нүктені координат басына қояды). Кімде бұл аралық минималды, сол 
жеңеді. Кейде, керісінше, «жақындық ӛлшемін» емес «қашықтау ӛлшемін» 
қарастырады. Бұл жағдайда, мысалы, «абсолютты қажет емес нүктені» 
жасауға және оған дейін (әрбір баламадан) аралықты анықтауға болады. 
Әрине, ең жақсы балама «жаман» нүктеден ең алыста болады. «Жақсы - 
жаман», «күшті - әлсіз» және т.с.с. ұғымдарды енгізуге мүмкін беретін кӛп 
ӛлшемді кеңістіктерді «семантикалық метрикасы бар кеңістіктер» немесе 
«семантикалық кеңістіктер» деп атайды. Кейде «Осгуд кеңістігі» деп 
аталады, ӛйткені алғаш рет осындай кеңістіктер Чарльз Осгуд пен Суси 
жазған «Мәндерді ӛлшеу» кітабында қарастырылған болатын (1947 ж., 
АҚШ). Кітапта түсіну және бейнелеу үшін ағылшын тіліндегі құрылыстар 
мен психологиялық құрылымдар қарастырылған. Сондықтан лингвисттер де, 
психологтар да және ЖИ мамандары оны «біздің кітабіміз» деп есептейді. 
Ч.Осгуд бұқаралық процестерді зерттеген. Мысалы, кейбір студенттер 
тобында математикадан бақылау жұмысының нәтижесі бойынша Осгуд 
кеңістігін құруға болады.

76 
8.4-сурет. Идеал нүкте және нақты балама (Майраның кӛзқарасы) 

жүктеу/скачать 2,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: