Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен Алматы, 2011

57
3. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІКТІҢ БАСТЫ ШАРТЫ. 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭРУДИЦИЯ МЕН ҚҰЗЫРЕТТІЛІК
Жоспар:
1. Жалпы мәдениет - педагогтың кәсібилігінің шарты.
2. Ғылыми эрудиция, құндылық бағдарлар – педагогикалық 
мәдениеттің компоненттері.
3. Арнайы, әлеуметтік, жеке тұлға, дара құзыреттілік, 
мамандыққа құзыреттілік
4. Педагогикалық әрекеттің этикасы
5. Шығармашылық - оқушылардың дербестігін дамыту негізі
Негізгі ұғымдар:
мәдениет, педагогикалық мәдениет, 
педагогикалық эрудиция, құзыреттілік, шығармашылық
Педагогтың кәсібилігінің бір шарты – мәдениет болса, 
«мәдениет» ұғымының мәніне тоқталайық. “Мәдениет” термині 
латын тілінің “cultura” сөзінен аударғанда жерді өңдеу дегенді 
білдіреді. Кейін бұл ұғым кең мағынада қолданыла бастады.
Мәдениет – адам әрекетінің, саналы қызметінің көрінісі. 
Мәдениет адамсыз жаралмайды. Белгілі американ психолог-
гуманисі А. Маслоу «мәдениет біздің психологиялық және 
биологиялық табиғатымызға өте жақын, сондықтан оқытудың негізі 
ретінде қарау керек» дейді.
Мәдениет – адамның іс-әрекетін ұйымдастыру түрлері және 
әдістерімен, сондай-ақ олар жасаған материалдық, рухани 
құндылықтармен сипатталатын қоғам дамуының, шығармашыл 
күштердің және адам қабілеттерінің тарихи анықталған деңгейі. 
Ол іс-әрекет (білім, білік, дағды, интеллект деңгейі, көзқарас, 
адамгершілік, эстетикалық дамуы, қарым-қатынас жасаудың 
тәсілдері мен түрлері) кезінде жүзеге асырылатын адам күші мен 
қабілеттерінен тұрады.
Мәдениетті адамның тыныс тіршілігі оның әрекетін 
ұйымдастыру тәсілінен, материалдық және рухани байлықты 
жасауынан көрінетін қоғам мен адамның белгілі тарихи даму 
дәрежесі іспетті, яғни оқу-білім, ғылым, өнер салаларындағы қол 
жеткізген жетістіктері. 
Рухани байлықтың көзі - мәдениетте. Адам өзінің даму 
барысында қоғамдағы мүмкіншілігін, рухани дамуын мәдениеті 

58
арқылы көрсетеді. Ол қоғамның дамуының түрлі мазмұнына сәйкес. 
Олай болса, мәдениет өзгермейтін, өзгеріске ұшырамайтын нәрсе 
деп қарауға болмайды.
Кең мағынада мәдениет дегеніміз қоғамның, шығармашылық 
күштердің және адам қабілеттерінің дамуының тарихи белгілі бір 
деңгейі, ол адам өмірінің және іс-әрекетін ұйымдастыру формасы 
мен типі түрінде, материалдық және рухани құндылықтар түрінде 
көрініс табады.
Тар мағынада мәдениет дегеніміз бұл адамның рухани өмірінің 
бір саласы, ол кәсіби және басқа іс-әрекетті жүзеге асыру тәсілі. 
Мәдениеттің мәні өмірлік іс-әрекеттерді жүзеге асыру 
тәсілдерімен анықталады. Соның ішінде педагогикалық мәдениет 
ұғымын қалай түсінуге болады?
Педагогикалық мәдениет – жалпы адамзаттық мәдениеттің бір 
бөлігі, онда білім беру мен тәрбиелеудің рухани және материалдық 
құндылықтары кең тұрғыда көрініс табады, ол тұлғаны 
әлеуметтендіру, ұрпақтар ауысуы тарихи процесіне қызмет көрсету 
үшін қажетті шығармашылық педагогикалық іс-әрекет тәсілдері 
болып табылады.
Педагогикалық мәдениет педагогикалық теорияларды және 
практиканы, қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды, 
педагогикалық іс-әрекеттегі тұлғаның шығармашылық өзін-өзі 
реттеу тәсілдерін меңгеру тәсілдері ретінде қарастырылады.
Мұғалімнің мәдениеті – білім ошақтарында ғана емес, күнделікті 
жүріс-тұрысынан, өзін қай ортада болсын ұстай білуден, өзгелер 
қызығатын жан дүниесі бай, кең, көпшіл, білімді, адамгершілігі 
мол, жан-жақты жарасымды болғанда ғана нағыз ұстаз екенін 
дәлелдейді.
Педагогикалық ғылым мәдениетті негіз ретінде алып 
қарастырады, себебі, арнайы зерттеулер мамандардың жоғары 
дәрежедегі іс-әрекетін біріншіден, оның мәдениеттілігіне 
байланысты деп санайды.
Педагогтың жеке дара мәдениеті – тұлға әлемі. Мұғалім 
мәдениеті өзін-өзі жетілдіру үшін педагогикалық еңбектің мақсатын 
және оларға жету тәсілдерін еркін таңдауға мүмкіндік беретін кәсіби 
іс-әрекет пен өзіндік сана-сезім негізінде қаланады.
«Педагогикалық мәдениет» ұғымының құрылымын зерттей 
келе, құрамдас бөліктері көбейген сайын біз осы ұғымға тән нақты 

59
маңыздылықты ашып көрсете аламыз. «Педагогикалық мәдениет» 
ұғымының тағы бір ұлттық кұрылымын педагогикалық тәжірибе 
барысында М. В. Прохоров ұсынған. Педагогикалық мәдениет - 
өзіндік мазмұны бойынша кең таралған және арнайы категория. 
Педагогикалық мәдениеттің тасымалдаушысы жеке әрекеттің 
мотиві ретінде рөл атқаратын белгілі бір тұлға. 
Отандық 
педагогикада 
педагогикалық 
мәдениеттің 
мысалдары шексіз көп. Оны педагогика тарихынан, көркем 
сурет шығармаларынан көптеп кездестіруге болады. Педагогтар 
педагогикалық мәдениетті этикамен де, эстетикамен де, 
педагогикалық шеберлікпен де теңестірмейді. Олар бұл ұғымды 
әр алуан қасиеттердің бірігуі ретінде қарастырады. Олар мына 
қасиеттерді маңызды деп санайды: адамға деген махаббат, 
оқушыларға әрекет ете білу дағдысы (ой шақыру, ойын толғандыру, 
сезімін ояту, қажетті бағытта бұра білу) және т.б.
Педагогикалық мәдениет негізінде терең психологиялык-
педагогикалык танымдар, әр бағыттағы білімділік, үнемі 
педагогикалық ойды жетілдіру, өзіне емес жұмыс нәтижесіне 
іштей қанағаттанушылық, өзіндік сыншылдық, жүйелі кәсіптік 
әрекетке ұмтылыс (оқытуға, тәрбиелеуге, дамытуға), мәжбүрлеусіз 
оқу-тәрбие ісіне толық берілу жатады да, ал ішкі қажеттіліктерге 
назар аударсақ, өзіндік еркіндік; рухани байлық, ұнамды тазалық, 
педагогикалық этика, шығармашылық, жаңашылдык, іздемпаздық 
жатады.
Сондықтан, педагогикалык мәдениет формальды - мазмұнды 
жоспарында - педагогикалық дәлелдер мен шеберліктің, 
педагогикалық этика мен кәсіптік-педагогикалық қасиеттердің, 
оқу-тәрбие жұмысы мен мұғалімнің өз-өзіне және жұмысына деген 
қатынасы стимулының синтезі. Оның маңызды жақтары: әлемдік 
көзқарас, ұнамдылық, кәсіптік, интеллектуалды, эмоционалды-
еркін, эстетикалық және физикалык.
Педагогикалық мәдениет мазмұны өзіндік жоспарға ие: білімді 
тарату, оқыту, мәжбүрлеу т.б. Педагог жұмысы – кәсіп емес, оны 
таңдаған адамның өмірлік бейнесі, ал өзге адамдар көзқарасында ол 
әлеуметтік жетілудің рухани бейнесін елестетеді. Оны оқушы әлемге 
деген көзқарасына, әрекет ету стиліне, өміріне, әрбір құбылысқа 
қатынасына қарай қабылдайды. Талантты мұғалімнің оқушысы 
өзіне ұқсайды. Ойшыл көзқарастары, еңбекке деген катынасы, 

60
ғылыми білімдарлығы, тіл табысу әдісі және т.б. Жоғары дәрежелі 
педагог бос сөзбен сөйлемеуге, тереңірек тілдесуге тырысады 
және сонымен қатар алдыңғы қатарлы ойларды тарату жолымен 
оқушылар арқылы оның қолдану аясын кеңейтеді.
Е. В. Бондаревская, С. В. Кульнеевич бойынша, мұғалімнің 
жалпы базалық мәдениеттінің мазмұнына жатады:
- ақыл-ой және дене еңбегі мәдениеті;
- өзін-өзі тәрбиелеу, өзіндік білім алу;
- өзін-өзі ұйымдастыру мәдениеті;
- тұрмыс мәдениеті;
- қарым-қатынас және демалыс мәдениеті.

жүктеу/скачать 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: