Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен Алматы, 2011

155
жеке тұлға ретінде құрметтеу мұғалімнің күнделікті ұстанымына
айналуы шарт. Оқушылармен қарым-қатынас тұрғысынан 
педагогтық әдеп мұғалімнің жан-жақтылығына, оның идеялық
сенімінің, жүріс-тұрыс мәдениетінің жалпы және арнайы білімнің
мамандығына байланысты ізденіс жемістері қорытындысының
жиынтығы іспеттес. Шебер педагог болмай тұрып, әдепті педагог 
болмақ жоқ. Педагогтық әдеп жаттау, есте сақтау және жаттығу 
жолымен жасалмайды. Ол мұғалімнің ізденістерінің нәтижесі, 
ол оның ақыл-ойының көрінісі болып табылады. Мұғалімнің
педагогтық әдебіне еліктеу деген болмайды. Педагогтық әдеп әр 
мұғалімнің әр түрлі және әр қилы көрініс беруі мүмкін. Бұл оның 
жас мөлшеріне және темпераментіне, мінез құлқына және т.б 
ерекшеліктеріне байланысты. Педагогтық әдеп - әр мұғалімнің дар 
қасиеті. Нақты математикалық есеп бір тәсілмен шығарылады, ал 
оқушылардың жүрегіне жол табудың тәсілдері алуан.
Әр мұғалімнің педагогикалық әдебі бірқатар ұқсас жайттарды 
шешуге жарамды белгілі бір схемаға немесе формулаға сыйыспайды.
Дегенмен, ұстаздық әдепті дамытуға септігін тигізетін жекелеген
психологиялық және педагогтік жайттарды бөліп көрсетуге болады. 
Мұны біз әдептің құралына жатқызамыз. Олар: байқағаштық, сезу, 
сенім және әділеттілік, төзім сабыр сақтау.
Байқағыштық
. Бұл педагог мамандығының маңызды белгілерінің 
бірі. Байқағыш мұғалім шәкірттерінің ішкі әлеміне терең үңіліп, 
көңіл күйлерін қабақтарына танып, әрқайсысының мінез-құлық 
ерекшеліктерімен санаса біледі. Мұның бәрі оған әрбір шәкірттің 
тілін табуға, сезімдерімен ойларына өз сезіміндей қуанып, өз ой 
сезімдеріндей күйінуге мүмкіндіктер береді. Байқағыш мұғалім 
шәкірттері талап-тілектерін қалай орындайды, қарсыласу бола ма, 
жоқпа бәрін дөп басып айта алады. Байқағыш мұғалім ықтиярсыз 
көндіру тәсіліне көп жүгінбей ақ сыныптың бүкіл оқушыларын 
өзіне тарта біледі, өзді өздерін еркін ұстап, іштей ашуларына ықпал 
етеді. Алайда байқағыштық қыбырлағандарды қалт жібермеу деген 
емес. Зерделі мұғалім қыбырдың бәрін көріп отырсада оған мән 
бере бермейді. Байқағыш ұстаз бола тұра әдептілікті сақтаған жөн. 
Байқағыш ұстазда әдепсіз болуы мүмкін.
Әдебі шамалы мұғалім оқушының назарын аудару арқылы 
сабақтың сапасын жақсартамын деп, болмашы тысырға елеңдеп 
керісінше істейді. «Сен қайда қарап отырсың, не ұстап отырсың, 

156
қане бері кел»-деп өктем сауалдар сабағын бұзып жібереді. 
Байқағыштық ұстаздық мамандық сияқты аңғару, сезу арқылы, 
жүре бара қалыптасады.
Педагогикалық байқағыштық
– оқушының тәрбиеленушінің 
ішкі дүниесіне үңіле білу, баланың кім екендігіне бойлай білу 
оның сол сәттегі психикалық жағдайна ене білу қабілеті. Шебер 
мұғалім, жақсы тәрбиеші сәл ғана өз герісінен сырт пішінінің 
азда болса толқуынан баланың ішкі сарайын біле қояды және 
бұл өзгерістердің неден екенін дұрыс түсінеді. Мұндай мұғалім 
сылтаушылардың зейінін шын мәнінде зейінділікпен жеңіл айыра 
алады.
Жаңа материалды түсіндіру кезінде әр түрлі белгілері бойынша әр 
түрлі оқушының материалдың мазмұнын қалай меңгере алатынын, 
қалай түсінгенін ажырата алады және қажеттілігіне қарай тиісті 
шараны қолданады. 
Ілтипаттылық әдетте, оқушылар өте жақсы көретін 
мұғалімдерінің өздеріне дауыс көтеріп сөйлегенін көңілдеріне ауыр 
алып қалады. Дауыс көтеру, жазықсыз жазғыру, мұғалімдерді көзге 
ілмеу қөңілдеріне келеді. Өздеріне мұғалімнің назарын аудару үшін 
әдейі тәртіп бұзатын оқушылардың да бар екені өтірік емес.
Сенім.
Педагогтық әдеп мұғалімнің оқушыларға сенім арта білу 
қабілетін де қамтиды. Әрбір оқушы өзінің оқудағы табысының 
ынталы тырысуға байланысты екеніне сене білуі тиіс. А. С 
Макаренконың пайымдауынша, қателесу қаупі төніп тұрса, мұғалім 
оқуда болсын, тәлім тәрбие жұмысында болсын оқушыларға 
өзінің батыл ойларымен ықпал жасауы қажет. Оқушылардың 
келешектеріне күмәнмен қарайтын және ол күмән күдіктерін 
қылт есте оқушылардың беттеріне басатын әдептен саңылаусыз 
мұғалімдерде болады.
Ұстаздық әдеп - ұстаздардың тұрақты шығармасы. Шәкірттер 
бір-біріне қалай ұқсамаса, ұстаздық әдепте солай әр жағдайда 
әрқалай. Ұстаздық әдеп жүре пайда болады. Бірақ ол білімге, жалпы 
адамшылық әдепке байланысты дамиды.
Қорыта келгенде, ұстаздық әдепті сақтау үшін шәкірттерге 
талаптарды мына тұрғыдан қойған жөн:
1. Сабақты шәкірттердің белгілі бір тобының қабілетіне 
лайықтап, олардың бос отырмайтындай қарқында жүргізу;
2. Тәртіп бұзушыларға үсті үстіне тапсырма беріп қою керек;

157
3. Балаларға орынсыз тіл тигізбеу;
4. Оқушылардың болымсыз қылығына ескерту жасау;
5. Сыныпта тәртіп орнатуға басқа адамдардан көмек сұрамау;
6. Бүкіл сыныппен немесе олардың басым көпшілігімен айтыс 
тартысқа түспеу,егер ондай жағдай болса, келісімге келу; 
7. Шәкіртті марапаттау; 
8. Балалардың көңіл күйін көтеріңкі ұстау;
9. Бағалау, мақтау немесе кінәлау әдейі болып, соған баланың 
көзін жеткізу; 
10. Сынып жиынында балаларға еркіндік беріп, шәкірттер өз 
ойлрын айтып, ұстаздар одан қорытынды шығарғаны жөн.

жүктеу/скачать 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: