Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және гылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

 
а 
б 
Сурет 5.15 - Кошел әдісімен су қарсылығын анықтау.а, б. а- су қарсылығын 
анықтауға арналған, 
б- пенетрометрдің сұлбасы. 
5.3.4.  Шаң өткізгіштік
 
Маталардың  өз  бойынан  шаң  бөлшектерін  өткізу  қабілеті.  Ол  шаң 
өткізгіштік коэффициентімен сипатталынады және оны келесі форму- ламен 
анықтайды, П
^
, г/(см
2
*с):
 
П = 
т
1
/(
8т
),
 
мүндағы,  т
^ 
-  мата  үлгісінен  өткен  шаңның  салмағы,г,  8-  мата  үлгісінің 
ауданы, см
2
 
, т - уақыты, с.
 
Салыстырмалы шаң өткізгіштік П
о
 %, матадан өткен шаң салмағының т
}
 
сынаққа  алынған  шаң  салмағына  т
0
  қатынасын  көрсетеді,  келесі 
формуламен анықталынады:
 
П = 100т./т
п
 
о 
1 
0. 
Шаң  сыйымдылығы.  Шаң  сыйымдылығы  талшықтың  қүрамына 
тығыздығына  өңделуіне  және  матаның  оң  бетінің  сипатына  байланы-  сты 
болады.  Мысалы:  түкті  матаның  шаң  сыйымдылығы  жоғары  болып  келеді. 
Ол  салыстырмалы  шаң  сыйымдылықпен  сипатталынады  П
е
%  -  матамен 
жүтылған  шаң  салмағының  т
2
  сынаққа  алынған  шаң  салмағына  т
0
 
қатынасын көрсетеді, келесі формуламен анықталынады:
 
П = 100т,/т
п
 
е 
2 
0. 
135 

Әртүрлі  тоқыма  материалдары  үшін  шаң  өткізгіштік  пен  шаң 
сыйымдылық әртүрлі болып келеді.
 
5.3.5.  Тоқыма материалдардың 
жылу өткізгіштігі 
Жылу өткізгіштік - матаның белгілі бір мөлшерде жылу өткізу қабілеті. 
Тоқыма  материалдар  жылу  энергиясының  әсерінен  бір  қатар  қасиеттер 
көрсетеді:  жылу  өткізу  қабілеті  (жылуөткізу),  жылулық  кедергі 
(температураөткігіштік),  жылу  жұту  (жылусыйымдылық),  жоғары  және 
төмен  температуралардың  әсерінен  қасиеттерін  сақтау  немесе  өзгерту 
қабілеті  (жылу,  қыздыру  және  аязға  төзімділігі).  Тоқыма  материалдардың 
жылулық қасиеттері алдын-ала берілген жылу сақтау көрсеткіштермен киім 
жобалау,  тігін  бұйымдарды  ылғал-жылумен  өңдеу  және  оларды  әртүрлі 
климаттық, өндірістік жағдайларда тұтыну маңызды болып табылады.
 
Жылу өткізгіштік  - тоқыма материалдардың екі жағында тем- пература 
айырмашылығынан бұйымның жылу өткізу қабілеті. Жылуөткізгіштік келесі 
сипаттамалармен  бағаланады:  жылу  өткізу  коэффициенті  -  1
0
С  (К) 
температура  айырмашылықта  қалыңдығы  1  м  болатын  материалдың  1  м
2
 
ауданынан 1 сағатта қанша жылу өтетінін сипаттайды:
 
I 
= Ф 5 / [(Т - Т
2
) 8] , Вт/(м К),
 
мұндағы,  Ф  -  жылу  ағынының  шамасы,  Дж  (Вт),  5  -  материалдың 
қалыңдығы,  м,  Т^  ,  Т
2
  -материалдың  беттерінің  температурасы, 
0
С,  8  - 
материалдың ауданы, м
2
 
Тоқыма  материалдарының  құрылымы  күрделі,  талшықтармен  және 
ауамен толтырылған кеуектерден тұрады. Мұндай материалдар- да жылуды 
тасымалдау  талшықпен  жабық  кеуектердегі  ауаның  жылу  өткізгіштігімен, 
ашық  кеуектер  арқылы  конвекциямен,  кеуектердің  қабырғаларынан  жылу 
шығарумен өтеді.
 
Жылусыйымдылығы  -  тоқыма  материалдардың  температураны 
жоғарлатқандағы  жылуды  жұту  қасиеті.  Жылудың  кинетикалық  теори- 
ясына  сәйкес,  енгізілетін  жылу  энергиясы  дененің  атомдарының  және 
молекулаларының ішкі қозғалысының кинетикалық энергиясына ай- налады. 
Температура  төмендегенде  атомдардың  және  молекулалардың  қозғалу 
кинетикалық энергиясы азаяды, яғни материал немесе дене белгілі жағдайда 
жылу беру қабілетін көрсетеді.
 
Жылу  сыйымдылығының  сипаттамаларына  мыналар  жата-  ды: 
салыстырмалы  жылу  сыйымдылығы  -  С,  Дж/(кг-К),  салмағы  1  кг 
матариалдың температурасын 1К-ға көтеру үшін қажетті жылу мөлшері:
 
136 

С = ^/ [т (Тк - Т)] , 
мұндағы,  ^  -  жылу  мөлшері,  Дж,  т  -  материалдың  салмағы,  кг,  Т
к
  - 
материалдардың  қызу  температурасы,  К;  Т
о
-материалдың  бастапқы 
температурасы, К.
 
Киім тігуге арналған материалдардың жылу сыимдылығы:
 
С = 1,09 10
3
 - 2,18 10
3
 Дж / кгК
 
Ең жоғарғы жылу сыйымдылығы: табиғи жануар текті талшықтар (жүн, 
табиғи  жібек)  және  синтетикалық  талшықтар  (капрон,  үшацететтық),  ал 
мақта,  зығыр,  вискозалық,  лавсан  талшықтарының  жылусыйымдылығы 
төмен.  Жылу  сыйымдылығы  -  материалдардың  маңызды  жылу  физикалық 
қасиеттеріне 
жатады. 
Жылу 
сыйымдылық 
көрсеткіші 
жоғары 
материалдардың жылу сақтау қасиеті басқа материалдарға қарағанда басым 
болады.
 
5.3.6.  Тоқыма материалдардың 
температура өткізгіштігі 
Тоқыма 
материалдардың 
әртүрлі 
нүктелерде 
температураны 
біркелкілеуге,  жылуды  қатты  қызған  бөліктерінен  аз  қыздырылған 
бөліктерге  жеткізуі  температура  өткізу  коэффициентімен  сипатталады.  Ол 
коэффициент  жылу  өткізу  коэффициентіне  және  салыстырмалы  жылу 
сыйымдылығына тәуелді:
 
а = 1 / С р , м
2
/г,
 
мұндағы, р-материалдың тығыздығы, кг/м
3
.
 
Температура 
өткізу 
коэффициенті 
температураны 
біркелкілеу 
жылдамдығын  көрсетеді,  яғни  тоқыма  материалдардың  жылу  инерциялық 
қасиетін  сипаттайды.  Тоқыма  материалдардың  бұл  көрсеткіші  7,17  -  16,83 
м
2
/с  және  материалдардың  көлемдік  сал-  мағына,  температурасына  және 
талшық  түріне  байланысты.  Табиғи  талшықтардың  ішінде  ең  жоғарғы 
температура  өткізу  коэффициенті  мақта  талшығыныкі,  ең  төмені  жүн 
талшығыныкі.  Қысқы  киімдерге  арналған  материалдардың  температура 
өткізу  коэффициенті  төмен  болады,  өйткені  жылу  сақтау  қасиетіне  әсерін 
тигізеді.  Сонымен  қатар,  температура  өткізу  ылғал  -  жылумен  өңдеу 
операциясынада  себебін  тигізеді,  өңдеу  кезінде  материалды  қыздыру 
жылдамдығын анықтайды.
 
137 

5.3.7.  Тоқыма материалдардың электрлену 
қасиеттері 
Электрленгіш деп - материалдардың бетіне түрақты электр өрісін жинау 
қабілетін  айтады.  Тоқыма  материалдарын  өндіру  және  пайда-  лану 
барысында  жанасу  және  үйкелесу  сияқты  әрекеттің  салдарынан  олардың 
бетіне  электр  заряды  жиналып  торланады.  Егер  зарядтың  жиналуы  және 
торланудың  арасындағы  тепе-теңдік  бүзылса  онда  материалдың  бетіне 
түрақты  электр  жинағанда  электрлегіштік  қасиеті  артады.  Зарядтың 
мөлшері,  оның  таңбасы  талшық  түсетін  заттың  химиялық  қүрамына 
байланысты болады. Тоқыма материалдардың электрленгіштігі, әсіресе адам 
денесіне  үйкелістен  туған  электр  өрісі  организмге  биологиялық  әсер  етеді. 
Адам  денесінде  пайда  болған  оң  зарядты  электр  өрісі  нерв  жүйелері  мен 
жүрек - қан тамырларына теріс әсер етеді, ал теріс зарядталған электр өрісі 
жағымды  әсер  етеді.  Хлориннің  жоғары  электрленгіш  қасиетін  емдік 
киімдер дайындауда пайдаланады.
 
Материалдардың  электрленгіштігі  оларды  өндіруді  және  олардың  тігін 
бүйымдарын  дайындау  жөніндегі  технологиялық  процесті  қиындатады, 
киімнің  тек  былғануына  себепкер  болады.  Бүйымның  іш  киімге  немесе 
денеге  жабысып  қалуы  осы  электрленгіштіктің  салдары.  Матаның 
электрленгіштігін  азайту  үшін  оның  бетін  антистатикалық  белсенді 
заттармен  өңдейді.  Электрленгіштікті  азайту  үшін  талшық  қоспасының 
қүрамаларын  дүрыстап  таңдау  арқасында  химиялық  қүрылымы  әртүрлі 
талшықтарда 
пайда 
болған 
электр 
зарядтары 
бір 
- 
бірін 
бейтараптандыратындай  жағдайға  келтіру  керек.  Гидрофильдік  және 
гидрофобтық 
талшықтардың 
қосындысы 
электрленгіштік 
қасиетті 
төмендетеді. Тоқыма материалдардың электрлену көрсеткіштері
 
5.5  - кестеде көрсетілген.
 
Кесте 5.5 - Тоқыма материалдардың электрлену көрсеткіштері 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: