Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен

 

156 

 

Ерітіндінің  қайнау  температурасының  жоғарылауын  тәжірибе 

арқылы  өлшеп,  еріген  заттың  молекулалық  массасын  табуға 

болады: 

                                   М=Е

қн

·q·1000/∆T

қн

·Q                                 (25) 

Молекулалық  массасын  табатын  осы  әдісті  эбулиоскопиялық 

тәсіл деп атайды. 

Рауль  заңын  еске  алып  ерітінді  бетіндегі  еріткіштің  бу 

қысымының  салыстырмалы  төмендеуінен  және  теңдеуден  (25) 

мына өрнекті аламыз: 

                              ∆T

қн

·Р

0

/ДР=Е

қн

·1000/М                                  (26)

 

Бұдан: 

                                         ∆ T

қн

=∆Р·Е

 қн

·1000/Р

0

·М                             (27) 

27-теңдеу  ерітінді  бетіндегі  еріткіштің  бу  қысымының 

төмендеуі  бойынша  ерітіндінің  қайнау  температурасын  табуға 

мүмкіндік береді. 

Егер 27-теңдеудегі Е

қн

 мәнін 21-теңдеу бойынша қойсақ, онда: 

                                      ∆T

қн

=∆Р·RТ

2

/Р

0

·М·

қн

                                   (28) 

Алайда  эбулиоскопиялық  тәсіл  еріген  заттардың  массасын 

табуда  криоскопиялық  тәсілдерге  қарағанда  аз  қолданылады. 

Өйткені  эбулиоскопиялық  тәсілдің  дәлдігі  төмен  және  көптеген 

заттар  ерітіндінің  қайнау  температурасында  ыдырайтын  болады. 

Енді сол криоскопиялық тәсілді қарастырайық. 

 

9.2  Ерітіндінің  қату  температурасының  таза  еріткіштің 

қату температурасынан төмендеуі 

Таза  еріткішке  қарағанда  ерітіндінің  қату  температурасының 

төмен болатыны ертеден-ақ белгілі. Мысалы, 1764 жылдың өзінде-

ақ М. В. Ломоносов былай деп жазған еді: «Аяз тұзды суды тұщы 

су сияқты оп-оңай мұзға айналдыра алмайды». 

Ерітіндінің қату температурасының төмендеуі ерітінді бетіндегі 

еріткіш  бу  қысымының  азаюымен  түсіндіріледі.  Ерітіндінің 

қоюлығы  неғұрлым  көп  болса,  оның  қайнау  температурасы  да 

соғұрлым  төмен  болады  (4.10-сурет).  Мұндағы  ОА  қисығы  таза 

еріткіштің  бу  қысымынын  температураға  байланыстылығын 

көрсететін  қисық.  ВС  қисығы  бейэлектролит  ерітіндісі  үшін 

жоғарыда айтылғандай байланысты көрсетті. 

ДЕ қисығы ерітіндінің концентрациясы бірдей, бірақ еріген зат 

электролит  болғандағы  айтылған  тәуелдікті,  ал  ҒG  қисығы 

электролиттің концентрациясы жоғары болғандағы бу қысымы мен 

 

157 

 

температура  арасындағы  байланысты  көрсетсе,  ҒО  қисығы  (түзуі) 

таза  қатты  еріткіштің  үстіндегі  айтылған  байланысты  көрсетеді. 

Қату  басталған  кездегі  температурада  ерітінді  мен  қатты  еріткіш 

(яғни  мұз)  тепе-теңдікте  және  осы  фазалардың  қаныққан  бу 

қысымдары бірдей болады. 

4.10-суреттегі 

О, 

В, 

Д 

нүктелері  таза  еріткіш  (Т

0

)  пен 

ерітінділердің  (Т

1

;  Т

2

;  Т

3

)  қата 

бастағанын 

көрсетеді. 

Сұйылтылған 

ерітінділерден 

көрсетілген 

температураларда 

алғаш рет еріткіш кристалданады. 

Бұл  жағдайдың  биологияда  мәні 

зор,  өйткені  теңіздің  тұзды  суын 

қатыру  арқылы  таза  (тұщы)  су 

алуға болады. 

Т

қт

=Т

0

-Т

1

 

ерітіндінің 

қоюлығына  байланысты  және 

қоюлық 

артқан 

сайын 

температураның  төмендеуі  де 

көбейе  түсетінін  көруге  болады. 

Олардың  арасындағы  тәуелділікті  термодинамикалық  жолмен 

былай көрсете аламыз: 

                                                

                                               Т

қт

 = К

қт

  ∙  т                                      (29) 

Мұндағы  Т

қт

-қату  температурасының  төмендеуі;  т  -  ерітіндінің 

моляльдылығы; 

К

қт

 

–криоскопиялық 

тұрақтылық, 

К

қт

 

эбулиоскопиялық 

тұрақты 

сияқты 

еріткіштің 

табиғатына 

байланысты болады.  

Кейбір  еріткіштердің  теориялық  есептелген  және  тәжірибе 

арқылы  табылған  криоскопиялық  константаларының  мәндері  4.6-

кестеде көрсетілген. 

Егер ерітіндідегі таза емес еріткіш пен еріген зат бірігіп (қатты 

ерітінді)  кристалданса,  онда  қатты  ерітіндінің  қату  температурасы 

таза еріткіштің қату температурасынан төмен де, жоғары да болуы 

мүмкін. 

Электролиттік  диссоциацияның    нәтижесінде  бөлшектердің 

(иондардың) саны көбейетіндіктен, электролит ерітінділерінің қату 

 

4.10-сурет. Еріткіштің бу 

қысымының 

төмендеуі мен ерітіндінің қату  

температурасының 

төмендеуін түсіндіретін 

диаграмма 

 

158 

 

температурасының  төмендеуі  29-формула  бойынша  есептегеннен 

де көп болады. 

 

4.6 – кесте. Кeйбір еріткіштeрдің  криоскопиялық  константалары 

 

Еріткіш  

Қайнау тем-

пературасы, Т 

К

қт

, 

есептелген 

К

қт

, тәжірибе 

бойынша табылған 

су 

373,2 

0,51 

0,5 

этил спирті 

351,7 

1,21 

1,2 

бензол 

353,3 

2,63 

2,6 

хлороформ 

334,4 

3,76 

3,8 

 

Ерітінділерді  қату  температурасын  өлшеуге  негізділген  тәсіл 

криоскопиялық  тәсіл  деп  аталады.  Ол  еріген  заттың  молекулалық 

массасын анықтауға жиі қолданылады. Бұл мақсатқа қолданылатын 

термометр  (Бекман  термометрі)  температураны  0,01  град. 

дәлдікпен  өлшей  алады.  Ол  термометрдің  құрылысы  мен  қолдану 

әдістемесі  туралы  лабораториялық  практикумдарда  толығырақ 

көрсетілген. 

Эбулиоскопиялық  тәсілдегі  сияқты  криоскопиялық  тәсілде  де 

заттардың  молекулалық  массасын  анықтау  үшін  төмендегі 

формулалар қолданылады: 

                                             K

қm

=RT

2

/1000∙

бқ                                                     

(30) 

Мұндағы    л

бқ 

-  еріткіштің  меншікті  балқу  жылуы;  Т-  еріткіштің 

абсолюттің қату температурасы. 

Егер Q еріткіште n моль зат ерісе, онда 

m = n ∙1000 / Q; n= m 

2

/ M; m = 100q / M  Q 

Мұндағы q - еріген заттың мөлшері, г; М  - оның молекулалық 

массасы. 

Ендеше: 

                                     T

қm

=K

қm

∙q∙1000/MQ                             

              

(31) 

Бұдан: 

                                      M=(K

қm

∙q∙1000)/Q∙ T

қm                                                  

(32) 

 

159 

 

Бұл формуладағы барлық шамалар тұрақты және белгілі, ал (

Т

қт

)шамасын тәжірибе арқылы тауып, 1 моль заттың массасын, 

яғни молекулалық массаны есептеуге болады. 

Теңдеуден Рауль заңын еске алып, мынадай өрнек аламыз: 

                                          T

қm

∙P

0

/ P=K

қm

∙1000/M 

                                         

(33) 

Бұл  теңдеуден: 

                                        T

қm

= P∙K

қm

∙1000/P

0

∙M 

                                            

(34) 

34-теңдеу еріткіш бу қысымының салыстырмалы төмендеуі 

бойынша ерітіндінің қату температурасының төмендеуін анықтауға 

мүмкіншілік береді. 

Егер  теңдеудегі  (34)  K

қm

  шамасының  мәнін  30  -  теңдеу 

бойынша тауып қойсақ, онда: 

                                     T

қm

= P∙RT

2

/P

0

∙M∙

                                                          

(35) 

Заттардың молекулалық массасын табатын осы екі тәсіл 

(криоскопиялық және эбулиоскопиялық) ішінде криоскопиялық 

тәсілдің артықшылығы көп екені жоғарыда баяндалды. 

 

9.3 Осмостық қысым 

Осмостық  қысымды  түсіндіру  үшін  алдымен  ерітінділердегі 

диффузияны  қарастырайық.  Мысалы,  көк  түсті  мыс  сульфатының 

бетіне  жайлап  айдалған  су  қоссақ,  су  молекулалары  төменгі 

қабатқа,  ал  мыс  сульфатының  молекулалары  жоғары  қабатқа өтіп, 

бүкіл  көлемде  ерітіндінің  қоюлығы  (концентрациясы)  теңескенге 

дейін  диффузия  құбылысы  жүреді.  Әрине  бұл  құбылыс  еріген  зат 

молекулаларының 

жылулық 

қозғалысының 

нәтижесінде 

энтропиялық  фактордың  әсерінен  өздігінен  жүреді.  Ерітіндінің 

барлық  жерінде  химиялық  потенциалы  теңескенге  дейін,  яғни 

 

160 

 

ерітінді  көлемінде  олардың  құрамдастарының  бірдей  болып 

таралуына  дейін  құрамдастар  химиялық  потенциал  көп  жерден  аз 

жеріне қарай диффузияланады. 

Енді  жүйенің  бір  бөлігі  екінші  бөлігінен  жартылай  өткізгіш 

мембрана  (жарғақ)  арқылы  бөлінетін  жағдайды  қарастырайық. 

Жартылай  өткізгіш  мембранадан  ерітіндінің  бір  құрамдасы  өте 

алады (мысалы, су), ал екінші бір құрамдасы  (мысалы, еріген зат) 

өтпейтін  болғандықтан,  бір  бағытта  жүретін  яғни  еріткіштің 

ерітіндіге  қарай  жүретін  диффузияны  байқауға  болады.  Міне  осы 

бір  бағытты  диффузияны  осмос  деп,  ал  оны  болдыратын 

мембрананың  бірлік  ауданына  түсетін  күшті  осмос  қысымы  деп 

атайды. 

Бұдан осмос кезінде де, диффузия кезіндегі сияқты, ерітіндінің 

қоюлығы  көлемде  толық  теңесуге  мәжбүр  болатыны  байқалады. 

Осмос  кезінде  бұл  теңесу  тек  қана  еріткіш  молекулаларының 

мембранадан өтуінен болады. Мембранадан еріткіш молекулалары 

ғана  өтіп,  еріген  зат  молекулалары  өтпейтін  тесік  ретінде 

қарастыруға  болмайды,  осмостың  механизмі  әр  түрлі  болуы 

мүмкін. Кейбір жағдайда мембранадан тек еритін заттар ғана өтеді, 

кейбір жағдайда мембрана еріткішпен әрекеттесіп, оңай ыдырайтын 

аралық  тұрақсыз  заттар  түзеді,  сондай-ақ  басқа  да  әр  түрлі 

жағдайлар болуы мүмкін. 

Жартылай  өткізгіш  мембраналарды  үш  түрлі  топқа  бөлуге 

болады.  Біріншісі  -  жануарлар  мен  өсімдіктердің  қабыршақтары, 

мысалы  ішек  немесе  қуық  қабыршақтары  т.б.,  екінші  топқа 

жасанды  түрде  органикалық  заттардан  алынған  мембраналар 

(мысалы,  коллодий,  желатина,  целлофанның      қабыршақтары),  

үшінші   топқа бейорганикалық 

заттардан  алмасу  реакциясы 

арқылы  алынған  тұнбалық  мембраналар  (мысалы,  мыстың 

гексациано  (II) ферраты Сu

2

Ғе (CN)

6

. Оны  ең алғаш 1877 ж. В. 

Пфеффер  қант  ерітіндісінің  осмостық  қысымын  өлшеуге 

қолданды. Мыстың гексациано (II) ферратын мыс сульфаты мен 

калий  гексациано  (II) ферратын (сары қан  тұзы)  әрекеттестіріп 

алады:  

2Сu

5

SO

4

+К

4

  [Ғe(СN)

6

]=Сu

2

[Ғe(СN)

6

]+2К

2

SО

4

 

Мыс  гексациано  (II)  ферраты  тұрақсыз  болғандықтан,  оны 

осмосқа  қолдану  үшін  өте  майда  тесіктері  бар  затқа  тұндырады 

(мысалы,  саз  балшықтан  жасалған    ыдысқа    мыс  сульфатын  

құйып, оны К

4

[Ғe(СN)

6

] ерітіндісіне біраз уақыт батырады). 

 

161 

 

Ерітіндінің 

осмос 

қысымын 

өлшеу 

үшін 

жартылай  өткізгіш  қабыр-

ғасы  бар  осындай  ыдысқа 

зерттейтін ерітіндіні құйып, 

оны 

тығыздап 

тығын-

дайды да, тығынға түтікше 

енгізеді,  ал  түтікше  моно-

метрге 

жалғастырылады. 

Осмос  қысы-мын  өлшейтін 

осындай  құралды  осмо-

метр  деп  атайды.  Қара-

пайым  осмометрдің  құры-

лысы 

4.11-суретте 

көрсетіл-ген. 

Қант ерітіндісінің әр түрлі концентрациясының тағы  басқа 

да  заттардың  осмос  қысымын  өлшеуді  В.  Пфеффер  және  Д. 

Фриз жасады. Олардың мәліметтеріне сүйене  отырып Я. Вант-

Гофф  (1885  ж.)  ерітіндідегі  заттың  күйі  мен  сол  заттың  газ 

күйіндегі  жағдайының  ұқсастығын  айтты.  Оны  Вант-Гофф 

заңы  деп  те  атайды.  Заң  былай  тұжырымдалады:  ерітінді-

еріткіш  шекарасындағы  ерітіндінің  осмостық  қысымы  сол 

зат  газ  күйінде  болып,  ерітінді  көлеміндей  көлем  және 

ерітіндінің температурасындағыдай температурада болса, сол 

газдың қысымына тең болады: 

                                       P

осм

∙V =n∙RТ                                         (36) 

Мұндағы P

осм

 - осмостық қысым, н / м

2

 ; V - ерітінді көлемі, м

3

. 

36-теңдеуден:  

                                   P

осм

=п/V∙RТ=С∙R ∙Т                              (37) 

Вант-Гофф  заңын  тек  сұйыkтылған  идеал  ерітінділерге 

қолдануға  болады,  өйткені  ондай  ерітінділерде  еріген  зат 

молекулаларының өзара әрекеттесуі болмайды. 

Вант-Гофф заңынан берілген температурадан осмостық қысым 

ерітінді қоюлығына тура пропорционал екенін көре аламыз:  

P

осм

 = Кт 

 мұндағы: К = RТ 

Жоғарыда ерітіндінің қату температурасы төмендеген кезде де 

оның қоюлығына тура пропорционал болатыны баяндалды, сонда: 

 

4.11-сурет. Осмометр: 1-еріткіш бар 

ыдыс; 2-ерітіндісі бар жартылай 

өткізгіш мембранамен бөлінген 

осмометр, 3-монометр 

 

162 

 

Т

қm

 = К

қm

 ∙ т 

Ендеше  ерітіндінің  осмостық  қысымы  мен  оның  қату 

температурасының  арасында  да  өзара  байланыс  бар,  оны  былай 

көрсете аламыз: 

                                         Р

осм.1

/Р

осм2

= Т

қm.

/ Т

қm.2

                             (38) 

Мұндағы  Р

осм.1

  және 

Т

қm.1

  -  бірінші  ерітіндінің  осмостық 

қысымы мен қату температурасының кемуі, ал Р

осм.2

 -  Т

қm.2 

екінші 

ерітіндінің  осмостық  қысымы  мен  қату  температурасының  кемуі. 

Сонымен  38-теңдеуден  мынадай  тұжырым  шығаруға  болады:  екі 

ерітіндінің 

осмостық 

қысымдарының 

арақатынасы 

сол 

ерітінділердің 

қату 

температурасының 

кемуінің 

арақатынасындай болады. 

Қолданылатын 

мембрананың 

табиғатына 

байланысты 

осмостық қысымды өте дәл өлшеу оңай емес. Сондықтан осмостық 

қысымды  өлшеуге  қосымша  тәcіл  ретінде  криоскопиялық  тәсілді 

қолдануға  болады.  Криоскопиялық  тәсілде  ерітіндінің  қату 

температурасының  кемуін  өте  дәл  өлшеуге  болатынын  жоғарыда 

айтылды. 

О с м о с т ы қ  қ ы с ы м н ы ң  б и о л о г и я д а ғ ы   м а ң ы з 

ы. Осмостық қысымның жануарлар мен өсімдіктердің тіршілігінде 

маңызы  зор.  Организмдерге  керекті  заттарды  қорыту,  заттардың 

алмасуы  және  т.б.  су  мен  еріген  заттардың  организм 

қабыршақтарынан әр түрлі өту бейімділігіне байланысты. Организм 

торлары  әр  түрлі  заттардың  сулы  ерітіндісінен  (торлық  шырын) 

тұратын  протоплазмалық  қышқылдардан  құралған.  Олардың 

осмостық  қысымы  су  шекарасында  4-20  атм-ға  тең.  Егер  ондай 

организм  торларын  суға  немесе  қоюлығы  аз  ерітіндіге  батырсақ, 

онда су торға еніп, гидростатикалық қысым тудырады. Оны тургор 

деп атайды, басқаша айтқанда, ол тордың серпімділігін сипаттайды. 

Міне  бұл  қысым  өсімдіктер  мен  жануарлар  қабыршықтарының 

мықтылығы мен тұрақтылығын анытқай түседі. 

Егер организм торларын таза айдалған суға батырсақ, онда олар 

алдымен  ісініп,  кейін  олардың  қабыршықтары  жарылып  кетуі 

мүмкін. Оны лизис деп атайды. Мысалы, эритроциттер суды қызыл 

түске  бояйды  (гемолиз).  Ал  егер  организм  торларын  ондағы 

ерітіндіден  қою  (концентрлі)  ерітіндіге  салсақ,  онда  су 

протоплазмалық  қабыршақтардан  сыртқа  шығатындықтан,  торлар 

жиырылады.  Бұл  құбылыс  плазмолиз  деп  аталады.  Бұл  құбылыс 

 

163 

 

кейбір  тамақтарды,  тұз  немесе  қантты  өте  көп  мөлшерде  қосып, 

консервірлеу  үшін  қолданылады.  Сонда  микроорганизмдер 

плазмолизге ұшырап, өмір сүруі нашарлайды. 

Әр  түрлі  зерттеулер  қызыл  қан  түйіршіктерінің  осмостық 

қысымы  (0,9%  NаСl-дің  немесе  0,15  м  NаСl-дың)  судағы 

ерітіндісінің  осмостық  қысымындай  болатынын  көрсетті.  Сол 

себептен  “физиологиялық  ерітінділер”  дегеніміз  -  сол  0,9%  NаСl 

ерітіндісінің  осмостық  қысымын  көрсететін  ерітінділер.  Бірдей 

осмостық қысым көрсететін ерітінділер изотондық ерітінділер деп 

аталады. 

Олай  болса,  гемолиз  бен  плазмолиздің  сол  ерітінділердің 

изотондық 

қасиетіне 

негізделеді. 

Берілген 

изотондық 

ерітінділерден  қоюлығы  (концентрациясы)  жоғары  ерітінді  - 

гипертондық,  ал  қоюлығы  аз  ерітінді  -  гипотондық  ерітінді  деп 

аталады. 

Медицинада көп жағдайда изотондық ерітінділер қолданылады. 

Кейбір  жағдайда  гипертондық  ерітінділер  де  (мысалы, көздің  ішкі 

қысымы  жоғарылайтын  глаукома  деген  ауруға)  қолданады.  Оны 

күретамырға енгізгенде ол көздің алдыңғы жағындағы судың артық 

мөлшерін өзіне тартып алады. 

Хирургияда гипертондық дәкелер қолданылады. Оларды NaСl-

дың  гипертондық  ерітіндісіне  батырып,  жараның  үстіне  қойса, 

жараның  іріңін  осмостың  заңына  сәйкес  дәкенің  сыртына 

шығарады. 

Сол 

арқылы 

дененің 

жаралы 

жерлерін 

микроорганизмдерден  тазартады.  Осмостық  қысымның  өсімдіктер 

бойындағы суды таратуда әсері зор. Жапырақтар суды жоғалтқанда 

оны өсімдік бұтақтарынан осмостық сору арқылы алса, ал бұтақтар 

оны өсімдік тамырларынан, өсімдік тамырлары топырақ құрамынан 

алады. 

Кейбір жануарлар мен адам организмдерінде осмостық қысым 

қалыпты  температурада  7,7  -  8,1  атм  аралығында  болады.  Оның 

өзгеруі  сілекей,  тер,  су  буы  т.б.  сияқты  бөлінетін  заттардың 

мөлшері арқылы әр түрлі жолдармен реттеледі. 

Тұзды  тамақ  ішкенде  шөлдеу,  осмостық  қысыммен 

түсіндіріледі, су ішкен кезде оның шамасы сол 8 атм-ға жақындап 

реттеледі.  Осы  сияқты  көптеген  мысалдар  осмостық  қысымның 

биологиядағы маңызының зор екенін көрсетеді. 

 

 

164 

 

9.4.  Коллигативтік  қасиеттерді  өлшеуге  негізделген 

тәсілдерді салыстыру 

Жоғарыда  осмостық  қысымның  шамасы  еріген  заттың 

молекулалар  санына  тура  пропорционал  және  еріген  заттың 

табиғатына  тәуелсіз  екенін  көрсеттік.  Осыны сұйылған  ерітіндінің 

басқа  қасиеттерін  (мысалы,  еріткіштің  бу  қысымының  төмендеуі, 

ерітіндінің  қату  температурасының  төмендеуі,  ерітіндінің  қайнау 

температурасының жоғарылауы) де айтуға болады. 

Ендеше  ерітіндінің  коллигативтік  қасиеттері  бір-біріне  тура 

пропорционал  болып  келеді.  Олардың  кез  келгені  еріген  заттың 

молекулалық массасын анықтауға қолданылады. 

Осы тәсілдердің дәлдігін (сезімталдығын) салыстырып көрейік. 

Сулы  ерітіндіде  еріген  заттың  концентрациясы  т  =  0,001  болсын. 

Сонда будың қысымы мынадай болады: 

(Р ° - Р) / Р = N; N = 0,001 / (55,6 + 0,001) ≈ 0,00002, 

Р ° - Р = Р 0,00002 ≈ 0,0004 торр. (20°С, Р°= 17 торр). 

Ерітіндінің қату температурасының төмендеуі: 

Т

қт

  = К

қт

 т  ≈ 0,002°(КH

2

O = 1,86) 

Ерітіндінің қайнау температурасының жоғарылауы: 

Т

қн

 = E

қн

 т ≈ 0,0005°(EH

2

O = 0,51) 

Бұдан эбулиоскопиялық  тәсілдің сезімталдығы криоскопиялық 

тәсілден аз екенін көреміз. 

Ерітіндінің  осмос  қысымы:  Р

осм

=0,0082  л  атм/моль.  К∙293 

К∙0,001∙ моль/л ≈ 0,024 атм ≈ 18 торр ≈ 240 мм Н

g

.б 

Осыларды  өзара  салыстыра  отырып,  осмос  қысымына 

негізделген  тәсілдің  дәлірек  екенін  айта  аламыз.  Алайда  Т

қт

  өте 

оңай 

өлшенеді, 

тек 

төменгі 

температурада 

заттардың 

ерігіштіктерінің  азаюына  байланысты  болатындықтан  көп 

қолданыла бермейді. 

Қайнау  температурасына  сыртқы  атмосфералық  қысымның 

өзгеруінің де әсері болады. Бу қысымының төмендеуін анықтаудың 

да  бір  артықшылығы  бар,  оны  Т

қт

  және  Т

қн

  аралығындағы  кез 

келген  температурада анықтауға болады, бірақ бұл тәсілдің дәлдігі 

(сезімталдығы) аз. 

Осмостық қысым арқылы еріген заттың молекулалық массасын 

анықтау үлкен молекулалық заттарға қолданылады. Басқа тәсілдер 

үлкен 

молекулалық 

заттардың 

массасын 

анықтау 

үшін 

қолданылмайды, өйткені  еріген  заттың  қоюлығы  аз  болғандықтан, 

олардың  дәлдігі  де  өте  аз  болады.  Оның  үстіне  тек  үлкен 

 

165 

 

молекулалық  заттар  өтпейтін  мембрананы  қолданып  кіші 

молекулалық заттар қоспасының әсерін де жоюға болады. 

 

жүктеу/скачать 3,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: