143  осыдан  2

2
144 
n қайталау экстракциясынан кейін бірдей кӛлемде V
e
сол еріткіштің 
ерітіндісінде қалған g
n
, заттың мӛлшері келесі теңдікпен анықталынады
Экстрагирленген заттардың g
e
мӛлшері g
e
 = g
0
- g
n
қҧрайды: 
Бҧл қатынастар ӛндірілген заттың толық шығарылуына қол жеткізу 
ҥшін қажетті экстракцияның санын анықтауға мҥмкіндік береді. Олар 
сондай-ақ экстрагентті еріткіштің барлық кӛлемінен гӛрі бӛлек топтар 
ретінде пайдалану кезінде неғҧрлым толық экстракцияға қол жеткізілгенін 
кӛрсетеді. 
Мейлі 1 л су ерітіндісі 100 г заттектен тҧрсын. Экстракциядан кейін су 
ерітіндісінде 1 л ерітіндіден қандай заттек қалғанын табайық, егер 
экстракцияны бір рет немесе тӛртке бӛліп орындаса; бӛлу коэффициенті 
0,2 тең. 
1 бӛлік g!экстрагентті экстрагенттеу кезінде = 100-(0,2 -1/(0,2 1 + 1)) = 
16,7 г анықтаймыз, тӛрт бӛлікпен экстрагенттеуде g
x
= 100 (0,2-1/(0,2-1 + 
0,25))
4
= 3,8 г. Бҧл шығару дәрежесін кӛрсетеді 83,3 % сәйкесінше 96,2 %. 
5.14. 
Араласпайтын сҧйықтық ҥшін сҧйықтық —будың тепе-
теңдігі 
Әлбетте, толық араласпайтын сҧйықтар болмайды. Дегенмен, жиі 
олардың ӛзара ерігіштігі соншалықты аз, мҧның тәжірибелік маңызы жоқ. 
Мҧндай жҥйелер шын мәнінде екі таза сҧйықтық (екі сҧйық фаза) және бу 
(бір фаза) арқылы қалыптасады. Ӛзара шамадан тыс шығарылатын 
сҧйықтықтардың жиынтық қысымы таза компоненттердің булану 
қысымының қосындысына тең р = p
A 
0
+ p
B
0
. Екі ӛзара ерітілмейтін 
сҧйықтық қоспасының қайнау температурасы олардың әрқайсысының 
қайнау температурасынан тӛмен және тҧрақты болып қалады, әзірше 
жҥйеде кем дегенде екі сҧйық фазаның аз кӛлемі болғанша. Араласпайтын 
сҧйық заттардың су буымен айдау қасиетіне негізделеді. Органикалық 
заттардың оқшаулану немесе тазарту әдісі тӛменгі азҧшатын заттарға 
(жоғары қайнау температурасына ие) немесе қалыпты қайнау 
температурасында немесе тіпті одан да тӛмен ыдырайтын заттарға 
қолданған әсіресе қолайлы.Қаныққан бу қысымы компоненттерінің 
қосынды температурасы ішкіге тең болған жағдайда, айдау болады 
(сондай-ақ атмосфералық) қысымда.
Жалпы жағдайда А және В ӛзара ерітілген екі сҧйықтықты айдау 
кезінде конденсаттағы олардың салыстырмалы мӛлшері анықталған 
температурадағы p
A
және p
В
қысымдары мен осы сҧйықтықтардың М
А
және М
Б
молярлық массаларының қатынасына байланысты анықталады. 

2
145 
п
А
, п
В
— осы компоненттердің мольдерінің саны деп белгілейік;
g
A
, g
B
— сҧйықтықтан алынған және конденсат боп жиылған (граммен) 
компоненттердің массалары. Біле, тҧра 
қос компоненттің массаларын ӛзара байланыстыратын қатынасты алуға 
болады: 
Су буын айдау ҥшін, p 
B
0
= p 
Н 
2
0
, g
B
= g
Н 
2
0
, М
В
= M
Н 
2
0
= 18,02 қоя 
отырып, аламыз 
мҧндағы сол бӛлігі су буының мӛлшерін кӛрсетеді (массалық бірлікте), 
заттек массаларынң бірлігін айдау ҥшін қажетті, будың шығындалу 
коэффициенті деп аталады. Бҧл теңдіктен, бу кӛбірек болса, ағызылатын 
сҧйықтықтың қаныққан буының қысымы тӛмен болады және оның 
молярлық массасы да тӛмен болады.
Мейлі 
нитробензол 
C
6
H
5
NO
2
қоспасы 
және 
су 
99,3 
°С 
температурасында қайнасын. Нитробензолдың молярлық массасы 123, 
қаныққан будың қысымы температурадаға — 30 мм сын. бағ., су буының 
қаныққан қысымы 730 мм сын. бағ. Су буының шығындалу коэффициентін 
анықтау керек. Табамыз g
H
2
o
/g
c
6
H
5
N
o
1
= 18,02 • 730/(123 • 30) = 3,56, яғни 
1 кг нитробензолды айдау ҥшін 3,56 кг су буы қажет.

Бақылау сҧрақтары
1. 
«Ерітінді» тҥсінігіне анықтама беріңіз, мысалдар келтіріңіз. 
2. 
Қандай ерітіндіні мінсіз деп атайды? 
3. 
Мінсіз ерітінді компоненті ҥшін Рауль заңын тҧжырымдаңыз. 
4. 
Ҧшпайтын заттектің ерітіндісінде араласқан ерітіндінің қаныққан бу 
қысымының салыстырмалы тӛмендеуін Рауль заңы қалай бекітеді? 
5. 
Қосылған ерітінділердің коллигативті қасиеттерін атаңыз және 
сипаттаңыз. 
6. 
Мінсіз ерітіндінің осмостық қысымын есептеу ҥшін теңдікті 
келтіріңіз. 
7. 
Изотониялық i еселіктің физикалық мәні неде және i коэффииенті 
ерітілген заттектің диссоциация дәрежесімен қалай байланысқан? 
8. 
Коноваловтың бірінші және екінші заңдарын тҧжырымдаңыз. 
9. 
Азетропты қоспаларды айдау арқылы бӛлуге бола ма? 
10. 
Бензолдың кристалдану температурасы 5,5 °С тең, ал ерітіндінікі, 
қҧрамында 0,2242 г камфор 30,55 г бензолда, 5,254 °С тең. Бензолды 
балқыту жылуы оның кристалдану температурасында 9,8 кДж/моль 
қҧрайды. Камфордың молярлық массасын анықтаңыз. (Жауабы: 153.) 
11. 
Ерітінді, қҧрамында 0,2 г ҧшпайтын заттегі бар молярлық массасы 
200 г 100 г судағы, -0,03 °С температурасында кристалданады. Судың 
криоскопиялық тҧрақтылығы 1,86 тең. Еріген заттың диссоциация 
дәрежесін есептеңіз, егер оның әрбір молекуласы ерітіндіде тӛрт бӛлікке 
бӛлінсе. (Жауабы: 0,2.) 
12. 
Осмостық қысымды есептеңіз (в атм және Па) 0,01 М сульфат 
натрийдің сутек ерітіндісі 300 К температурасында, егер диссоциация 
дәрежесі Na
2
SO
4
0,88 тең болса. (Жауабы: 0,68 атм; 0,69 -10
5
Па.) 
13. 
Бензол мен толуол мінсіз ерітіндіні қҧрайды. 303 К 
температурасында бензол буының қаныққан қысымы 120,2 мм сын. бағ., 
тең, ал толуол — 36,7 мм сын. бағ. Ерітіндінің қаныққан буының қысымын 
анықтау қажет (Па), 100 г бензол мен 200 г толуолды араластыруда пайда 
болған. (Жауабы: 9,012 -10
4
Па.) 
14. 
А және В заттектері буының қысымы 323 К температурасында 
сәйкесінше 4,666 10
4
и 10,132 10
4
Па тең. Будың қҧрамын есептеңіз,
ерітіндімен тепе-тең, ерітінді 0,5 моль А және 0,7 моль В араластыру 
кезінде, мінсіз деп табылатынын ескерсек. (Жауабы: X 
А
= 0,247 мол. д.; Х
В
= 
0,753 
мол. 
д.)

147 
Т А Р А У 6

жүктеу/скачать 9,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: