Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері

өзгеше табиғатын айқындауға тырысады. Анықтама туралы ілім ф и­
лософия тарихында Сократтан басталады. Адамгершіліктің түпкі та- 
биғаты жонінде коп ой кешкен Сократ, соған байланысты жақсы- 
лық, жамандық, әділдік, қайырымдылык т. б. үғымдарға анықтама- 
лар табуға тырысқан. Яғни анықтама осы түрғыдан белгілі нәрсе ту­
ралы жәй ғана пікір емес, оның ішкі өзіндік табиғаты туралы айты- 
латын пікір.
Деректі білімнің калыптасу жолдары мен формаларын карасты- 
руды философияның негізгі міндеті деп білген Аристотель аныктама- 
ны да осылай түсінді. Ол да белгілі бір білімге жетудің жолы. Аныкга- 
ма Аристотельдің айтуынша аныкталатын заттың ішкі мәніне мегзейтін 
соз (речь). “...Аныктама кобісінде бүрыннан айтылып жүргендей тек 
бар нәрсені ғана ашпай, оның себебіне нүскап, соны ашуы тиіс”12. 
Аристотель атаудың мазмүнын ашатын аныктамалардан болмыстың 
табиғатын ашатын үғымдарды ажырата білген. Атаудың мазмүнын ашу 
да заттың табиғаты туралы білім жоқ. Орта ғасырда үлы ойшыл Әл- 
Фараби де осы мәселелерде Аристотельдің ойын дамытқан.
XVII ғасырда аныктамаға номиналистік түсінік беру Т.Гоббстан 
басталған. Оның айтуынша, аныктама атауға түсініктеме беруден басқа 
ешнәрсе емес. Онда фактілер жонінде ешқандай дерек жоқ. Аныкта- 
маның танымдык мәнін жокка шығарады, номинализм ойлаудын 
жалпы мәнін төмендетуге үлес қосты. Себебі онда ойлаудың акикат- 
тык мазмүны жонінде мәселе тумайды.
Үғымның капай қалыптаскандыгы
туралы көзқарастарда оның 
табиғатын түсінудегі айырмашылықтар әсіресе айқын корінеді. Адам- 
ның күбылыстарды тікелей андауында олар үғымдардағыдан корі тіпті 
басқаша корінеді. Коптеген күбылыстардың бір сырткы көрінетін 
белгілері мен байланыстарын жинактап, жүйеге келтіріп, салысты- 
рып жіктей аламыз. Коп жағдайда тәжірибеде олардың бір-біріне үқсас, 
ортак және бірдей белгілеріне қарай біріктіріп, топтастырып бір ка- 
тегорияға жатқызамыз. Минералдарды, металлдарды, осімдіктерді, 
жануарларды т. т. біз әуелден осылай болшектеп, ажыратамыз неме­
се біріктіреміз. Оларға адамдар әртүрлі атаулар береді. Олардың прак- 
тикалык қатынастары осыны қажет етеді.
Бірак сырт бақылау, заттар мен күбылыстарды тікелей андау, әри- 
не, оларды озгерту катынасы емес. Андау оларды оның үстіне озгеру, 
қалыптасу шеңберінде емес, тап осы сәттегі калпында гана карайды. 
Сондыктан адам ойлауы осындай дэрежеде заттар туралы жалпы косын- 
ды, жинақгаушы пікірлер қалыптастырады. Мүндагы ойлаудын атқара- 
тын қьізметін эмпирикалык (тәжірибелік) қорытындылау дейді.

жүктеу/скачать 8,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: