Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері
жүктеу/скачать 8,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| §11. Жалпылық және жалктылық
Болмыстың белгілі бір саласына жататын қүбылыстар саналуан болғанымен олардың барлығының түпкі мәні бір дедік. Олай болса, жалпылық, өзгешелік және жалкылық мән мен қүбылыстық қатына- стардың тағы бір негізгі қ ы р л а р ы н ы ң бірі. Бір тектен өрбіген сансыз коп күбылыстарды түтас етіп түратын нәрсе бар екендігін адамдар оз тәжірибесінің ең қарапайым дәрежесінде-ақ байқаған. Доуір откен сайын ол түсініктердің де мазмүны толыға, өзгере береді. Бір монділік 241 бір тектілік түрінде де, біркелкілік түрінде де көрінеді және адамдар- дың ойлауында байқалады. Бірақ мән мен күбылыстың арақатына- сының күрделі екендігі осы жалпылық, өзгешелік және жалқылықтың ішкі және сыртқы формаларынан да көреміз. 1. Лбстрактылы жалпылык, жәнв оның өзгешелік пен жалқылыққа катынасы Табиғатты болсын, қоғамдық болмысты болсын игеру қызметінде адамға тікелей бетпе-бет түрған, әрине, қүбылыстар дүниесі. Өмірдің ең алдымен адамдардың іс-әрекетінде қамтылатын жағы да сол күбы- лыстар. Алуан түрлі күбылыстардың іс-әрекетте ашылатын ең алғашқы түрі - ол күбылыстардың үқсастығы, біркелкілігі. Дәлірек айтсақ, сырткы белгілерінің біркелкілігі, сыртқы үқсастық. Қүбылыстарды тікелей тәжірибе жүзінде тектер мен түрлерге жіктеу, оларды әртүрлі кластарға болу де осы сыртқы белгілерге сүйенеді. Осылай бөлудің озі де, әрине, адам үшін үлкен маңызды және алаңсыз жалған әрекет емес. Болмыстың өзінің сырттай жіктелуінің бейнесі. Астарлы мәнінің бірлігі оның сыртқы белгілерінде үқсастық, коптеген ортақ белгілер туғызады. Ғылым мен философияның тарихында жалпылык, озгешелік жэне жалкылык туралы ой козғалғанда олардың негізге алып, сүйен- гені кобінесе осы жоғарыда айтылған көріңіс еді. Бүл көзқарасты ең айқын, логикалык шегіне жеткізе дәлелдеуге тырысқан ағылшынның XVII ғасырдағы философы Дж. Локк. Локктың айтуынша жалпылық туралы мәселе адамның сезім органдарының сырттан алған сан-алуан сезімдік әсерлерін олардың ортақ белгілеріне қарай біріктіру, абстрактылау мәселесі. Жалпылау - дегеніміз үксас нәрселерді бір нәрсе деп қарау. Үқсас әсерлердің ортақ белгісіне бір атау беріледі. Яғни бүл шын монінде объективтік дүниенің бірлігі емес, ол сезімдік әсерлердің белгілі бір жагынан алғандагы бірлігі. Субъек- тивтік-психологиялыққүбылыс. Локктың түсінуі бойынша объективтік дүниеде жалпьшық жоқ. Қүбылыстардың бір мәнінен орбіген түтас- тыгы жоқ. Жалпылык немесе универсалдык, - дейді Локк, - заттар- дың болмысына тән емес, зерденің озінің оз мүктаждыгына ойлап шығарған нәрсесі. Жалпылык сондықтан тек сөздерге, белгілерге, идеяларға гана тон. Заттарға тек жалқылық тән33. Бірақ XVIII ғасырдағы материалистер жалпылықтың объективтік негізі бар, ол - заттардагы бәріне бірдей ортақ белгілер мен касиеттер деп ойлаған. 33 жүктеу/скачать 8,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|