Бірінші қатардағы болаттардың тек механикалық қасиеттері, ал екіиші қатардағы болаттардың тек химиялық қурамдары шектеледі. Үшінші қатардагы болаттардың мсханикалық қасиеттері мен хими- ялық құрамына да шск қойылады. Цифрлар шартты түрдс болаттың қүрамындағы көміртсгін анықтайды. Сызбада былай бслгілейді, мы- салы: «Ст 3 МЕСТ 380-71». МЕСТ 1050-74 бойынша шығарылатын конструкциялық көміртскті сапалы болаттардың маркалары: 08, 10, 15, 20, ..., 85 және 65 Г, 70 Г. Болаттардың маркаларындағы сандарды 100-ге бөлсск, ол сан болат құрамындағы көміртегінің проценттік мөлшсрін көрсетеді, ал Г әрпі марганец бар екендігінің белгісі. Маиіина жасау өндірісінде кең қолданылатын, МЕСТ 4543-71 бойынша шығарылатын, құрамында оның сапасын арттыру үшін қосылған элсменттср бар лсгирленген болаттың маркалары: 15Х, 20Х....... 38ХА....... 12НЗА, .... 12ХМФ.........Болат маркаларындағы әріптер оның құрамындағы негізгі қоспаларды көрсетеді: В — воль- фрам; Г — марганец; М — молибден; Н — никель; Р бор; С — крсмний; Ф — ванадий; Т — титан; X — хром; Ю — алюминий. Бслгілеудсгі скі орынды сан көміртсгінің мөлшсрін, ал әріптсрдсн кейінгі сандар оған сәйкес қоспаның мөлшерін көрсстеді. Егср қоспаның мөлшсрі 1,5
проценттсн аспаса, онда цифр жазылмайды, ал ең соңғы А әрпі болаттың сапасы жоғары скендігінің белгісі. Осындай маркалы болаттың құрамындағы залалды қоспалар (күкірт, фосфор) азайтылып механикалық қасиеттері жоғарлатылған. Сыз- бада былай бслгілсйді, мысалы, «Болат 30 ХНЗА МЕСТ 4543-71». Бұл жазудың оқылуы: жоғары сапалы хромникельді болаттың қүра- мында 0
