Оқулық «Федералдық білім беруді дамыту институты»

18 
 
    ∑  
 
 
   
   
 
 
 
 
онда p
i
 — жеке оқиғаның туындай ықтималдығы. 
Байланыс  арнасы  бойынша  мəтіндік  құжаттарды  берген  кезде 
ақпараттық 
ағымды 
бағалау 
үшін 
алфавиттік 
тəсілдеме 
қолданылады.      Ақпарат  көлемі  мынадай  формула  бойынша 
есептеледі   
I = Si, 
онда  S—  құжаттағы  символдар  саны;  i—  символдың  ақпараттық 
салмағы. 
Символдың  ақпараттық  салмағын  анықтау  үшін  құжат 
алфавитінің  қуаты  ұғымы  пайдаланылады.  Бұл  алфавиттегі 
символдардың жалпы саны. Ақпараттық салмақты мынадай формула 
бойынша есептейді   
i = log
2
M, 
онда  M —  алфавиттің қуаты. 
Байланыс арнасы деректерді беру үдерісіндегінегізгі буын болып 
табылады.  Оның  жұмысының  тиімділігін  бағалау  үшін  мынадай 
негізгі сипаттамалары пайдаланылады: 
• 
ӛткізу қабілеттілігі, яғни, уақыт бірлігі ішінде арна бойынша 
берілетін деректер көлемі. Өлшем бірлігі — 1 бит/с; 
• 
жиілік  диапазоны,яғни,байланыс  арнасымен  бұрмалаусыз 
өткізілетін жиіліктер диапазоны. Өлшем бірлігі — 1 Гц; 
• 
динамикалық  диапазон,  деректерді  беру  арнасына  əсер  ететін 
кедергілер шу болып табылатын, шудағы пайдалы сигналдың үлесін 
бағалауға мүмкіндік береді. Өлшем бірлігі — 1 дБ. 
Ақпарат  көзі  мен  оның  тұтынушысы  (қабылдағыш)  арасындағы 
байланыс  арнасы  бойынша  өзара  іс-қимылы  симплекстік,  жартылай 
дуплекстікжəне дуплекстік тарату жолымен өтуі мүмкін.  
Деректерді  симплекстік  тарату  кезінде  деректер  тек  ақпарат 
көзінен қабылдағышқа ғана беріледі. 
Жартылай  дуплекстік  тарату    деректермен  алмасу  үдерісінде 
ақпарат көзі мен қабылдағыш рөлдерін ауыстыратынын болжайды. 
Дуплекстік  тарату      ақпараттық  алмасу  үдерісіне  екі  торап 
қатысуын  болжайды,  деректер  бір  тораптан  екіншіге  рөлдері 
ауыстырылмай, беріледі.  
Автоматандырылған  ақпараттық  жүйе  ақпараттық  жүйенің  бір  түрі 
болып табылады.  Осындай жүйелерді құрудың негізгі мақсаты — түпкі 
пайдаланушыларға  олардың  практикалық  қызметі  үшін  қажетті 
деректерге  қолжетімдік  беру.  ААЖ  құрамына  мынадай  негізгі 

19 
 
компоненттер  кіреді  (1.7  сур.):  персонал,  пайдаланушылар,  интерфейс, 
деректер ауқымы (деректер жəне метадеректер қоры), процессор. 
Персоналдың міндеті жүйеге қызмет көрсету. 
Пайдаланушы жүйені өз ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру 
үшін пайдаланады. 
Интерфейс  —  бұл  пайдаланушының  жүйемен  өзара  əрекеттесу 
қағидалары  мен  əдістері    жиынтығы.  Жалпы  түрінде  интерфейс 
деректерді  енгізу  жəне  жұмыс  нəтижелерін  пайдаланушыларға  беру 
қағидаларын  белгілейді.  Қазіргі  ақпараттық  жүйелердің  көбінде 
графикалық терезелік интерфейс тұжырымдамасы қолданылады. 
Деректер  ауқымы  —  жүйенің  ақпараттық  деректер  қоры  немесе 
білім  қоры.  Деректер  қоймасы  құрамында  деректер  қоры    жəне 
метадеректер  қоры    белгіленеді.    Деректер  қорында  жүйенің  пəн 
саласынан  мəліметтер,  ал  метадеректер  қорында      —  деректер  туралы 
мəліметтер  сақталады.  Метадеректерді  деректер  қорының  элетрондық 
каталогы ретінде қарастыруға болады.    
1.7. 
сурет. 
Үлгілі 
ақпараттық 
жүйенің 
құрылымы: 
ДҚ — деректер қоры; МДҚ — метадеректер қоры 
 
 
 
 
 
 
 
 
Процессор  —  жүйенің  атқарушы  бөлігі,  есептеуіш  ресурстар. 
Жүйенің  процессоры  құрамына  мынадай  құрамдас  бөліктер  кіреді: 
бір  немесе  бірнеше  процессор,  жүйенің    жұмыс  нəтижелерін 
уақытша  сақтауға  арналған  оперативтік  жад  жəне  деректерді  өңдеу 
үшін қажетті бағдарламалық қамсыздандыру. 
Бағдарламалық  қамсыздандыру  операциялық  жүйені  жəне 
деректермен  жұмыс  істеуге  арналған  қолданбалы  бағдарламаларды 
қамтиды. 
Қазіргі 
ақпараттық 
жүйелерде 
бағдарламалық 
қамсыздандыру ретінде ДҚБЖ пайдаланылады. 
Деректер  қорын  басқару  жүйесі  деректерді  өңдеу  жөніндегі 
негізгі  операцияларды  іске  асырады:  сақтау,  редакциялау,  қосуғ 
жою,  іздестіру,  салып  жіберу.  Осы операциялар  ДҚБЖ    ядросымен 
іске асырылады, пайдаланушылар оған қолжетімдікті бағдарламалық 
код немесе интерфейстік қабықшасы арқылы алады. 

20 
 
ААЖ  практикалық  іске  асыру  ДҚБЖ-нің  екі  негізгі 
архитектурасы  негізінде  құрылуы  мүмкін:  жергілікті  жəне  клиент-
серверлік.  Жергілікті  архитектура  жүйенің  деректеер  қорын  жəне 
ДҚБЖ бір ЭЕМ-де орналастыруын көздейді.    Тұтынушы-серверлік 
архитектура    жағдайында  есептеуіш  желі  пайдаланылады.  Желіде 
екі  торап  белгіленеді.  Тұтынушылық  торапта  деректерді  ұсыну 
компоненті  орналастырылады,  ал  серверлік  торапта      —  деректерді 
өңдеу  компоненті,  деректерге  жəне  деректер  қорына  қол  жеткізу 
компоненті.  Деректерді  өңдеу  компоненті    қолданбалы  болып 
табылады 
жəне 
деректермен 
жүйенің 
пайдаланушысына 
нəтижелерді беру үшін қажетті əрекеттерді орындайды.   
Қазіргі  уақытта  үш  буынды  жүйелер  кең  таралған.  Осындай 
жүйелер  қосымшалар    серверлерінің  схемасы  бойынша  құрылады.   
Қосымшалар   сервері қолданбалы компоненттер жинағын қамтиды.  
Деректер  қорымен  операция  түріне  байланысты  тиісті  қолданбалы 
компонент таңдалады. 
 Тұтынушы–серверлік  жүйелерде  деректер  қоры  жекелеген 
деректер  серверлері  бойынша  үлестірілуі  мүмкін.  Реляциялық 
деректер  қоры  пайдаланылған  жағдайда  екі  үлестіру  түрі  туралы     
айтып өту қажет: тік жəне көлденең. Тік үлестіру кезінде жекелеген 
серверлерде  кестелердің  бағандары  орналасқан,  ал  кӛлденең 
үлестіру кезінде – кестелер жолдар бойынша фрагменттеледі. 
ААЖ  жұмыс  істеуі  үшін  белгілі  бір  қамсыздандыру  түрінің 
болуы қажет. Мынадай қамсыздандыру түрлері белгіленеді: 
• 
техникалық — ақпараттық жүйенің жұмыс істеуі үшін қажетті 
аппараттық құралдар; 
• 
математикалық  —  математикалық  модельдер  мен  əдістердің 
құрамы  жəне  қолдану  саласы,  жүйеде  пайдаланылатын  үлгілі  жəне 
əзірленетін алгоритмдер; 
• 
бағдарламалық  —  жүйенің  жұмыс  істеуі  үшін  қажетті 
операциялық  жүйе(жүйелер)  жəне  қолданбалы  бағдарламалар 
пакеттері; 
• 
ұйымдық  —  қызмет    көрсетуші  персоналдың  лауазымдық 
міндеттерін  белгілейтін  нұсқаулықтар  жəне  пайдаланушы  мен 
жүйенің өзара іс-қимыл қағидалары; 
• 
лингвистикалық  —  бағдарламалау  тілі,  пайдаланушы  мен 
жүйенің  өзара  іс-қимыл  тілі,  кодтау  жүйелері,  деректерді  енгізу-
шығару тілдері; 
• 
әдістемелік — нормативтік-техникалық құжаттама құрамы; 
• 
ақпараттық  — жүйеде  тұрған жəне  оған  сақтау  үшін  түсетін 
деректер; 
• 
метрологиялық —  ақпарат көлемдерін өлшеу жəне ақпараттық 
байланыс арналарын жүктеу қағидаттары; 

21 
 
• 
құқықтық  —  осы  жүйенің  жұмысының  заңдылығын 
қамтамасыз ететін норматвитік құжаттар. 
 
 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: