Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б
β бұрышының тангенсі түзусызықты теңайнымалы қозғалыстағы
жүктеу/скачать 5,74 Mb. Pdf көрінісі
|
| β
бұрышының тангенсі түзусызықты теңайнымалы қозғалыстағы үдеудің модуліне тең : tg = a . Математикадан білетініміздей, АВD тік бұрышты үшбұрыштың (сурет 1.12, ә ) бұрышына қарсы жатқан ϑ – ϑ 0 катетінің іргелес жат- қан t катетіне қатынасы осы бұрыштың тангенсі деп аталады: tg = ( ϑ – – ϑ 0 )/ t . Екінші жағынан бұл қатынас (1.6) формуласы бойынша теңайна- лымы қозғалыстың а үдеуіне тең: a t = # 0 . Ендеше, tg β ϑ ϑ = = # 0 t a . s , м a x < 0 t 1 t , c a x > 0 α 0 а ) ә ) ϑ , м/с 0 a x < 0 t , c a x = 0 a x 2 > 0 β 1 β 2 Сурет 1.13. а ) теңайнымалы ( ϑ = ϑ 0 + at ) және бірқалыпты қозғалыс ( ϑ = s / t ) жылдамдықтарының уақытқа тәуелділік графиктері, ә ) теңайнымалы қозғалыстардағы орын ауыстырулардың ( s = ± at 2 / 2 ) уақытқа тәуелділік графиктері. ϑ 0 a x 1 > 0 a x 1 > a x 2 Көлбеулік бұрышы үлкен болған сайын ( 1 > 2 ) үдеудің сан мәні де арта береді ( x 1 > x 2 , сурет 1.13, a ). Суреттегі қоңыр және қызыл сы- зықтар теңүдемелі қозғалыс жылдамдығының ( ϑ = ϑ 0 + at ), жасыл сы- зық теңкемімелі қозғалыс жылдамдығының ( ϑ = ϑ 0 – at ), ал көк сызық бірқалыпты қозғалыс жылдамдығының ( ϑ = s / t ) уақытқа тәуелділігін сипаттайды. 23 ПРОЕКТ Бастапқы жылдамдығы жоқ ( ϑ 0 = 0) теңайнымалы қозғалыстың s = ± аt 2 /2 формуласы бойынша салынған жолдың уақытқа тәуелді- лік графигі (сурет 1.13, ә ) координаталар өстерінің бас нүктесінен басталатын парабола қисықтарымен сипатталады. Суреттегі қызыл түспен көрсетілген парабола қисығы бастапқы жылдамдығы нөлге тең түзусызықты теңүдемелі ( s = аt 2 /2), ал көк түсті парабола қисығы теңкемімелі ( s = – аt 2 /2) қозғалыстардағы орын ауыстырулардың уақыт- қа тәуелділігін сипаттайды. Көптеген жағдайларда есептердің шарты графиктер түрінде бері- леді. Тура пропорционалдық сызықтық байланыстарды бейнелейтін графиктер арқылы физикалық шамаларды табу қиынға соқпайды. Ал өзара тәуелділік байланыстар қисықсызықты графиктер түрінде беріл- се, онда біршама күрделі физика-математикалық есептеулер жүргізуге тура келеді. Мысалы, есептерде сурет 1.13, ә-ге ұқсас қызыл түсті парабола бе-ріліп, бұл қандай қозғалыс және дененің t 1 = 10 с уақытқа сәйкес келетін орын ауыстыруы қандай ? деп сұрауы мүмкін. Әрине, мұн- дай парабола жоғарыда айтқанымыздай, бастапқы жылдамдығы жоқ түзусызықты теңүдемелі қозғалысты сипаттайды. Мұндай қозға- лыстағы дененің орын ауыстыруының модулі жүрілген жолға тең. Сондықтан t 1 уақытқа сәйкес келетін орын ауыстыруды анықтау үшін s = а ( t 1 ) 2 /2 формуласын пайдаланамыз. Формуладағы t 1 графикте бе- рілген. Алайда үдеудің мәні белгісіз. Уақыттың t 1 мезетіндегі үдеуді графиктен табу үшін горизонталь өстегі t 1 нүктеден вертикаль өске параллель сызық жүргіземіз. Осы сызықтың параболамен қиылысқан нүктесі арқылы қисыққа жанама жүргіземіз. Жанаманың горизонталь өспен жасайтын бұрышын транспортирдің көмегімен анықтаймыз да, үдеуді tg мәні арқылы есептеп шығарамыз. Мұндай есептерді шығару үшін бірінші кезекте физикалық шамаларды байланыстыратын заңдылықтар мен оларды сипаттайтын формулаларды терең меңгеріп, практикада қолдануға жалықпай машықтану қажет. жүктеу/скачать 5,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|