Пантагрюэль туралы екінші кітап Романның екінші кітабы ер жүрек, алып Гаргантюаның ұлы
Пантагрюэлъдің тууы, ер жетуі, оқуы және басқа да шырғалаң
оқиғаларға арналған. Гаргантюа 524 жасында перзент көрген.
Бала дүниеге келген жылы Африкада құрғақшылық болып, егіндер
күйіп кетеді. Адамдар шөлден қатты азап шегеді. Сол себепті де,
әке өз ұлына Пантагрюэль деп ат қойды. «Панта» грекше «барша»
деген, «грюэль» сөзі мавр тілінде «шөлдеген» деген мағыналарды
білдіреді. Демек, ол туған күні бүкіл дүние шөлден азап шеккен.
Сондықтан Гаргантюа ұлын «шөлдегендер патшасы» болады деп
ырымдаған.
Шынында да, бұл ғажайып, алып бала тамақтанғанда 4600
сиырдың сүтін ішеді. Ол күн сайын өседі. Бала есейген соң, тәрбиеші
Эпистоменнің жетекшілігімен француз жастарының өмірі, оқуымен
танысу мақсатында Парижге барады.
Демек, Пантагрюэль туралы екінші кітап Гаргантюа туралы
бірінші кітапқа композициясы, сюжеті және идеялық мазмұны
жағынан өте ұқсас. Өйткені, мұнда да отанды қорғау тақырыбы,
еркін тәрбие мәселесі маңызды орынды алады. Француз тілін
бұзып сөйлейтін студентпен сұқбат, әулие Виктор монастырындағы
кітапхана кітаптарын көзден өткізу, атақты ағылшын ғалымының
қолдың ишарасы арқылы айтысамын деп Панургтен жеңіліп
қалуы және басқа да осыған ұқсас оқиғалар феодалдық қоғам
мен оның схоластикасына қарсы бағытталған ашық сатира еді.
Кітаптың идеялық нысанасы Гаргантюаның Пантагрэльге жазған
хатында айқын баяндалған. Бұл хаттан осы дәуірдің басты белгісі
болған орта ғасырлық танымдардың орнына жаңа түсініктер келе
бастағаны және адамзат үшін қажет ғылым-білімге жағдай туа
бастағандығын түсіну оншалықты қиын емес. «Өткен заманда
қазіргідей ғылымның гүлденуіне жағдай жоқ еді, - деп жазады
Гаргантюа, - мен сен сияқты дана мүғалімдердің көптігімен мақтана
алмаймын. Ол уақыт еркін шығармашылықты жойған, готтардың
жарамсыз ықпалы сезіліп тұрған, зұлымдық үстемдік еткен заман
еді». Гаргантюа барлық ілімді үйренуге қолайлы жағдайлар туған
бір мезгілде тек құлшынып оқу, грек, латын, араб, т.б. тілдерді
үйрену керектігін ұқтырады. Жомарт жанды, әділ Гаргантюа өз
ұлына астрономияның бүкіл заңдарын үйренуді, жалған әрі далбаса
бал ашудан ғана тұратын астрологиядан сақ болуды насихаттайды.
222
Білім шыңына шығу адамның ең жақсы қасиеті, өйткені, даналық
жауыз адамның жүрегінен орын ала алмайды, дейді.