Оқулық жоғары оқу орындарының филология факультеттері
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
bilkasymov b mazhitaeva sh kazak debi tilinin tarikhy khvkhk
| жокей, бодибилдинг, стайер, спринтер, менеджер, босс,
тьютор, аудитор, круиз пати, грин-кард, бойфрэнд, ток-шоу, бедлам, брейк-данс, чип, т.б. терминдер бұрынғы қолданылып жүрген сөздердің синонимдік қатарын құрап, тілімізге ене бастады. Мәселен, күзетші деудің орнына – секьюрити, демалыстың орнына – круиз, пати, уик энд, фрэйшн, есепші – аудитор, басқарма – менеджер, тауарды өткізуші, тауарды жылжытушы – промоутер, культуризм – бодибилдинг, куратор, жетекші – тьютор, т.б. осы секілді ағылшын–американдық терминдерді қолдану қазіргі кезде тілімізде бұрыннан бар сөздердің синонимдік қатарларында қызмет етіп жүргенін байқаймыз. Жалпы алғанда, барлық бұқаралық ақпарат құралдарында да осы сияқты шетел тілін білмейтін қарапайым адамдардың түсінбейтінін елемей пайдаланылып жүрген жүздеген кірме сөздер мен терминдерді кездестіруге болады. Терминдер деп аталатын қазақ тілі сөздік құрамындағы әлеуметтік–саяси, мәдени атауларды, техникаға, өнеркәсіпке қатысты ұғымдарды білдіретін сөздер бұл салаларда қызмет ететін адамдарға ғана түсінікті болады. Бірақ кейінгі кезде БАҚ- та көптеген терминдер, шетелдік қала, штат, компания, газет- журнал, т.б. атаулар ағылшын тілінен тікелей алынып, ағылшынша жазылып жүр: LNM Holding, Ispat Internatonal, Mittal Style, UNІDО әдістемесі, СОМҒАR, т.б. Компьютерлік ақпаратқа жататын терминдер де Ре по зи то ри й К ар ГУ 203 жарнамаларда, көбіне, латын графикасымен беріледі: E-mail, notebook, Internet, Megalain, MS Office, Photoshop, Printshop, Microsoft Word, т.б. Ал ауызекі тілде шетел сөздері ассимиляцияланып, ноутбук, пентиум, принтер, джойстик, веб сайт, алгол, файл, хакер, геймер, прайс–лист деп айту кездеседі. Дегенмен ғаламдану үдерісіне қарама-қарсы қойылған үдерісті де ұмытпаған жөн. Ол – әр этнос тілінің өз ерекшеліктерін сақтап қалу мәселесі. Сондықтан әр сала мамандары алдында мемлекеттік тілімізді халықаралық деңгейге көтеру проблемасы тұр. Қазіргі уақытта әдеби тіліміздің орфографиясын бір ізге салып, терминологиясын бір жүйеге түсіріп, термин жасауда ғылыми негізгі принциптерді белгілеу ғалымдардың, мамандардың алдында тұрған кезек күттірмес мәселе екені сөзсіз. Бақылау сұрақтары: 1.Тәуелсіз Қазақстандағы қазақ әдеби тілінің сапалық дамуы 2. Қазіргі қазақ әдеби тілінің нормалары Реферат тақырыбы: 1.ХХ ғ. мен ХХІ ғасыр тоғысындағы әдеби тілдің стильдік тармақтарының дамуындағы сапалық өзгерістер Ре по зи то ри й К ар ГУ 204 ҰСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР Негізгі әдебиеттер: 1. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. –Алматы, 1992. – 448 б. 2. Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М. Қазақ әдеби тілінің мәселелері. –Алматы, 1961; Балақаев М., Сыздықова Р., Жанпейісов Е. Қазақ әдеби тілінің тарихы. –Алматы: Мектеп, 1968. –239 б. 3. Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. –Алматы,1981.-183 б. 4. Әуезов М, Қазақтың әдеби тілі туралы // Әдебиет және искусство, 1954, №4. 5. Сыздықова Р. ХҮІІІ-ХІХ ғ.ғ. қазақ әдеби тілінің тарихы. –Алматы, 1984. 6. Сыздықова Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы. –Алматы, 1993. – 319 б. 7. Сыздықова Р. Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі. – Алматы, 2004. –614 б. 8. Абилхасимов Б. Казахский литературный язык второй половины ХІХ века. –Караганда: КарМУ, 2007. – 221 с. 9. Әбілқасымов Б. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдеби тілі. –Алматы, 1982. –223 б. 10. Жанпейісов Е. Қазақ прозасының тілі (Октябрь алды және 20- 30 жылдар). –Алматы, 1968. –267 б. 11. Исаев С. Қазақ әдеби тілінің тарихы. –Алматы, 1996. –220 б. 12. Мажитаева Ш. ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ әдеби тілі. –Алматы: Ғылым, 1999. – 192 б. 13. Мажитаева Ш. ХХ ғасырдың басындағы қазақ әдеби тілі. – Қарағанды: ҚарМУ, 2004; 2007. –233 б. 14. Мажитаева Ш., Рапишева Ж.Д. Қазақ тіліндегі ғылыми стильдің қалыптасу тарихы. –Бішкек, 2006. –114 б. Қосымша әәдебиеттер: 15. Айтбайұлы Ө. Қазақ сөзі. –Алматы: Рауан, 1997. –238 б. 16. Аманжолов С. Вопросы диалектологии и истории казахского языка. –Алматы, 1989. –224 б. 17. Әбілқасымов Б. Алғашқы қазақ газеттерінің тілі, –Алматы, 1971. – 227 б. Ре по зи то ри й К ар ГУ 205 18. Әлкебаева Д. Қазақ тілі стилистикасының прагматикасы. –Алматы, 2005. –265 б. 19. Белбаева М. Абай дәстүрі Сұлтанмахмұт кестелерінде. –Алматы // Семей таңы, 11 июль, №137. 20. Бисенғали З.Қ. ХХ ғасыр басындағы қазақ романы. –Алматы, 1997. –198 б. 21. Біләлов Ш. Ұлттық ғылым тілін қалыптастырудың өзекті мәселелері. –Алматы, 1994. –376 б. 22. Досмұхамедұлы Х. Таңдамалы. –Алматы, 1997. –383 б. 23. Дүйсембекова Л. Қазақ ресми іс қағаздары. –Алматы: Ана тілі, 2005. –208 б. 24. Жанпейісов Е. Абай Құнанбаев пен Мұхтар Әуезов тіліндегі стильдік кейбір ортақ өрнектер // Вестник Академии наук Казахской ССР, 1962, №11. 25. Жұбанов Қ. Қазақ тілі бойынша зерттеулер. –Алматы, 1999. –581 б. 26. Каримов Х. Бейімбет Майлин әңгімелеріндегі эпитет, теңеу және троп // Тіл және әдебиет мәселелері. –Алматы, 1963. 27. Кеңесбаев І., Балақаев М., Қайдаров Ә., Сарыбаев Ш. Қазақ әдеби тілі тарихының зерттелу жай мен міндеттері: Қазақ әдеби тілі тарихының проблемалары. –Алматы: Ғылым, 1987. 28. Қазақ әдеби тілінің ауызша түрі.–Алматы:Ғылым,1987. 200 б. 29. Қайдари Ә. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. –Алматы, 1998. – 303 б. 30. Қосымова Г. Қазақ шешендік өнерінің негіздері. –Алматы, 2003. – 227 б. 31. Құрманбайұлы Ш. Қазақ лексикасының терминденуі. – Алматы: Ғылым, 1998. – 203 б. 32. Момынова Б. "Қазақ" газетіндегі қоғамдық-саяси лексика. – Алматы: Арыс, 1998. –168 б. 33. Момынова Б. Газет лексикасы. Жүйесі мен құрылымы. – Алматы: Арыс, 2003. – 227 б. 34. Мырзахметов М. Қазақ қалай орыстандырылды. –Алматы, 1993. –127 б. 35. Сауранбаев Н.Т. Қазақ тіл білімі проблемелары. –Алматы, 2002. –242 б. 36. Серғалиев М. Көркем әдебиет тілі. –Астана: Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ, 2006. –368 б. Ре по зи то ри й К ар ГУ 206 37. Сыздықова Р. Абайдың сөз өрнегі. –Алматы: Санат, 1965. 38. Сыздық Р. Тілдік норма және оның қалыптануы. –Астана: Елорда, 2001.– 229 б. 39. Шалабай Б. Қазақ көркем прозасының тілін зерттеудің ғылыми теориялық негіздері. –Алматы, 1987. 40. Айқап. Құрастырушылар Ү.Субханбердина, С.Дәуітов. –Алматы, 1995. 41. Қазақ. Құрастырушылар Ү.Субханбердина, С.Дәуітов. –Алматы, 1998. 42. Қазақ әдеби тілі. Сөздік. –Астана, 2006. Ре по зи то ри й К ар ГУ |