Оқулық Ѳнделген ж әне толықтырылған 2-басылым Н. М. Жариков, Л. Г. Урсова

130
VIII  Тарау.  Психикалық бұзылыстар  симптомдары
ішкі байланысты бейнелейді. Ойлау үрдісінде адам заттың мәнін түсінеді, тікелей 
қабылдаудан  тыс  орналасқан  сыртқы  ортаның  өзге тарапын  ашады.  Адам  ой 
арқылы  қоршаған  ортаға  белсенді  әсер  етеді.  Адамдар  тәжірибелік  қызмет 
нәтижесінде жаңа білім қорын игереді, жаңа түсініктер ескі түсініктерді өзгертеді. 
Осылайша, танымдық ортақ үрдіс жалпы заңцылықка бағынады: сезімдік таным 
арқылы адам рационалды ойлауға көшеді, ал одан тәжірибеге және шындыққа 
қол жеткізеді.
Ойлау  негізі  —  түсінік  болып  табылады.  Түсінік  —  заттардың  өзіне  тән 
қасиеттері туралы жалпылама  білім.  Ойлау үрдісі  кезінде біз  материалды тал- 
даймыз, синтездейміз, салыстырамыз, табамыз, қорытынды жасаймыз. Түсінік 
пікірден туып, тіл,  сөз арқылы көрінісін табады.
Көркемдік-әрекеттік, нақты-бейнелі, абстрактылы-логикалық ойлау ажыра- 
тылады.  Адамның  өніп-өсуі  ж әне  оның  психикалық үрдістерінің  дамуына 
байланысты  сөз  формасында  емес,  басым  сыртқы  әрекеттермен  іске  асатын 
көркемдік-әрекеттік (қимылдық)  ойлау нақты-бейнелік ойлауға орын  береді. 
Абстрактылы-логикалық немесе түсініктік ойлау — ересек адамға тән. Ол білім 
мен  дағдылардың  толық  дамуын,  сонымен  қатар,  сөйлеу  қабілетін  игеруді 
білдіреді.  Ойлаудың  бұл  түрі  өте  тиімді  және  терең  болып  саналады.  Оның 
сферасына түсінік, пікір, символика,  ой түйіндеу кіреді.
Ойлау сау адамдарда ойлар арасында байланыс түзілуімен жүреді.  Қалыпты 
жағдайда  да  бір  ассоциация  шекараластығы,  ұқсастығы,  контрастылығына 
байланысты  екінші  бір  ассоциацияны  туындатады.  Ш екараластық  бойынша 
ассоциация: нақты затпен (ситуациямен) кездескенде адам осы бір затпен не- 
месе жағдаймен орын және уақыты бойынша байланысты басқа заттар немесе 
жағдайлар жөнінде ойға кетеді.  Одан да күрделі ұқсастық бойынша ассоциация 
сөздік ойлау негізі болып табылады.  Бұл кезде әртүрлі құбылыстарға тән ортақ 
белгілерді  табу,  олардың  арасындағы  ұқсастықтарды  анықтау,  осы  белгілер 
бойынша қабылданған және сақталған мәліметтерді біріктіру болып табылады. 
Контрасты  бойынша  ассоциация:  ақ  —  қара,  жақсы  —  жаман,  ақылды  — 
ақылсыз т.б.  болады.
Ассоциативті үрдіс ассоциациялардың ретпен пайда болуымен, мақсаттылығы 
және белгілі бір жылдамдықта жүруімен сипатталады.
Патологиялық жағдайда  ассоциативті  үрдіс  бұзылуы  мүмкін  немесе  ой 
арасындағы байланыстар бұзылады немесе жоғалады, бұл — ойлаудың форма- 
сы  бойынша  бұзылуы.  Кейбір ауруларда  ой тұжырымдау үрдісі  бұзылады,  ло­
гика зардап шегеді,  осыған байланысты ойлау мазмұны бойынша бұзылады.

жүктеу/скачать 11,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: