Оқулық Ѳнделген ж әне толықтырылған 2-басылым Н. М. Жариков, Л. Г. Урсова
жүктеу/скачать 11,02 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ақыл кемдігі (деменция)
— патологиялык үердіс ыкпалынан туған түракгы, орнына келуі киын зияткерлік кабілеттіліктің жоғалуы, бұл кезде әркашан психикалык кызметтің жалпы нашарлау белгілері болады. Зияткерлік деңгейі адам өмірінде жүре келе жинакталған ретінен кері дамиды, көмескіленеді, танымдык кабілет әлсіреп, сезім кедейленеді және жүріс-тұрыс өзгереді. Жүре пайда болған акыл әлсіздігі кезінде кейдеес, зейін бұзылады, ал пікір айтуға кабілет бірден жоғалмайды, тұлға ядросы, сын және жүріс-тұрысы көпке дейін сакталып калады. Мұндай деменцияны бөліктік немесе лакунарлы деп атайды (парциальды, ошактык-дисмнестикалык). Кейбір жағдайларда акыл әлсіздігі бірден пікір айту кабілетінің төмендеуімен, сын, жүріс-тұрыс бұзылыстарымен, наукастың мінез-кұлыктык ерекшеліктерінщ нивелировкасымен көрінеді. Мұндай деменция толык немесе тотальды деп аталады. Әр түрлі нозологиялык формаларға тән деменция түрлерін ажыратамыз. Органикалық деменция лакунарлы ж әне тотальды да болады. Лакунарлы деменция церебральды атересклерозбен, ми мерезімен ауыратын наукастарда байкалса, тотальды-үдемелі салдануда, сенильді психозда, Пик және Альцгей мер ауруларында кездеседі. Эпилепсиялық деменция (концентриялык) мінез-кұлыктык ерекшеліктердің аса өткірлігімен сипатталады, ригидтілік, барлык психикалык үрдістер ағымының баяулығы, ойлау баяулығы, байымдылығы, зейін ауыспалылығының киындығы, сөз корының азаюы, штампталған кайталанатын сөздерді колдануға бейімділік. Мінезде бұлар катаңдык, кекшілдік, ұсакшыл пунктуальдылык, педантизм және т.б. көрінеді. Патологиялык үрдіс аса үдемелі болғанда, ригидтілік пен байыптылык өсе түскенде, адамның түрлі әлеуметтік кызметтерге кабілеті азаяды, ұсак-түйекте тұрып калады, кызығушылыктары мен әрекеттерінің шеңбері тарыла түседі (осыдан «концентриялы» — акыл әлсіздігі атауы алынған). Шизофрениялық деменция энергетикалык потенциалдың төмендеуімен, эмо- ционалды топастык дәрежесіне дейін жететін эмоционалды кедейленумен сипатталады. Интеллектуалды үрдістердің біртекті емес бұзылысы бакыланады: айкын ес бұзылыстарынсыз, формальды білім деңгейінің жеткілікті болуымен катар наукас толыктай әлеуметтік дезадаптацияланған, тәжірибелік істе каукарсыз болады. Аутизм, әрекетсіздік және өнімсіздік аркылы психикалык үрдістер бірлігінің бұзылыстары (психика ыдырауы белгілері) бакыланады. Психоорганикалық синдром (энцефалопатия) салыстырмалы түрде жеңіл, бірак айкын акыл әлсіздігі дәрежесіне дейін жетпейтін, тұракты интеллектуалды- мнестикалык төмендеумен сипатталады. Психоорганикалык синдромда ес Психикалық аурулар кезінде синдром түзілу заңдылықтары 163 әлсірейді, ойлау кызметі баяулайды, жаңа білім мен дағдыларды игеру киындайды, пікір ж әне сыншылдык деңгейі төмен- дейді, эмоционалды жеткіліксіздік дами- ды. Кейбір наукастарда м інез-кұлы к ерекшеліктері өткірленеді, ал кейбіреу- лерінде тұлға нивелировкасы бакыланады. Мінездемелік өзгерістер ерекшеліктеріне онытудырған церебральды органикалык үрдістер ыкпал етеді — кан тамырлык, атрофиялык және т.б. Симтоматиканың жартылай кері дамуы немесе біртіндеп ауырлауы болуы мүмкін. Ми жаракатынан кейін, ОЖЖ токсикалык, инфекциялык, кан тамырлык закымданулары кезінде байкалады. Кемацылдыц (олигофрения) — әр түрлі дәрежедегі акыл кемдігі (9.3-сурет). Кемакылдык — кұрсак ішінде, босану кезінде, бала туылғаннан кейін оның дамуының бастапкы сатысында мидың патологиялык үрдіспен закымдалуының нәтижесі. Егер акыл әлсіздігінде интел лект калыпты деңгейден төмендеген болса, кемакылдыкта интеллект ешкашан ересек адамның деңгейіне жетпейді. Кемакылдыктың бірнеше дәрежесін ажы- ратамыз: идиотия, имбецильділік, дебильділік. Идиотия кезінде наукаста сөйлеу кабілеті болмайды, дағдылар игерілмейді, бала өзін-өзі күте алмайды, коршаған адамдардан өзінің жакындарын эмоциялык түрде айыра алмайды, окыту мүмкін емес. Имбецильділікте әдеттегі мектептерде окуға кабілеті болмайды, тек арнаулы мектептерде окуы мүмкін, сөздері жиі түсініксіз, ойлауы накты. Дебильділік кезінде адамдар кейде аякталмаған орта немесе толык орта білім алады, бірак киындыкпен окиды, оларға түсініктерді біріктіру киын, абстрак- тылы кызмет мүмкін емес, материалды жаттанды окытуды кажет етеді. жүктеу/скачать 11,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|