туралы интеллектуалды-рухани ой толғай отырып және әлемдегі өз болмысын игеруге ұмтыла отырып, өзінің шығармашылык әлеуетін жүзеге асыруға зор мүмкіндіктері бола тура адам абсолюттік мәңгілік пен Әлемнің шексіздігі алдында элі де болса бала сиякты қорғансыз. Батыстык өркениетгің кеңістіктік-уакыттык өсуі адамзаттың белсенді әрекеті шекарасын кеңейту қажеттілігін барған сайын алға тарта отырып, табиғи және әлеуметтік әлем туралы вдеяларды негіздейтін жаратылыстанымдык-ғылыми жэне философиялык концепцияларды дүниеге экелді. Субстанция идеясы - адамзаттың философиялык ойының ұлы жетістіктерінің бірі. Субстанция ұғымы философиядағы негізгі түсініктер катарына жатады, оның көмегімен философтар болмыстың өзіндік шартшлығын негіздеуге тырысады. Субстанция - бұл абсолюттік бастауды, түпнегізді бейнелеу үшін қолданылатын ұғым. Бұл бастау өзін негіздеу үшін өзге ешнәрсені талап етпейді. Субстанция өз-өзіне жеткілікті. Өз-өзіне жеткілікті идеясын барынша категориялык формада Б.Спиноза ұсынады: субстанция - «causa sui», яғни «өз-өзіне» себеп болып табылады. «Мен субстанцияны, - деп жазады Б.Спиноза, өзімен-өзі өмір сүретін жэне өзі аркылы өзі өмір сүретін, яғни баска нәрседен түзілетіндей өзге затпен салыстыруға келмейтін нэрсе» деп түсінемін. Субстанция идеясын Жаңа заманның көптеген рационалистері кабылдап алды, өйткені ол ішкі себептер мен өзара әсерлер түрғысынан материалдык заттар мен идеал дык объектілердің өмір сүруін негіздеу мен түсіндірудің методологиялык принципі болып табылды. Осылайша, субстанцияны объективті нактылық ретінде мойындау арқасында оның барлык алуан түрлі жэне
