та, қозғалыс та осы алғашкы козғаушы күшке тэн. Бірак ол материядан күр алакан, себебі материя тәуелсіз өмір сүреді. Бірак материядан заттардың пайда болу мүмкіндігі тана болса, форма алғашкы қозғаушы күш ретінде - нағыз шындык. Аристотель козғалысты эртүрлі категориялармен байланыстырып карастырады. Мысалы, козғалыс сапаға байланысты - сапалық өзгеріс, санға байланысты ұлғаю, кему; байланысты - бір орнынан екінші орынға козғалу т.б. түрленеді. Аристотельде кеңістік деген категория жок, оны “орын” категориясы алмастырады. Кеңістік (бос кеңістік болмайды) денелер орналасқан орындардан түрады. “орын” қозғалыстағы денелермен тығыз байланысты, бірақ олармен бірге козғалмайды. Уақыт та козғалыспен тығыз байланысты. Бірак оның козғалыстан айырмашылығы бір қалыпты болмайды, ол бірде тез козғалса, бірде жай козғалады. Сондықтан, - дейді аристотель - уакыт козғалыстың мөлшері. Ал уақыттың мөлшері болып шығады. Уакыт өздігінен ештеңе туғызбайды, жоймайды да, бірак барлық заттар, кұбылыстар бір уақытга пайда болып, жойылып жатады. Аристотельдің пікірінше, табиғи денелердің тіршілік жасау мүмкіндіктері бар (жасанды денелерде ондай мүмкіндік болмайды). Осы мүмкіндіктің жүзеге асырылуы энтелихия (жан) арқылы болады. Жанның үш түрі болады: 1) өсімдіктер жаны — жанның алғашкы жэне жалпы мүмкіндігі. Бұл жанның басты кызметі - өзін-өзі ұдайы өндіру жэне қоректену; 2) жануарлар жаны - олар заттардың сырт пішінін түйсіктері аркылы кабылдай алады; 3) адамдар жаны - өсімдіктер мен жануарлар жандарына тән касиеттерге коса, акыл-ойдың аркысына жалпылыкты танып біле алады. Бірак жалпыны түсіну үшін, алдымен 45
