Оқулық o p s 3 философия негіздері
|
| Жайнизм (“жина” - жеңімпаз). Жайнизмнің негізгі философиялык
көзкарастары “Сиддханта” деп аталатын кітаптар жинағында берілген (б.д.д. Ііі ғ.). Жайнизм сансарға (жанның бір денеден екінші денеге көшіп жүруі), кармаға (эділ жаза зандылығы) жэне мокшаға (жанды касіреттен азат ету) сенеді. Жайнизмнің басты максаты - касірет деп түсінген өмірден азат болу. Жайнизмнің ілімінше, карма заңын кұдайларға қүрбандык шалып өзіңе каратуға болмайды. Жанньщ бүрынғы өмірде жасаған келеңсіз істерінің салдарын осы өмірді жеңуге болады. Ол үшін сансардан кұтылу кажет. Жайналыктар элемді тіршілігі бар жэне тіршілігі жок деп екіге бөледі. Тіршілігі жок (аджива) әлем атомдардан (ану) түратын материядан (пудгала) кұралады. Олар бір-бірімен косыла, бөліне алады. Оларға, сонымен катар, кеңістік (акаша), уакыт (кала), орта жэне козғалыс жатады. 13 Тіршіліктің жаны бар. Керек десеңіз, жердің де жаны бар. Жанның өзі эртүрлі болады. Егер ауа, су, жер, от, өсімдіктер тек кана сезіне алса, кұстарга, жануарларға, адамдарға сезім мүшелері аркылы түйсіну тән. Жалпы алғанда, тіршілік мэңгі, бірак ол материалдык денелер түрін кабылдаған көптеген жандарға бөлініп кетеді де, бір денеден екінші денете ауысып отырады. Жайнизм мокша тіршілік пен тіршілігі жоктардың арасын толығымен алшактатса, карма оларды біріктіреді, сөйтіп, мэңгі әлемдік процесс жүріп жатады. Карманың өзі көп түрлі болады. Оның бірі денеміздің табиғатын, бізді дүниеге әкелген жанүямызды айкындаса, екіншісі өмірдің ұзактығын, үшіншісі - тіршілік пен тіршілігі жоктарды біріктіруді негізі болып есептелетін күштарлыкка, лэзаттануға катынасты айкындайды. Ал сансардан азат болу үшін “үш казынаны” сактау керек. Олар: дұрыс кылык, шынайы білім, дүрыс сенім. Дұрыс сенім - тиртханкалар деп аталатын 24 эулиенің іс-әрекетіне сену болса, дүрыс кылык - тазалыкты, шындыкты, сабырлыкты, өзіне каталдыкты, салмактылыкты т.б. сактау. Ал шынайы білім - жанның сезім мүшелері мен ақыл-ойға сүйенбей алған білімі. Мүндай танып-білу процесінде жан карастырып отырған заттармен тікелей байланысады. Ал түйсіктер, акыл-ой болса мүндай байланыска кедергі жасайды. Танымның үшінші түрі өз тарапынан үш сатыдан тұрады. Бірінші сатысында — жан алшактығы жэне ұзак заттарды түйсінеді, екішпі сатысында - өз бойындағы адамдарға деген кызғанышты, жек көрушілікті жеңген жан адамдардың казіргі жэне өткен кездегі ойларын тікелей білуге мүмкіндік алады, ал үшінші сатысында — азат болтан жанға көрегендік касиет, абсолюттік білім дариды. Жайналардың пікірінше, әлем бірінің үстіне бірі орналаскан көп кабаттан тұрады. Төменгі екі кабатында - әзэзіл (перілер), ортаншы кабатта - жер, келесі кабатта - күдайлар, ал ең жогарғы кабатта - кұдайларға ұксас джиндар орналаскан. Шындап келгенде, жайналардың пікірінше, күдай жок, оның бар екендігі туралы келтіріп жүрген дәлелдердің бэрі негізсіз, кате, сондыктан да кұдайға емес, 24 тиртханкараға (эулиелер) жэне джиндарға сену керек. Жайнизм кейінірек келе дигамбар жэне шветамбар деген екі сектаға бөлініп кетті. Жайнизмге Үндістанда казірдің өзінде де көптеген адамдар сенеді. жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|