қыры. Ал гносеологиялык түрғыдағы маңызы мүлдем өзгеше. Классикалык жаратылыстану (XVIII-XIX ғасырдың аяғы) прибор мен таным объекті арасындағы ѳзара әрекет соңғысын "таза күйінде" бөліп ала алғанымен оның объективті сипаттамаларын өзгерте алмайды деген байламды негізге алды. Классикалык механика, мысалы, дененің 185
массасы зерттеушінің денеге берген жьшдамдығына бағынышты емес деп санады. Шындығында да тұрып тұрған жэне жүзіп кеде жаткан кеменің, тыныш тұрған жэне кұлап бара жаткан тастың массасындағы айырмашылыкты аңғару мүмкін емес. Алайда, салыстырмалылыктың арнайы теориясы бойынша жарык жьшдамдығына жакын жьшдамдықтағы козғалатын дененің массасы, жылдамдық функциясы бола отырып, ұлгаяды. Сондыктан да мысалы, жеделдеткіш сиякты эксперименталдык кондырғы таным объектісінің сипаттамасына мэнді ыкпал ете алады. Прибордың объектке эсерін есептеу, эсіресе, ішкі атомдык процестер мен элементарлык бѳлшектерге эксперимент жасау үшін маңызды. Гейзенберггің белгісіздік принципі бойынша бөлшектер координатын өсіруді оның импульсын өсіруге алмастыру Планктың кванттык тұрактылығына пропорционалды белгілі шамадан ешкандай жағдайда да кем бола алмайды. Мұнан шығатын корытынды приборлардың көмегімен уакыттың берілген сэті үшін не бөлшектің тек кординатын, не оның тек импульсын канша болса да, дэл өлшеуге болады. Бұл екі шама бірдей уакытта кез-келген дэлдікпен өлшене алмайды - бөлшектің прибормен өзара әрекеті әр жағдайда осы шамалардың бірінің түрін өзгертеді. Субъективистер кейде осы айғакты алға тарта отырып, субъект
