қабілетгі. Үнемі тартыстағы болмыстық қатынастар күресте емес, үйлесімділікте, қайшылыктарды ымыраластыруда шешіледі. «Адамның еркіндігі - бұл танылған кажеттілік», - дейді Гегель Спинозаның пікірін қайталай отырып. Гегель болмыс формаларының жіктелу идеясын да үсынады. «Логика ғылымы», «Болмыс туралы ілім» деген еңбектерінде Гегель болмыстың ең бастапқы формалары ретінде мыналарға талдау жасайды: сапа, сан, өлшем. Сапа, Гегельдің аныктауынша, болмыспен бірегей анықтык. Сапасыз нэрсе өзінің барынан айрылады. Ал сан болмыска бейтарап. Санның өзгеруі болмыстың өзіне әсерін тигізбейді. Ал өлшем, Гегельдің пікірінше, бүл сапа мен санның бірлігі. Ойпшлдың пайымдауынша, өлшемнің бұзылуы заттың қандай екендігінің жойылуына экеледі. Осылайша, табиғат әлемі мен адам әлемінің тұтас негізін іздеу мен негіздеу батыстык мәдениетте әр түрлі концепциялар арқылы жүзеге асты. Аристотельдік метафизикадағы абсолюттік мәнділіктерден физикалык нактылык ретіндегі, табиғилыктың, жаратылыстын синонимі ретіндегі, әлемнін мәні ретіндегі материя туралы жаңазамандык идеяларга дейін; Платонның «Идеясынан», Парменидтің «Болмысынан» жэне Плотиннің «Түтастық» ретіндегі діни- философиялык «Құдайынан» Гегельдің «Абсолюттік Идеясына» дейін - міне, әлемдегі адамның белсенді-эрекеттік болмысымен катар жалпы әлем болмысынын өз мүмкіндігі туралы түжырым жасауға мүмкіндік беретін «Дүниенің тұтас негізі не» деген философиялык сұрақка жауап іздеген ойшылдар мен рухани-интеллектуалдык ізденістердің толык емес тізбегі осындай. «Дүние» туралы талмай сұрақ бере отырып, ол 114
