екендігі туралы ой-түйіндер, толғамдар жататын. Ягни, тендік туралы ұғым элеуметтік катынастардан гөрі табиғатпен, рухани өмірмен байланыстылығымен ерекшеленетін. 236
Тендік туралы ұғымның ендігі бір астары - әділдікке, акикатка жету. Теңдік іздеу, тевдік бермеу деген тіркестер осы мағынаны білдіреді. Әдетте, теңдік іздеу белгілі бір мәселе (дау) бойынша эділ төрелік ету мағынасында айтылады. Соған сәйкес тендік бермеу-арызын тындата алмау немесе эділ билікке кол жеткізе алмау деген сөз. Яғни, бұл тұрғыдан келгенде де тевдік туралы ұгымның негізгі тұлғасы - әділ би. Әдет-ғұрып нормалары сол тендіктің тетігі, ал оның кілті бидің қолында. Әділ би жок жерде, ол тетік те іске аспайды, оған кол жеткізу киын, демек, тендік табу да күмэнді жэйт. Сонымен, эділдік ұғымы дәстүрлі қазак мэдениетінде тек рухани ұстаным түрінде ғана емес, күнделікті өмірге тікелей катысы бар реттеуші эдеп нормасы болған. Қазакы түсінікте ол ар-үятпен тікелей катысты болған. Әділдік- адамгершілік, ар-намыс инабаттың ірге тасы. Әділдік жок жерде адамшылык жок. Әділдік болмаса, тіршілікте мэнді ештеңеге орын қалмайды. Кісіге киянат жасамаған, жұрт ақысын жемеген, айткан уэдесінде тұрып, туралықты ту еткен адам ісін көңілдегідей орындайды, қанағат сезіміне бөленеді. Әділ кісіге біреуді алдап арбап олжа табу, өз максатына орай өтірік айту жат кылык. Турашылдык эділдіктен нэр алады. Кімде-кімнід әділеті жок болса, оның ұяты да жок (Абай). 11.6. Бақыт «Бакыт» үғымы - этикадағы ең іргелі (фундаментальды) түсініктің бірі. Оның үстіне ол ең жемісті әлеуметтік идеялардьщ бірі болып табылады. Спинозаның айтуынша, «бакыт» -
