ОҚулық Өңделіп, толықтырылып 2-Оисылуы •

негіздердің  формулалары  бойынша  олардың  қүрамын  то- 
лық  көрсететін  жүйелі  атауларды  қүрастыруға  болады, 
мысалы,  КЬОН — рубидийдің  моногидроксиді,  Мв(ОН)2
— магнийдің  дигидроксиді,  8с(ОН)з — скандийдың  три- 
гидроксиді  т.  б.
Егер  негіздің  қүрамына  кіретін  металл  айнымалы  ва- 
ленттілік  көрсетіп,  әр  түрлі  гидроксидтер  түзетін  болса, 
онда  металл  аттарынан  кейін  жакша  ішінде  олардың  ва- 
ленттіліктері  рим  санымен  көрсетіледі,  мысалы:  СиОН — 
мыс  (I)  гидроксиді,  Си(ОНҺ — мыс  (II)  гидроксиді.
Сонымен  қатар  кейбір  көп  қолданылатын  негіздердің 
өздеріне  тән  аттары  болады,  мысалы:  № ОН — күйдіргіш 
натрий,  КОН — күйдіргіш  калий,  Са(ОН)2 — күйдіргіш 
кальций  немесе  сөндірілген  ізбес.
(  Негіздердің  қасиеттері.  Негіздер — кристалды  қатты 
заттар.  <  Суда 
еритін 
негіздердің, 
яғни 
сіллтілердің
ерітінділері  суланған  сабын  сияқты  жылпылдап  түрады, 
денеге  (теріге)  тамса  күйдіріп  жібереді.  Түссіз  фенол- 
фталейн  ерітіндісін  алқызыл,  лакмус  ерітіндісін  көк,  ме- 
тиоранж 
ерітіндісін 
сары 
түске 
бояйды. 
Қышқыл 
ерітіндісіне  қосса  оны  нейтралдайды.  Осы  қасиеттердің 
барлығы  негіздердің  (сілтілердің)  судагы  ерітінділерінде
дисспциацияланып,  гидроксид  иондарын  түзуіне  байла- 
нысты  болады.  Негіздердің  иондарға  ыдырауы  сатылап
жүреді,  мысалы:
КОН 
К+  +   ОН~
8г(ОН2)2 & 5гОН  +   ОН” 
8
г
2+ 
+   2 0 Н '
Негіздер  қышқылдармен,  қышқылдық  оксидтермен, 
амфотерлік  оксидтермен  әрекеттеседі,  мысалы:
2ЫаОН  +  Н23 0 4  =   Ка28 0 4  +   Н20  
2Са(ОН)2  +  Р2Оі  =   Саз(Р04)2  +   ЗН20  
2КОН  +   8пО  =   К23п 02  +   Н20
Негіздер  (сілтілер)  орта  түздармен  әрекеттесіп,  жаңа 
негіз  жаңа  түз  түзеді,  мысалы:
бСхОН  +   Ғе2(3 0 4)з  =   ЗС$28 0 4  +   2Ғе(ОН)3 4
Негіздер 
қышқылдық  түздармен 
әрекеттесіп 
орта
түздар  түзеді:
40

Ва(ОН)2 +   2МаН504  =  Ва804 +   Ма23 0 4  +  2Н20
Ғе(ОН)2 +   2ІіН 8і03  =   Ғе8і03  + 
и 28 і0 3 
+   2Н20
болатынлы^^Қ  ^ а Р ™   ҚҮРамында  сутегі  катиовдары
^
 
• 
Р  Непздер  мен  кьішқылдарға  әрекет- 
у  ^ҮзеД1.  Де  реакцияның  аяғына  дейін  жүлүін 
вдмтамасыз  егеда,  яғни  бүл  типтес  реакциялар  орга  ™3
жүреді. 
жағына  қарай  бір  бағытта  қайтымсыз
« А в М & Г "   н^^даР м еи  Де  әрекеттеспейді,  оның
кәдімп  жағдаида  қатты  күйде  болатын 
м етал л
-,сірісп? ді  немесе  “ИРДВД  жанаскан 
С -'  ™ ., °У ЫМ-°ИДЫМ  &»У  реакцшіласуы  мүмкін.
е м е ^ ^ я   ~ , ^ П“ ер  немесе 
кейбір  мегалл
аюсгермея  әрекетгесш,  әр  турлі  косшшстар  тұзеяі,  мы-
К О Н   +   К
2
Н Р О
4
  =   К
3
Р О
4
  +   Н 20
2
КОН + сі" = ксі,+о + ксГ + н
20 
6
КОН + С
12
  =с  КС
1
5+Оз + 
5
КСі'  + зн2о
З^аОН  +   4Р° +   ЗН20   =   Р Н
31
  +   ЗКаН^РО,
=   Ма284+0 3  +  2Ка282"  +  ЗН20  
2КОН +  +  8і° +   НГО  =   К28
і
'+0 3  +  2Н2
бКаОН  +   38
Металдың  тотығу  дәрежелеріне  сәйкес  негізпеп
д р л і  жаи  және  күрделі  заттармен  тотығу-тотықсыздану 
реакцияларына  қатысуы  мүмкін: 
тотықсыздану
з+ 
4Ғе2+(ОН)2 +   0 2 +   2Н20   =   4Ғе3+(О^Н)3 
2Сгг (0 Н)і  +   КСІ5  О,  +   4КОН  =   2К!С
г
‘*0 ,  +  К с Г   +  5Н20
^Непздердің  алынуы.  Еритін  негіздео 
нрмргр
  н т ч м я  
ды  сумен  әрекеттеслру  арқылы  алады:
СаО  +  Н20   =   Са(ОН)2 
2К  +   2Н20   =   2КОН  +   Н21
Л
41

N150«  +   2№ 0Н   =   ЫІ(0Н)2 і   +  N3250« 
РЬ^О з)2 +   2К0Н   =   РЬ(0Н)2 4  +   2К^Оз
Осы 
жолмен 
реакция  нәтижесінде 
ерімейтін  түз 
түзілетін  болса,  еритін  негіздерді,  яғни  сілтілерді  алуға
б о л а д ы ,  м ы сал ы :
На2СОз  +   Са(ОН)2 =   2ЫаОН  +  СаСОз 1
Бүл  реакция  өнеркәсіпте  натрий  сілтісін  алуға  қол-
д ан ы л ад ы .
Ө н е р к ә с іп т е  
к ө п  
м ө л ш ер д е  ә р   т ү р л і 
с іл п л е р   а л у  
үттгін  о л а р д ы ң   х л о р и д те р ін   э л е к т р о я и зд е й д і.
Мысал  ретінде  кальций  хлориды  ерітіндісшің  элект-
ролизін  келтіруге  болады — кальций  хлориды  ерітшдще 
уяпкттий  катионы  мен  хлорид  ионға  ыдыраған  күйде  бо-
лады:
СаСҺ 
і
? Са  +  +  2С1
Аз  мөлшерде  болса  да  су  молекулалары  иондарға 
ыдырайды:
Н20  «?Н +  +   ОН
Катодта  кальций  ионына  қарағанда  сутегі  ионы  оңай
тотықсызданады:
2Н+  +   2е  =   Н2
Анодта  гидроксид-ионға  қарағанда  хлорид-ион  оңай 
тотығып  хлор  газы  бөлінеді:
2С1  +  2е  =   С12
Ерітіндіде  калған  кальций  катионы  мен  гидроксид 
анионы  суды  буландырғаннан  кейін  қосылып,  кальции
гидроксидін  түзеді:
Са2+  +  20Н   =   Са(ОН)2
Осы  әдіспен  суда  еритін  хлоридтерін  электролиздеу 
арқылы  кейбір  ерімейтін  негіздерді  де  алуға  болады,
мысалы:
М пС12 і ?   М п 
+   2С1
42

; /атодта  сут„егі  катионы  оңай  тотықсызданады,  анодта 
хлор  ионы  оңаи  тотығады:
2 Н + 2 е   = Н і
2С1  -   2е  =   С12
Ерітіндіні  суалтқаннан  кейін  М^  пен  ОН 
ганец  гидроксидін  түзеді:
Мп2+  +  20Н   =   Мп(ОН)2
иондары
‘  Амфотерлі  гидроксидтер.  Амфотерлі  гидроксидтер  біі 
мезплде  әр,  сутегі  катаовдарын,  әрі  ІгидроТсвд 
анвощы 
дын  түзе  ыдыраиды,  мысалы:
ЗпО,  +   2Н  г?  НЗпО.  +  Н^*» 8
п
(ОН2)
ЗпОН  +  ОН 
і *
 8п 
+   20Н  
Жоғарыда  айтылған  (51)  амфотерлі  оксидтерге  амфо-
& зпвРЕЖрсгю!“ ,Т *  мы
салы
:  2п<он,!'
Амфотерлі  оксидтер  суда  ерімейтіг..
гидроксидтерді 
металдардың 
түздарына
сілтінщ  эквивалентті  мөлшепімрн 
эпаігот
 
__
етш  алады
СгСЬ  +   ЗКаОН  =   Сг(ОН)3 |   +  ЗМаСІ
Реакция  теңдеуінен  көрініп  түрғанындай, 
1
ү п л к і  
/ Т Т Т \  
__ __  
I  
~ .'ж' -------- . ц г . и и и ц ц а и ,  
X 
М О Л Ь
хром 
(III) 
гидроксиді  түзілу  үшін,  1  моль  хром 
(III) 
хлоридтен  әрекеттестіру  үшін  3  моль  натрий  гидро-
дксидш  алу  керек,  егер  сілтіні  бұдан  артық  алса,  тү- 
зілген  гидроксид  түнбасы  еріп  кетеді.
Сондықтан  хром 
(III) 
гидроксидін  негіз  түріңде  де 
қышқыл  түріңде  де  жазуға  болады: 
’
Сг(ОН)3 
НзСгОз *?  НСЮ2  +  Н20
Амфотерлі  гидроксидтерді,  сілтілерді  алуға  болмай-
™
 
ж о^ н ,   яғн и   о л ар д ы ң   а л й з   н е гіз  б е н Т г і з
қшпқылдан  түратын  түздарын  гидролиздеу  арқьілы  алуға 
боладьи  Мысалы,  алюминий  сульфиді  әлсіз  негіз-алюми- 
нии  гидроксиді  мен  әлсіз  қышқыл  күкіртсутегі  қьпп- 
кылыньщ  калдықтарынан  түрады.  Бүл  түз  тольіқтай 
гидролиздешп, 
тұнба  түріңде  алюмииний 
гидроксидін 
түзеді,  газ  күидегі  күкіртсутегі  бөлінш  шығады:
43

А125
з
  +   6 Н 20   =   2А 1(О Н )з 4  +   З Н 25  Т
Амфотерлі  гидроксидтер  негіздер  сияқты  қышқыл- 
дармен, 
қышқылдар 
сияқты 
негіздермен 
әрекеттесіп
түздар  түзеді.
Сг(ОН)з  +   ЗН25 0 4  =  Сг2(8 0 4)з  +   6Н20  
Сг(ОН)з  +   КОН  =  КСгОг  +   2Н20
$ 3 .  ҚЫШҚЫЛДАР
Қышқылдар 
дегеніміз — қүрамында 
бір 
немесе 
бірнеше  сутегі  катисюдары  және  қышқыл  қалдығы  анио-
нынян  түратын  күрделі  заттар.
Қышқылдардын  қүрамындағы  сутегінің  саны  олардың 
негізділігін  көрсетеді,  мысалы  НЫОз  бір  негізді,  Н25 0 4
екі  негізді  қышқылдарға  жатады..
Қышқылдар  қүрамында  оттегі  элементішң  болуы,  я
болмауына  қарай  оттексіз  және  оттекті  қышқылдар  бо- 
лып  екі  топқа  бөлшеді.  Мысалы,  НСІ 
оттегінсіз,  ал
НзР04 — оттегі  бар  қышқыл.
Қышқылдардың  атауы.  Оттексіз  қышқылдардың  ат- 
тары 
олардың 
сәйкес 
сутегі 
қосылысының 
атына 
“қышқылы”  деген  сөзді  қосып  айтады  немесе  формуласы 
бойынша  қүрамын  көрсетіп  жүйелі  атын  атайды.  Мыса- 
лы  НСІ — хлорсутегі  қышқылы  немесе  сутегі  хлориды, 
Н25 — күкіртсутегі  қышқылы  немесе  сутегі  сульфиді.
Оттегі  қышқылдардьщ  аттары  қышқыл  түзуші  эле- 
менттің  атьіна  “қышқыл”  деген  сөзді  қосу  арқылы  айты- 
лады 
немесе 
формуласы 
бойынша 
жүйелік 
аты 
айтылады.  Мысалы,  Н2СОз — көмір  қышқылы  немесе  су-
тегінің  триоксока рбонаты,  Н2ЗЮз — кремний  қышқылы 
немесе  сутегінің  триоксиликаты.  Егер  қышқыл  түзетін 
элемент  айнымалы  валенттілік  көрсететін  болса,  онда 
оның 
ең 
жоғары 
валенттілік 
көрсететін 
қышқылы 
жоғарыдағыдай  аталады,  ал  төменп  валенттілік  көрсе- 
тетін  қышқылы  элементтің  атына  “ті”,  “ты”  жүрнағын 
жалғап  “қышқьіл”  деген  сөз  қосып  айтады,  мысалы, 
НЫОз — азот  қышқылы,  НЫ02 — азотты  қышқыл.  Егер 
қышқыл  түзуші  элементтің  айнымалы  валенттілігі  екіден 
көп  болса,  онда  оның  қышқылдарын  элементгің  атына
тиісті  жалғау  қосу  арқылы  атайды,  мысалы  НСІО — 
хлорлылау,  НС102 — хлорлы  қышқыл,  НСЮз — хлорлау 
қышқылы,  НС104 — хлор  қышқылы.
44

Қышқылдардыц  металдармен,  негіздермен  әрекеттесуі 
оның  ерітіңдіде  сутегі  катиоңдарын  түзуіне  байланысты.
Қышқылдардың  қүрылыс  формулалары.  Оксидтер 
мен  нелздердің  қүрамындағы  бөлшектердің  арасыңдағы 
оаиланыстар  көбінесе  ионды  болып  келеді.  Сондықтан
олардың  қүрылыс  формулалары  шын  мәніндегі  қүрылы- 
сын  көрсете  алмайды.  Қышқылдардың  көпшілігінің  қү- 
рылысы  молекулалық  болатыңдықтан,  олардагы  атом- 
дардың  орналасу  ретін  қүрылыс  формулалары  дүрыс
көрсствді.
Нағыз  металл  еместердің  сутегінсіз  тікелей  (синтети- 
калық  жолмен)  әрекеттесуінен  түзілген  сәйкес  сутекті 
қосылыс  суда  еріп  оттегінсіз  қышқыл  түзіледі.  Отгегінсіз
атомы 
металл 
рмрг
 
атомымен
сутегі
қышқылдарда
тікелей  қосылатынын  олардың  мына  төменде 
қүрылыс  формулалары  көрсетеді:
Н
С1;
Н
Вг;
Н
н
$
Н;
Н
5е
Н;
Н
Те
Н
Оттекті  қышқылдардың  көп ілігінде  металға  алмаса 
алатын  сутеп  атомдары  қышқыл  түзетін  элементпен  от-
тегі  арқылы  қосыладьі.  Оны  төменде  келтірілген  оттегі
қышқылдарының  қүрылыс  формулаларынан  көруге  бола-
ды.
н -  о -  N
О
азот
қышқылы
Н  -
С = О
о / '
көмір
қышқылы
о
II
Н -  О -  М = О
II
О
марганец
қышқылы
Н -   О
5
  = 
0
күкіртті
ҚЫ Ш ҚЫ Л
Н -  о -  СІ
хлорлылау
қышқылы
Н -
О
Ч
о ^ ^ о
күкірт
қышқылы
н
Н -  о -  Р = о
Н
фосфорлылау
қышқылы
Н -  О 
^О
-  
о '  
I
фосфорлы 
қышқыл
н
Н
Н
-
 
О
О  — Р = о
о /
фосфор
қышқылы
Н
Н
Н
-
 
О
О  -  Аз = О
о /
мышьяк
ҚЫ Ш ҚЫ ЛЫ
н
н
Н
-
 
О
О  -  
5
Ь = О
о /
сурьма
қышқылы
Осы  келтірілген  кышқылдардың  ішіңде  азот,  марга 
нец,  хлорлылау,  фосфорлылау  қышқылдарының  қүра
45

мында  қышқыл  түзуші  элемент  пен  оттегі  арқылы  бай- 
ланысқан  бір  сутегі  болғандықтан,  бір  негізді,  ал  көмір, 
күкіртті,  күкірт,  фосфорлы  мүндай  екі  сутегі  болған- 
дықтан,  екі  негізді  қышқылдарға,  ал  фосфор,  мышьяк, 
сурьма  қышқылдарында  металға  алмаса  алатын  үш  су- 
теғі  болғандықтан,  үш  негізді  қышқылдарға  жататынын
айыру  қиын  емес.
Оттекті  қышқылдарының  қүрамында  қышқыл  түзуші 
элемент  екі  немесе  одан  көп  болса,  онда  олар  бір- 
бірімен  оттегі  көпірі  арқылы  қосылды.  Мысал  ретінде
дихром  қышқылы 
болады:
мен  қоскүкірт  қышқылын  келтіруге
О  О 
О  О
Ъ / /  
Ъ / /
Н  -   О  -   Сг -   О  -   Сг  -   О  -   Н
Н
О 
О 
0   0  
- 0 - 5 - 0 - 5  - О -
н
дихром  қышқылы
қос  күкірт  қышқылы
Бүл  қышқылдарда  да  металға  алмаса  алатын  сутегі
атомдары 
қышқыл 
түзупгі 
элемеЕггпен  оттегі  атомы 
арқылы  байланысады,  ал  қалған  оттегі  атомдары  орта- 
лық  элементтің  атомымен  қос  байланысты  болады.
Әр  түрлі
элементтердщ  түзетш  мета-және  орто- 
қышқылдарының  бүлай  аталуы  олардың  формулапары- 
ның  үқсастығына  байланысты  емес,  тек  олардағы  сутегі 
мен  оттегі  сандарына  тәуелді  болады.  Екінші  үшінші 
және  төртінші
периодтардағы  элементтердщ  орто-қыш-
мен 
оттегі 
мета-
2  және  1-ге
қылдарының 
қүрамьшдағы 
сутеп 
кьппқылдарымен  салыстырғанда,  сәйкес 
артық  болады.  Мысал  ретінде  2-периодтағы  бор,  3-пери-
одтағы  алюминий,  төртінші  периодтағы  титанның  мета- 
және 
орто-қышқылдарының 
қүрылыс 
формулаларын
М
 
•
келтіреиік
н -  о -  в = о
мета-бор
қышқылы
Н  -   0
н 
-  
о 
-  в
Н  -   о /
орто-бор
қышқылы
Н  -   О  -   А1  = 0
Н  -   О 
Н  -   О 
А1
н -  о /
мета-алюминий 
орто-алюминий
қышқылы
н
Н
Н
° \
О  .Ті = О
мета-титан
қышқылы
Н  -   О
н -  о
Гі
о -  н
о -  н
орто-титан
қышқылы
46

Бесів
I I I
период  элементтерінің  мета-қышқылдарьша
қарағанда  орто-қышқылдарьпшң  қүрамында  төрт  сутегі,
екі  оттегі  артық  болады.  Мысал  ретінде  5-периодтағы
теллурдың  мета-және  орто-қышқылдарының  формулала- 
рын  келтірейік:
н
0
о
н
н -  о
Те
О  -   Н
Н  -   О  -   Те  -   О  -   Н
Н -   О
О -   Н
Н  -
О  -   Н
метателлур
қышқылы
ортотеллур
қышқылы
топта,  бірақ  аралары  ал ақ  жатқан  әр  түрлі  пе- 
риодтарда  орналасқан  элементтердің  орто-қышқылдары-
ның  қүрамдарында  елеулі  айырмашылықтар  бар  екенін 
мына  формулалар  көрсетеді:
н
О
о  —
  н
н - о
н -  о
о - н
Н
- 0
  ->ТвГ-  о  —
  н
о -  н
н  -   о
о  -   н
топта  орналасқанмен  3-период- 
тағы  күкіртпен  салыстырғанда  5-периодтағы  теллурдың
рздиусы  үлкен  болады  да  оның  маңайына  орналасатын 
оттегшщ  де  саны  көп  болады.
__ І^ьшіқылдардың  қасиеттері.  Қышқылдардың  көппгілі-
п   кәдімп  жағдайда  сүйық  (мысалы  хлорсутегі,  азот 
күкіртсутеп,  көмір,  күкіртті,  күкірт,  фосфор  қышқылда- 
ры)  ал  кеибіреулері  қатты  күйде  (мысалы  кремний  (IV) 
қышқылы)  болады.  Жоғарыда  келтірілгеи  формулалардаи 
көршш  түрғанындай,  қышқыл  түзупгі  элемент  пен  огтегі 
арқьілы  баиланысқан  бір  немесе  бірнеше  сутегі  атомы- 
ның  судағы  ерітіндісі  де  оңай  нонға  айналады  да 
қышқылдарға  тән  қасиеттерді  қамтамасыз  етеді.  Қыш- 
қылдардың  барлығының  қышқыл  дәмі  болады,  көк  лак- 
мусты  қызартады,  метил  күлгінін  қызғылт  түске  бояйды.
Қышқылдардың  қүрамында  орталық  атоммен  оттегі 
арқылы  оайланысқан  біршама  оңай  тотықсызданатын  су- 
теп  иондары  болғандықтан,  олар  кернеу  қатарында  су-
тегше  дейін  орналасқан.  Металдармен  әрекеттесіп  түз 
және  газ  күйіңдегі  сутегін  түзеді:
_
 
0
2п  + 2 Н   С1 
2
А
1
  +  ЗН
2 8
О
4
2
+ 
0 
1 2д  СІ2  +  Н2
АІ2 
(8 0 4 )
з
 
+   ЗН г
47

Металдардың  кернеу  қатарында  сутегінен  кейін  орна- 
ласқан  мыс, 
сынап, 
күміс,  алтын  сияқты 
металдар 
қышқылдардан  сутегін  ығыстыра  алмайды.  Мүндай  ак- 
тивтігі  аз  металдардың  кейбіреуі  тотықтырғыш  қышқыл- 
дар  деп  аталатын  азот  қьппқылымен  және  концентрлі 
күкірт  қышқылымен  әрекеттеседі.  Бүл  жағдайда  сутегі 
катиондары  тотықсызданбайды,  оның  орнына  орталык 
қышқыл  түзуші  элемент  тотықсызданады  да  әрекетте- 
сетін  металл  тотығады.  Металдардың  активтігіне  және 
қышқылдардың  концентрацияларына  байланысты  қышқыл 
қүрамындағы  орталық  атом  әр  түрлі  күйге  дейін  то- 
тықсызданады,  мысалы,
2Н28 0 4  +   Си° =   С и 8 0 4  + 5 0 2  +   2Н20  
2НЙОз+ А*° =   А 8 +Ж )з  +   N02  +   Н20
концешрлі
4 Н Щ
  +   З А ё °  =   З А ё + Ш
3  +   2 Й 0   +   2 Н 20
сұйытылған
Аптын  мен  платина  бүл  қышқылдарда  да  ерімейді, 
олар  тек  “патша  арағы”  деп  аталатын  бір  көлем  азот 
қышқылы  мен  3  көлем  хлорсутегі  немесе  фторсутегі 
қышқылының  қоспасында  ериді,  мысалы:
З Р 1 °   +   4 Н № +   1 8 Н Ғ   =   З Н 2 [ Р і Ғ 6 ]  +   4 & 0   +   8 Н 20
Қандай 
актив 
металл 
болса 
да 
тотықтырғыш
қытқылдардан 
сутекті 
ығыстырып 
шыгара 
алмайды,
өйткені 
сутегі 
бөлінген 
жағдайдың 
өзінде 
қышқыл 
арқылы  тотығып  сутегі  катионына  айналып  кетеді,  мы-
салы
0 
1+ 
2+ 
?  0 
Ъп
  +   Н28О4  =   2 п 8 0 4   +   Н г
сүйытылған
2п  +  
Н
2
 
8
О
4
  =  
22
п
304
 
+  
Нг
2 п   +   2Н2ЗО4  =   2 п8 0 4  +   3  0 г +   2Н гО
концентрлі
өте  концентрлі
ЯНкз
4 2 п °  +  
5
Н
284
О  =   4 2 п 8 0 4  +   Н
28
2’   +   4 Н 20
48

Келлрілген  теңдеулерден  сүйытылған  күкірт  қыш- 
қылы 
мырыш 
пен 
хлорсутектің 
қышқылы 
сияқты 
әрекеттесетінш,  ал  концентрлі  қышқылдярдзгы  орталық
атомның  тотығатынын  байқау  қимн  емес.
Барлық  қышқылдарға  тән  жалпы  қасиет  олар  негіз-
дермен  әрекеттесін  нейтралдану  реакциясы  нәтижесінде 
түз  және  су  түзеді:
Н28 0 4  +   2КОН  =   К28 0 4  +  Н20  
2НМ03  +   Си(ОН)2 =   Си(К03)2 +   2Н20
Бүл  реакциялардың  нәтижесінде  түзілетін  су  өте 
аясіз  электролит  болғандықтан,  тепе-теңдікті  оңға  қарай 
ығыстырып,  процесті  қайтымсыз  етеді.
Қыпіқылдар  негіздік  және  амфотерлік  оксидтермен 
әрекеттесіп,  түз  және  су  түзеді:
2Н
з
Р0 4  +   3№ 20   =  2На3Р 04  +  ЗН20
6НС1  +  А120 3  =  2А1С1з  +  ЗН20
Қышқылдар  түздармен  әрекеттесіп,  жаңа  қышқыл 
жаңа  түз  түзеді.  Реакцияны  аяғына  дейін  қайтымсыз 
жүргізу  үшін  не  түзілетін  түз  түнбаға  түсетін  болуы  ке- 
рек,  не  үшқыш  қышқыл  бөлінш  шығуы  керек,  мысалы:
Н28 0 4 +   Ва(К03)2 =   Ва304 і   +   2Н>Ю3 
2Н3Р 0 4  +   ЗСаСОз  =   Са3(Р 0 4)2 +  ЗН2СОГ ЗС° 2
^ зн2о
Оттегінсіз  қышқылдардың  аниондарының  тотықсыз- 
дандырғыштық,  ал  кейбір  оттегі  қышқылдардың  анионда- 
рының  тотықтырғыштық  қабілеті  болады.  Оны 
реакциялардың  теңдеулерінен  көреміз:
2Н232”  +  30? =   230^+  2Н20~
2НМ
п
0 4  +   14НС12  +  5С12 +   8Н20
Д^ыщқылдардың  алынуы.  Оттексіз  қышқылдарды  су- 
тегімен 
металл 
еместерді 
қыздыру 
арқылы 
тікелей 
әрекеттестіріп  алуға  болады,  мысалы:
&
\
49

Осы  түзілген  газдарды  суға  еріткенде  сәйкес  хлорсу- 
тегі  және  күкіртсутегі  қышқылдары  түзіледі.
Қышқылдық  оксидтерді  суда  еріту  арқылы  көптеген 
оттегі  қышқылдарды  алуға  болатындығын  мына  реакция- 
лар  теңдеулері  көрсетеді:
С 02  +  Н20  
Н2С 03 
(көмір  қышқылы)
Мп07  +   Н20   =  2НМп04 
(марганец  қышқылы)
Көптеген  оттегінсіз  және  оттегі  қышқылдарды  алуға 
түз  бен  басқа  бір  қышқылдың  арасында  жүретін  реак- 
цияларды  пайдаланады.  Мүндай  реакциялар  аягына  дейін 
жүру  үшін  түзілетін  заттардың  біреуі  түнба  түрінде  шө- 
гіп  немесе  газ  күйінде  бөлініп  шығып  тепе-теңдікті 
қажетті  қышқыл  түзілетін  жаққа  қарай  ығыстыруы  ке- 
рек.  Мысалы,  ерте  кезде  натрий  хлориды  мен  күкірт 
қышқылының  арасындағы  реакцияны  пайдаланып  үшқыш 
хлорсутегі  қышқылын  өндіретін  болған:
2ЫаС1  +   Н23 0 4  =   № 28 0 4  +   2НС1Т
Сондай-ақ  силикаттарға  күшті  қышқылдармен  әрекет 
ету  арқылы  әлсіз  және  қатты  күйдегі  кремний  (мета- 
кремний)  қышқылын  алады:
Ка2ЗЮз  +   Н23 0 4  =   Н2ЗЮз 4  +   № 28 0 4
Түздар  мен  қышқылдардың  арасындағы  реакцияны 
пайдаланып  күшті  қышқылды  да,  әлсіз  қышқылды  да 
алуға  болады.  Ол  үшін  әрекеттесетін  қышқыл  түзілетін 
қышқылдан  күшті  болуы  керек  немесе  реакция  нәтиже- 
сінде  алынатын  түз  түнбаға  түсуі  керек,  мысалы:
N3,8  +   Н23 0 4  =   Н28Т  +   Ка28 0 4 
Си804  +  Н28  =   Н23 0 4  +   Си8 і
Бірінші  реакцияда  күшті  күкірт  қышқылы  әлсіз  және 
үшқыш  күкіртсутегі  қышқылын  ығыстырып  түр.  Ерітін- 
діні  қыздыру  арқылы  түзілген  күкірг  сутегі  қышқылын
'Н 2  +   С12  =   2Н С І
Н 2  +   8   =   Н 25
50

бөліп  алуға  болады.  Екінші  реакция  кезіңце  мыс  ионы 
мен  сульфид  ионы  ерімейтін  мыс  (II)  сульфидінің  түнба- 
сын 
түзіп 
химиялық 
тепе-теңдікті 
күшті 
күкірт
қышқылының  түзілу  жағына  қарай  ығыстырады.
Кейбір  қышқылдарды  металл  еместерді  толықтырғыш 
қышқылдарда  еріту  арқьілы  алады,  мысалы:
8  +   2Н Ж )3  =   Н 28 6+0 4  +   2Ж )
2В°  +   ЗН+28 0 4  =   2НзВОз  +   3 3 0 2

жүктеу/скачать 28,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: