Оқулық Сараптамашыға ескерту!
Жыныспен тіркескен белгілердің және жыныстың тұқым қуалауы
жүктеу/скачать 13,22 Mb.
|
Кітап генетика
- Бұл бет үшін навигация:
- + + + W
- Тура шағылыстыру
- Кері шағылыстыру
- Тапсырмаларды орындау
- 20, 21-сурет.
| Жыныспен тіркескен белгілердің және жыныстың тұқым қуалауы
Тура шағылыстыру Кері шағылыстыру + W W + Р1 ♀ ═ х ♂ — Р ♀ ═ х ♂ — + → w → гаметалар гаметалар + W W + ( — ) ( — ) ( → ) ( — ) ( — ) ( → ) + + + W Ғ1 ♀ ═ х ♂ — Ғ1 ♀ ═ х ♂ — W → W → Ғ2
Y хромосомада гендер аз орналасқан. Ал дрозофила шыбыны Y- хромосомасында гендер жоқ. Х-хромосомадағы біраз гендер – White, Yellow, Bar және т.б., олар жыныспен тіркесіп тұқым қуалайды. Сондықтан Х хромосомада орналасқан гендер, доминантты немесе рецессивті болсын гомозигота түрінде келеді. Мысалы, аталық шыбынның Х хромосомасында орналасқан рецессивті ген – White ақ көзді шыбындарды анықтайды. Геннің осындай түрде көрінуін гемизиготалы дейді. Сондықтан жыныспен тіркескен гендердің тұқым қуалауын қарастырған кезде шағылыстыруға алынған N – шыбынын рецессивті White мутантты түрімен немесе уellow, доминатты Bar гені бар мутантты шыбындармен шағылыстырады. Төмендегі жыныспен тіркескен белгінің және жыныстың тура және кері шағылыстырудағы гибридологиялық талдау мәліметтер берілген. 13-кесте
Тура шағылыстыру
Кері шағылыстыру
Осы екі кестеде тура және кері шағылыстыруда Ғ1 және Ғ2 ұрпақтағы шыбындардың еркек және ұрғашы даралардың қатынасы 1:1 тең болады. Ал көздің түсінің тұқым қуалауы аналық және аталық шыбынның генотипіне байланысты. Тура шағылыстыруда аналық N, ал аталық шыбынның көзі ақ – White болған жағдайда Ғ1 ұрпақ шыбындардың барлығының көзі анасынікі тәрізді қызыл түсті. Ғ2 ұрпақ шыбындарда көздің түсі бойынша 3:1 қатынасында. Бұл шағылыстыруда ескеретін нәрсе, аналық шыбындардың көзінің түсі қызыл, ал еркектерінің 50 пайызы қызыл түсті және 50 пайызы ақ көзді болып ажырайды. Кері шағылыстыруда ақ көзді аналықты қызыл көзді аталықпен шағы лыстырғанда Ғ1 ұрпақ шыбындарының аналықтары қызыл көзді, аталықтары ақ көзді болған. Ғ2 ұрпақта көздің түсі бойынша ажырау 1:1 қатынасында. Атап өтетін нәрсе мұнда аналық және аталық шыбындардың 50 пайызы қызыл көзді және 50 пайызы ақ көзді болған. Тапсырмаларды орындау: Тапсырмалар моногибридті шағылыстыруда жүргізген жұмыстарға ұқсас, тек, Ғ1 және Ғ2 ұрпақ шыбындарын, алдымен аталық шыбындарды аналық шыбындардан айырады. Содан соң әр топтағы ақ көзді және қызыл көзді шыбындарды санайды. Алынған мәліметтерді кестеге енгізеді. Ғ1 және Ғ2 ұрпақта алынған шыбындарды зерттегенде, тәжірибеден алынған мәліметтерді теориялық күтілімге толық сәйкес екендігі анықталады. 20, 21-сурет. Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалауы Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалауына есептер шығару жолдары Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалауына арналған есептерді шешудің үлгісі аутосомды моногибридті будандастырудан өзгеше. Егер ген Ү-хромосомада орналасса және тіркескен болса, онда ылғи да ұлына беріліп отырады. Егер ген Х-хромосомада орналасса, онда ген әкесінен қызына, шешесінен қыздарына және ұлдарына белгілер теңдей беріледі. Х-хромосомамен тіркескен белгілер доминантты және рецессивті болады. Рецессивті белгілерге гемофилия, дальтонизм, көз жүйкесінің сенуі және Дюшеннің миопатиясы, ал доминантты белгілерге рахит, тіс эмальның қоңырқай тартуы, т.б. 1-есеп. 1. Шешесі сау (ХН ХН) гомозиготалы, әкесі (Х h Ү) гемофилиямен ауыратын отбасының ұрпақтары қандай болмақ? Некенің үлгісін жазамыз. Р. ХH ХH х Х h Ү Г ХН Хh , Ү Ғ1 ХH Хh ХН Ү Барлық балалары сау, қыздары гемофилия гені бойынша гетерозигота болғандықтан ауруды тасушы болып есептелінеді 2-есеп. Әкесі (ХH Ү) сау, шешесі (ХH Хh) гемофилия гені бойынша гетерозиготалы болса, отбасының ұрпақтары қандай болмақ? Некенің үлгісін жазамыз. Р. Х H Хh х Х H Ү Г. ХH Х h Х H Ү Ғ1 ХH ХH Х H Ү Х H Х h Х h Ү Бұл отбасында екі қыз және екі ұлы бар, ұлдарының жартысы гемофилиямен ауырса, жартысы сау, гемофилияны анықтайтын геннің ажырауы 1:1 қатынасы немесе 50 : 50 пайыз. Ал қыздарының біреуі сау, екіншісі ауру тасығыш болып саналады. 3-есеп. Екі қызыл көзді, ұзын қанатты дрозофила шыбынын өзара шағылыстырғанда ұрпақтары болды: аналық: 154 қызыл көзді ұзын қанатты, 48 қызыл көзді жетілмеген қанатты. аталықтары: 98 қызыл көзді ұзын қанатты, 95 ақ көзді ұзын қанатты, 25 қызыл көзді жетілмеген қанат, 32 ақ көз жетілмеген қанат болады. ата-аналық шыбынның және ұрпақтарының генотипін анықтаңдар. Белгілер қалай тұқым қуалайды? Берілгені: Дрозофила шыбыны көздің түсі және қанатының пішінінің тұқым қуалауы. Р ♀ қызыл көз ұзын қанат х ♂ қызыл көз ұзын қанат ↓ Ғ1
1. Ата-аналық шыбынның және олардың ұрпақтарының генотиптері қандай? 2. Белгілер қалай тұқым қуалайды? Шешуі: Әр белгілердің жеке тұқым қуалауын қарастырамыз. 1. Көздің түсі
Ғ1 ұрпақта белгілер екі фенотиптік класқа ажырайды, қызыл көзді шыбындардың саны артық болып, аталық шыбындардың көзі ақ болып келеді. Ғ1 ұрпақта белгілердің ажырауы ата-аналық шыбындардың гетерозиготалы екенін көрсетеді. Бір гаметаның үйлесу мөлшерін анықтаймыз: 452 : 4 = 2,88; 127 : 113= 1,12 немесе 3 : 1 қатынасы. Сонда қызыл көз : ақ көз. Х2. (х2 = 2,31 < 3,84; Р < 0,05) қатынастың дәл екенін дәлелдейді. Мұнда гетерогаметалы жыныс аталық. 2. Қанатының мөлшері. Ғ1 ұрпақта белгілердің 2 фенотиптік класқа ажырауы, оның ішінде ұзын қанатты белгілердің көп болуы және екі жынысты (♀♂). Бұл белгіні анықтайтын геннің жыныс хромосомамен байланыссыз екенін көрсетеді. Мұнда ұзын қанатты шыбындар – 347, жетілмеген қанаттылар – 105. Белгілердің ажырауы ата-аналық шыбындардың генотипі гетерозигота екенін білдіреді. Бір гаметаның үйлесу мөлшерін анықтаймыз. Ол үшін 452 : 4 = 113. Тәжірибедегі белгілердің ажырауын анықтаймыз. 347 : 113 = 3,1; 105 : 113= 0,9 немесе 3 : 1 қатынасқа сәйкес Х2(Х2 =0,76 < 3,84, Р < 0,05) дәлелдейді. Аллельдерді белгілейміз. В – ұзын қанатты, в – жетілмеген қанат. Ата-аналық шыбынның генотипі – Вв. 3. Екі белгінің тұқым қуалауына талдау. Екі белгі бір-бірінен тәуелсіз тұқым қуалайды, себебі бір ген жыныс хромосомасында орналасқандықтан, сол хромосомамен, ал екінші ген аутосомамен беріледі. Екі ген бойынша белгілердің ажырауы – ( қызыл көз + ақ көз ♂♂) ( ұзын қанат + же-тілмеген қанат) = қызыл көз, ұзын қанат + қызыл көзді, жетілмеген + ақ көз, ұзын қанат ♂♂ + ақ көз ♂♂ жетілмеген қанат. Сонда 9(қ) : 3(қ) : 3(а♂) : 1(а♂) қатынаста. Жауабы: 1. Көздің түсі бір генмен анықталады, Х-хромосомада орналасқан, қызыл түс ақ түстен басым. 2. Қанатының мөлшері бір генмен анықталады, аутосомада орналасқан. Ұзын қанатты белгі, жетілмеген қанаттан басым. 3. Белгілер тәуелсіз тұқым қуалайды, гомологты емес хромосомада орналасқан. 4-есеп. Қалыпты көретін қыз, дальтон ауруымен ауыратын жігітке тұрмысқа шығады. Қыздың әкесі де ымыртта көрмейтін (дальтонизм) ауруымен ауырады. Жігіттің әкесі дальтоник болған. Осы некеден туған балалардың көздерінің көруі қандай? Берілгені: Дальтон ауруының тұқым қуалауы. Шешуі: Дальтонизм ауруын анықтайтын ген – рецессивті белгі, жыныспен тіркесіп, тұқым қуалайды. Бір генмен бақыланады. Аллельдерді белгілейміз. Д – қалыпты көру, d – дальтонизм. Жыныс хромосомамен тіркес ген, міндетті түрде еркек жыныста көрінеді, себебі бұл белгі бойынша олар гемизиготалы. Еркектердің генотипін белгілеуге болады. Дальтонизммен ауыратын еркектердің генотипі қалыпты көретін еркектің генотипі: . Әйелдердің көздері қалыпты көреді, себебі генотипінде аллель – Д бар. Әйелдер әр уақытта Х-хромосоманы әкесінен алатын болғандықтан, оның генотипі гетерозигота, , ауруды тасығыш болып есептелінеді. Ата-ананың екеуі де екі типті гамета түзеді. ♀ х ♂ Гаметалар ауру сау ауру ауру тасығыш Осы некеден көзі қалыпты көретін қыздар өмірге келеді, олардың жартысы ауру тасығыш. Ал өмірге келген ұлдардың жартысы осы аурумен ауыратын болады. жүктеу/скачать 13,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||