типіне мынандай кластарды енгізді: 1. Сүтқоректілер. 2. Құстар. 3.  Қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушылар. 4. Балықтар. Жұмсақ

XIX ғасырда ботаник Матиас ІІІлейден (1804-1881) және зоолог Теодор 
Шванн (1810-1882) клетка теориясын жасап жарыққа шығарды. Т. Шванн 
"Жануарлар мен өсімдіктердің құрылысы мен өсуіндегі сәйкестік туралы 
микроскоптық зерттеулер" (1839) деген еңбегінде өсімдіктердің, 
жануарлардың денесі клеткалардан құралатындығын, клеткаларының 
химиялық құрамы жағынан бір типтес екендігін және барлық тканьдер 
клеткалардан құралатындығын дәлелдеген. М. Шлейден цитогенезис 
теориясын ұсынған.
XIX ғасырдың екінші жартысында неміс ғалымдары Фриц Мюллер 
(1822-1897) және Эрнст Геккель (1834-1919) биогенетикалық заңды ашты. 
Заңның тұжырымы: "Әрбір особь жеке дамуында өз түрінің даму тарихын 
қысқаша қайталайды, немесе онтогенез - филогенездің қысқаша да шапшаң 
қайталануы". Э. Геккель "Жалпы морфология" (1866) деген еңбегінде 
организмдер арасындағы туыстық байланыстарды, онтогенез бен 
филогенездің арасындағы терең байланыстылықты көрсетті және онтогенез 
белгілерінің екі типін көрсетті: палингенез - арғы тегінің белгілері, ценогенез 
- организмдердің бейімделу барысындағы пайда болған екінші реттік 
белгілері.
XIX ғасырдың аяғында және XX ғасырда ашылған жаңалықтармен 
бірге көптеген ғалымдардың еңбектерінің арқасында биологияның жекелеген 
салалары өркендеп дами бастады.
Систематика, зоогеография және фаунистиканың дамуында М. А. 
Мензбир, П. П. Сушкина, Л. С. Берг, С. И. Огнев, А. В. Иванов, В. Г. 
Гептнер, Г. П. Дементьевтің және баска ғалымдардың зерттеулерінің орны 
айрықша. Экологияның дамуына - Н. Ф. Рулье, Б. М. Житков, Д. М. 
Кашкаров, А. Н. Формозов т. Б. едәуір үлес қосты. В. О. Ковалевский, П. 
Сушков және А. Борисяк - эволюциялық палеонтологияның, И. М. Сеченов 
және И. П. Павлов - физиологияның дамуына зор үлестерін қосты.
Салыстырмалы эмбриология ілімінің негізін салушылардың қатарында 
көрнекті орыс ғалымдары А. О. Ковалевский (1840-1901) және И. И. 
Мечников (1845-1916) болды. Олар жануарлардың ұрықтық даму жолдарын 
зерттеп, ұрық жапырақшаларының (эктодерма, энтодерма және мезодерма) 
қалыптасу
жолдарын
белгілеп,
барлық
жануарларда ұрық 
жапырақшаларының ұқсас болатындығын, органикалық дүниенің бірлігін 
дәлелдеп берді.
Эволюциялық эмбриологияның проблемаларын белгілі дәрежеге 
жеткізген атақты эмбриологтар А. Н. Северцов, И. И. Шмальгаузен, П. П. 
Иванов, П. Г. Светлов, А. А. Захваткин, Г. А. Шмидт.
Жануарлардың салыстырмалы анатомиясы мен морфологиясының 
негіздерін зерттеуде көп еңбек жасаған ғалымдар: В. Н. Беклемишев, В. А. 
Догель, В. М. Шимкевич, И. И. Шмальгаузен, Б. А. Домбровский т.б.
Эволюциялық морфология негіздерінің мәселелерін шешуде көрнекті 
ғалымдар академик А. Н. Северцов (1866-1936), И. И. Шмальгаузен (1864-
1963) табысты еңбек етті. А. Н. Северцов эволюцияның негізгі бағыттары 
ароморфоз, идиоадаптация және дегенерациядан құралатынын анықтап 

берді. А. Н. Северцов "Морфология эволюциясының заңдылықтары" (1939) 
деген еңбегінде филэмбриогенез теориясын ұсынды.
Паразитологияның даму тарихы Е. Н. Павловский (1884-1965), В. А. 
Догель (1882-1955), К. И. Скрябин (1878-1972), В. Н. Беклемишев (1890-
1962), Е. И. Марциновский (1874-1934) есімдерімен байланысты. Бұл салада 
жануарлар паразитологиясын зерттеуде комплексті биологиялық қадам 
жасалды.
Академик Е. Н. Павловский трансмиссивті (тасымалдаушы) аурудың 
"табиғи ошағы" теориясын ұсынып, адам мен үй жануарларының осы 
аурумен күресудің ғылыми негізін жасады.
К. И. Скрябин трематодтар, цестодтар және нематодтар құрттарын 
жан-жақты зерттеп, көп еңбектер жазды, гельминтология ғылымының 
дамуына үлкен үлес қосты.
В. А. Догель бір-бірімен байланысты үш салада - протистология, 
экологиялық паразитология және салыстырмалы анатомия саласында жұмыс 
істеді. В. А. Догельдің ең атаулы еңбектері: "Жалпы протистология" (1951), 
"Жалпы паразитология" (1951), "Омыртқасыздардың салыстырмалы 
анатомиясы" (1938). 1934 жылы "Омыртқасыздар зоологиясы" деген оқулығы 
бірінші басылым ретінде басылып шықты. В. А. Догельдің көмегімен біздің 
елде балықтарды зерттеу жұмыстары іске асты. 1930 жылы В. А. Догель 
Арал теңізіне экспедициямен келіп, балықтарда болатын паразит құрттарды 
зерттеді. 1934 жылы В. А. Догель "Арал теңізі балықтарының паразиттері" 
деген монографиясын шығарды. 1938 жылы Каспий теңізі балықтарын 
зерттеп, "Каспий теңізінің балықтарының паразиттері" деген монографиясын 
шығарды.
1941-1944 жылдары В. А. Догель Алматыда, Қазақ Мемлекеттік 
университеті биология
факультетінде жұмыс істеді. Омыртқасыз 
зоологиядан, жалпы паразитологиядан студенттерге лекция оқыды. 
Қазақстанда ихтиологияның, ихтиопаразитологияның дамуына біраз үлес 
қосты.
Республикамыздағы паразитология мен гельминтологияның дамуына 
өздерінің үлестерін қосқан Галузо, Р. С. Шульц, Е. В. Гвоздев, К. Б. Сванбаев 
т. б.
Зоологияның жақсы дамыған саласының бірі - энтомология.
Энтомологияның дамуы насекомдардың практикалық және теориялық 
маңызымен байланысты. Насекомдардың көпшілігі ауыл шаруашылығының 
басты зиянкестері, адамға және жануарларға әр түрлі жүқпалы ауру 
таратушылар болып табылады. Пайдалы түрлері де көп. Сондықтан 
насекомдарды жан-жақты зерттеу, зиянкестерге қарсы шара қолдану 
әдістерін табу, энтомологияның негізгі міндеті. Энтомологияның дамуына 
үлкен үлес қосқандар: Н. А. Холодковский, А. С. Данилевский, Б. Н. 
Шванвич, Г. Я. Бей-Биенко, А. А. Штакельберг, А. С. Мончадский, М. С. 
Гиляров, В. В. Шевченко, А. М. Дубицкий, П. И. Мариковский, Т. Н. 
Досжанов.
Қай ғылым саласы болсын оның дамуына, ғылым ретінде танылуына 

зерттеу әдістері көп көмегін тигізеді. Неғұрлым жаңа зерттеу әдісі ашылса, 
соғұрлым жануарлардың жаңа белгілері, түрлері табылады. Мысалы, XX 
ғасырдың соңғы жылдарының ірі табыстарының бірі - жаңа Погонофора 
типінің ашылуы болды.
Зоология - қазіргі уақытта тез дамып келе жатқан ғылым. Оның 
табыстарын жоғалтып алмай, жануарлар дүниесін қорғау және ғылыми 
негізінде ұтымды пайдалану, табиғат байлықтарын көбейту ісі әрбір адамның 
борышы.

жүктеу/скачать 1,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: