ОҚушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту уақыт талабы

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ - 

УАҚЫТ ТАЛАБЫ 

 

Жайлаубаева Индира Жҧ батқанқызы. 

 

Психология пәнінің оқытушысы Ы.Алтынсарин атындағы Рудный-әлеуметтік гуманитарлық 

колледжі. Қостанай облысы,Рудный қаласы 

 

 

 

«Ой ойласаң тең ойла, тең ойласаң , кең ойла» 

Халық даналығы. 

 

Тақырыптың  ӛ зектілігі:  Қазіргі  таңда  жедел  дамып  жатқан  жаһандану  ҥ рдісі 

бәсекелестікті қажет  етеді. Ҧ лттың болашағын тәрбиелеп жҥ рген ҧ стаздар қауымының негізгі 

алдына  қойған  айқын  мақсаты  -  қоғам  сҧ ранысына  жауап  бере  алатын,  ойы  ҧ шқыр  қабілетті, 

жақсы адам тәрбиелеп шығару.  Ал жақсы адам болу  ҥ шін ойы  тҥ зу болу қажет. Ойы тҥ зудің 

ісі  де  дҧ рыс.  Ойы  кең  адам,  ӛ зін  еркін  ҧ стап,  белсенді  іс  әрекет  атқара  алады.  Сондықтанда 

ойдың ҧ шқырлығы, тереңдігі пәнді меңгеру барысында аса зор рӛ л атқарады. 

 

Ғылыми  жҧ мыстың  мақсаты:  колледж  оқушыларының  логикалық  шығармашылық 

потенциалын  арттыру,  жас  ҧ рпақты  жаңа  қоғам  жағдайына  қарай  бейімдеп,  дҧ рыс  ӛ мір 

сҥ руіне дайындау. 

Ғылыми жҧ мыстың міндеті: 

-

 

психологиялық процестің бірі ретінде ойлау деген ҧ ғымды қарастыру;  

-

 

колледж оқушыларының логикалық ойлау қабілетін қалыптастыру;  

 

-

 

ойлау  қабілетін  анықтауға  байланысты 

әдістемелерді 

іздестіру; Зерттеу нысаны: Колледж оқушылары.  

 

Зерттеу әдістері: салыстыру, жинақтау, талдау.  

Жҧ мыстың ғылыми жаңалығы: Оқу тәрбие ҥ рдісінде оқытудың жаңа  формалары мен  

 

әдістерін  ,жаңа технологияларды  тиімді пайдаланған жағдайда  оқушылардың логикалық  ойлау 

қабілеті артып, әлеуетті тҧ лғасы қалыптасады. 

 

Ғылыми жҧ мыстың теориялық негізі: 

 

Ойлау  психологиялық  процестердің  ішіндегі  ең  кҥ рделісі.  Ойлау  дегеніміз  -  сыртқы 

дҥ ние  заттарымен  қҧ былыстарының  байланыс  қатынастарының  миымызда  жалпылай  және 

жанама тҥ рде сӛ з арқылы бейнеленуі.Тӛ менде ойлау процесінің қҧ рылымы кӛ рсетілген. 

Ойлау 

 

Заттар мен қҧ былыстардың байланыс- қатынастарының миымызда жалпылай және жанама 

тҥ рде сӛ з арқылы бейнеленуі 

 

 

 

 

 

Ойлау тәсілдері 

 

 

Талдау 

 

Біріктіру- 

Абстракция 

Нақтылау 

жеке Жалпылау- 

қҧ былыстардың  қҧ былыстың 

елеулі 

ҧ

ғымдарды 

қҧ былыстардың 

мәнді  

барлық 

қасиеттерін бӛ ліп 

тҥ сіндір

у 

 

ортақ 

жақтарын 

жеке элементтерін 

алу 

(квадрат, (жылқы: 

тай, қасиеттерін ойша 

бӛ ліктерге бӛ лу  жинақтау 

трапеция) 

қҧ нан, дӛ нен )  біріктіру:   (алма, 

 

 

 

 

 

 

 

ӛ

рік: жеміс) 

 

 

 

Ойлау формалары 

 

 

Дара   ҧ ғым 

-  «Орал Жалпы ҧ ғым - «жиналыс» (студенттер Пікір- 

бір   зат   туралы 

қаласы». 

 

жиналыстары), «кітапхана»   

мақҧ лдау не  оны  бекерге 

 

 

 

(балалар кітапханасы)  

шығару  

 

 

 

176 

Бірнеше 

пікірден Индукция 

-  жекеден Дедукция – жалпыдан  Аналогиялық 

жаңа бір пікір шығару  жалпыға 

қарай   ой жекеге    қарай    ой 

ҧ

қсастық бойынша 

 

қорытындысы 

қорытындысы. 

ой қорытындылау. 

 

Ойлау сезім мҥ шелерінің кӛ мегімен алынған мәліметтерді ӛ ңдеп, ой елегінен ӛ ткізеді. 

Ойлаудың  физиологиялық  негіздері  ҥ лкен  ми  сыңарлары  қыртысында  қҧ ралатын  уақытша 

жҥ йке байланыстары (шартты рефлекстер). Бҧ л шартты рефлекстің екінші сигналдың (сӛ здер 

мен ойлаудың) әсерінен пайда болады,  екінші  сигналдар реалдық  шындықты бейнелейді, бірақ 

сӛ зсіз  бірінші  сигналдар  (тҥ йсіктер,  қабылдау,  ҧ ғымдар)  негізінде  пайда  болады.Ойлау 

процесінде  сигнал  жҥ йелерінің  екеуі  де  бір-бірімен  тығыз  байланысты.  Екінші  сигнал  жҥ йесі 

қоршаған  дҥ ниеге  шексіз  хабарлар  алуға  мҥ мкіндік  береді.  Ойлау  тек  екі  сигнал  жҥ йесінің 

екеуінің  де  қатысуымен,  бір  қалыпты  жҥ реді,  бірақ,  жетекші  рӛ л  екінші  сигнал  жҥ йесінде 

болады.  Бҧ дан  шығатын  қорытынды  ойлау  мен  сӛ йлеу  тығыз  байланысты  және  бір-бірін 

толықтырып  отырады.  Ойдың  тілсіз  кҥ ні  жоқ.  Ӛ йткені,ойлау  адамды  саналы  әрекетке 

итермелейді.  Ойлау  мен  сӛ йлеудің  қҧ рылымы  әртҥ рлі  болғанымен,  даму  бағыты  бір  арнадан 

тоғысады.  Әдетте,  психология  ғылымы  ойлаудың  ҥ ш  тҥ рін  қарастырады.  1)  практикалық 

қимылдық 2) кӛ рнекі кӛ ркем 3) сӛ йлеу логикалық. Жалпы зерттеулер бойынша оқушылардың 

іс-әрекетін  дҧ рыс  ҧ йымдастыруда  білімін  жетілдіруде,  әлеуметтік  қҧ ндылығын  анықтауда 

логикалық  тапсырмалардың  орны  ерекше.  Логикалық  тапсырмалар  оқушыларды  белсенділікке 

тәрбиелеп,  ӛ з  бетінше  жҧ мыс  жасауға  дағдыландырады.  Логикалық  тапсырмалар  арқылы 

оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру негізі ҥ ш бағытта іске асырылады: 

 

-

 

пәнге деген қызығушылығын арттыру;  

-

 

психикалық процестердің дамуы,  

-

 

шығармашылық ізденісін қалыптастыру;  

 

«Ойлау  логикалық  заңдылықтары  мен  формаларына  бағынады  .Кӛ птеген  адамдар 

логикалық  ойлайды  ,бірақ  ӛ здерінің  ойлауы  логика  заңдылықтары  мен  формалары  арқылы 

болып жатқанын білмейді» - деп ғалым В.Кириллова орынды айтқан. Мен ӛ з тәжірбиемде кез-

келген  сабақтың ҧ йымдастыру бӛ лімінде  сабақа қызығушылықты арттыру мақсатында «Миға 

шабуыл»  стратегиясын  қолдана  отырып  логикалық  сҧ рақтар  беремін.  Нәтижесінде  оқушылар 

мҧ қият ойлана жауап берсе, ал енді бірі асығыстық танытып қате жіберді. 

 

Тӛ менде логикалық сҧ рақтардың бірнешеуі берілген? 

 

1.

 

Егер бір тҥ йенің бағасы 10 теңге, бір қойдың бағасы 3 теңге, ал бір тауықтың бағасы 

50 тиын тҧ рса, онда сіз 100 теңгеге тҥ йе, қой және тауықты араластырып, 100 басын ала аласыз 

ба? Қалай? Қанша бас тҥ йе, қанша бас қой және қанша бас тауық ала аласыз? Шешуі: 5 тҥ йе, 1 

қой, 94 тауық.  

 

2.

 

Аңшы  орманға  келіп,  бҧ тақта  қонып  отырған  сауысқанды  атқан  екен.  Бірақ  қарға 

қҥ лапты. Бҧ л қалай болғаны?  

 

3.

 

Бӛ лмеде  бар  болғаны  екі  адам  отыр.  Оның  біреуі  екіншісінің  әкесі  де,  алайда 

екіншісі біріншісінің баласы емес. Сонда кімі болғаны?  

 

4.

 

Бір  студент  кҥ ніне  800  теңге  жҧ мсаған  кезде  оның  ақшасы  30  кҥ н  бойына  жетеді. 

Ал егер кҥ ніне 600 теңгеден жҧ мсаса студент бір айлық ақшасын қанша кҥ нге жеткізе алады? 

Шешуі: 40 кҥ нге.  

 

Бір  ескерте  кететін  жәйт,  ҧ стаз  әр  сабақта  жаңа  тақырыпты  хабарламай  тҧ рып,  логикалық 

тапсырмаларды  деңгейлеп  беріп  отырса,  оқушылардың  белсенділігі  артып,  қызығушылығы  ӛ се 

тҥ седі.Оқу  материалын  балалардың  ойлау  қабілеті  жетерліктей  жас  ерекшеліктерін  ескере 

ҧ

йымдастырса  ғана,  оның  ойлау  қабілетінің  дамуына  мҥ мкіндік  туады.Сондықтан  да  мҧ ғалім 

балаларды ҥ немі ойланып оқуға бағыттауы тиіс, бҧ ған оқу ҥ рдісін жҥ йелі ҧ йымдастыру, сабақта 

бала логикасын дҧ рыс дамыта алатын мҥ мкіндіктерді мол пайдалану арқылы жетуге болады.  

 

177 

Психолог  ғалымдар:  Н.Н.  Поспелов,  Ю.А.Петров,  А.Н.Леонтьев  «логикалық  ойлау»  ҧ ғымына 

нақты  анықтама  берген.  Олардың  пікірінше  «логикалық  ойлау»  дегеніміз  логика 

заңдылықтарын  пайдалана  отырып  ой-пікірлерді,  тҧ жырымдарды  қолдануға  негізделген 

ойлаудың бір тҥ рі. Оқушылардың логикалық ойлау нәтижесін жаңа  ӛ нім тудыруға бағыттауға 

болады.  Мысалы,  «Бес  жол  ӛ лең  стратегиясына»  сҥ йене  отырып  «Жалғастыр»  жаттығуын 

оқушылардың  ой  белсенділігін  арттыра  отырып  шығармашылыққа  жетелеуді  мақсат  еттім. 

Тӛ мендегі  кестеден  ҧ лы  ғҧ лама  ақындардың  ӛ леңдерінен  ҥ зінді  берілген.  Тапсырма: 

Ӛ

леңдерді  мҧ қият  оқып,  салыстырып,  талдап,  жинақтап,  ғылым,  білім  тақырыбына  ӛ лең 

шығару қажет.Тӛ менде кестелердің ҥ лгісі берілген. 

 

№1 кесте. 

 

Ыбырай Алтынсарин 

Абай Қҧ нанбаев 

Сен 

 

Кел, балалар, оқылық . 

Оқығанды кӛ ңілге 

ықыласпен тоқылық! 

Оқысаңыз, балалар, 

Шамнан шырақ жағылар. 

Тілегенің алдынан 

Іздемей- ақ табылар. 

 

Жасымда ғылым бар деп ескермедім. 

Қолымды мезгілінен кеш сермедім. 

Бҧ л махрҧ м қалмағыма кім жазалы, 

Қолымды дӛ п сермесем ӛ стер ме 

едім. 

 

№2 кесте 

 

Сҧ лтанмахмҧ т Торайғыров 

Қадыр Мырзалиев 

Сен 

 

Сҥ йемін туған тілін анам тілін. 

Ана тілің арың бҧ л . 

бесікте жатқанымда-ақ берген білім. 

Ҧ

ятың тҧ р боп бетте.

 

Шыр етіп жерге тҥ скен минутымнан, 

Ӛ

ге тілдің бәрін біл, 

Қҧ лағыма сіңірген таныс ҥ нім . 

Ӛ

з тіліңді қҧ рметте. 

 

Жалпы,  тәжірибе  кӛ рсеткеніндей,  жасӛ спірімдерде  ой  тҧ тастығының  сақталмауы 

байқалады. Мҧ ндай қателерді болдырмау ҥ шін оқушының ой жҥ йелігінің қажеттігін сезінуіне 

кӛ з  жеткізудің  амал  –  тәсілдерін  тауып,  орнықты  ой  тҥ йіндеуге  жетелеу  қажет.  Ол  ҥ шін 

оқушылардың  біліктілік  деңгейіне  диагностикалық  жҧ мыс  жҥ ргізу  мақсатында  тӛ мендегі 

берілген  субтестіні  қолдануға  болады.Ол  ҥ шін  алдымен  оқушыларға  субтестінің  ҥ лгісін 

мысалға келтіріп тҥ сініктеме бергеннен кейін ,бланкі парақты таратасыз . 

 

Шарты:  «Сізге  бес  сӛ з  беріледі.  Оның  ішінде  тӛ ртеуі  жалпы  белгілермен  ҧ қсас,  ал 

бесінші сӛ з оларға келмейді. Сол сӛ зді тауып нӛ мірін белгілеу қажет. Мҧ нда тек бір ғана сӛ з 

артық  болуы  мҥ мкін»  Мысалы:  а)  кірпіш  ә)  тас  б)  балшық  в)  әк  г)  ҥ й.  Алғашқы  тӛ рт  сӛ з 

қҧ рылыс  материалдары  деген  ҧ ғымды  білдіреді.  Ал  соңғы  сӛ з  «ҥ й»  артық.  Жауап  жазу 

қағазына жалпы ҧ қсас қасиеттері жоқ сӛ зді тауып нӛ мірін белгілеңіз. 

 

1.

 

а) тәрелке ә) кесе б) стол в) қазан г) шәугім  

2.

 

а) жҥ ру ә) секіру б) билеу в) отыру г) жҥ гіру.  

3.

 

а) биік ә) аласа б) сымбатты в) ӛ сімтал г) ергежейлі.  

4.

 

а)бояужаққыш ә)қаламсап б)қарындаш в)фломастер г)сурет  

 

5.

 

а)алма ә)алмҧ ртб)алхор в)қарақат г) шабдалы  

6.

 

а)квадрат ә)шеңбер б)эллипс в)доға г)қисық.  

 

7.

 

а)мҧ ғалім ә)оқушы б)жаттықтырушы в)профессор г)доцент.  

8.

 

а)кӛ ру ә)есту б) жазу в)сезу г)иіскеу  

 

178 

9.

 

а)шекара ә)кӛ пір б) достық в)ерлі-зайыптылық г)бекіткіш  

10.

 

а)батыр ә)қорқақ б)ержҥ рек в)талантты г) жасқаншақ  

11.

 

а)ҧ қыптылық. ә)жігер б)тырысушылық в)тазалық г)адалдық  

12.

 

а)Арман ә)Ҥ сен б)Сәкен в)Асанбаев г)Жҧ ман.  

13.

 

а)ақ қайың ә)қарағай б)емен в)шырша г)сирень  

14.

 

а)қара-қоңыр ә)ашық б)кӛ к в)жарық г)кҥ ңгірт  

15.

 

а)жақын арада ә)ҥ немі б)шапшаң в)асығыс г)жылдам.  

 

Жоғарыда  келтірілген  әдістемелер  арқылы  оқушының  ойлау  деңгейін  анықтап, 

бағдарлағаннан  кейін  тҥ рлі  жҧ мыстарды  ҧ йымдастыруға  болады.  Әр  сабағына  асқан 

жауапкершілікпен  дайындалатын  ҧ стаздың  бойында  шығармашылық  ізденіс,  ӛ з 

мамандығына  деген  сҥ йіспеншілік  қалыптасады.  Оқушылардың  ой  ӛ рісін  дамыту 

арқылы  олардың  болашақ  ӛ міріне  жарқын  жол  ашамыз.  Себебі,  бҥ гінгі  ҧ стаз 

тәрбиелеген  оқушы,  ертеңгі  егемен  елдің  болашағы.Болашақты  бҥ гіннен  бастап  ойлаған 

абзал. 

 

Әдеб

иеттер 1.Н.Ә Назарбаевтың әр 

жылдардағы жолдауы. 2.ҚР Білім заңы. 

3.Бастауыш мектеп №11-2008 

4.Немов .Психология Москва, 1995 . 

5.Бастауыш мектеп .№5 ,2005ж 

6.Мектептегі психология 2007-2008 

7.Қ.Жарықбаев «Психология» оқулығы.