Оқушылардың салауатты тамақтануы туралы əңгіме

 
115
 11-кесте – Адамдардың дене белоктарының  жəне тағамдық заттардың 
құрамына кіретін алмастырылатын жəне алмастырылмайтын 
амин қышқылдары  
Алмастырылмайтын 
(эссенциалдық) 
Алмастырылатын 
Изолейцин 
Глицин 
Лейцин 
Глутамин қышқылы 
Лизин 
Аргинин 
Метионин 
Аспарагин қышқылы 
Фенилаланин 
Пролин 
Треонин 
Аланин 
Триптофан 
Серии 
Валин 
Тирозин 
Гистидин 
Цистеин 
 
Аспарагин 
 
Глутамин 
 
12-кесте – Адамның негізгі тағамдық өнімдеріндегі белоктардың мөлшері  
(г/100 г жəне г/100 ккал)  
 
Тағам 
г/100 грамм 
г/100 ккал 
Семіз емес сиыр еті 20 
23 
Көксерке, шортан 18 
22 
Нəлім, хек, мұз балық 16,5 
21 
Майсыз ақ ірімшік 18 
20,4 
Сиыр еті 2-ші категориялы 20 
17,5 
Тұқы балық 16 
14 
Семіз емес қой еті 20 
12 
Тауық 20 
12 
Қоян еті 21 
11,5 
Қатты ірімшік тартулық, каунастық 28 
10.7 
Миыр еті 1-ші категориялы 18 
10,5 
Бекіре балықтары 16,4 
10 
Жұмыртқа 12 
8 
Семіз қой еті 15 
7,4 

 
116
Тағам 
г/100 грамм 
г/100 ккал 
Қатты ірімшік голландтық 26 
7,4 
Бұршақтар (ноқат, асбұршақ) 21 7,2 
Қатты ірімшік россиялық 23 
6,4 
Майсыз ақ ірімшік  
14 
6,0 
Сарделькалар сиыр етінен 11,4 
5,3 
Пісірілген шұжық 12 
4,8 
Сүт, кефир, простокваша 2,8 
4,8 
Сосискалар 11.5 
4,6 
Шошқа еті еттік 14 
4 
Қара нан 6,6 
3,6 
Жармалар 11 
3,4 
Бидай наны 7.6 
3,2 
Макарондар 10 
3,1 
Сарделькалар шошқаның 10 
3,0 
Шошқаның семіз еті 12 
2.4 
Жаңғақтар гректік, фундук 16 
2,1 
 
13-кесте – Адамның орташа порциялық негізгі тағамдық өнімдеріндегі 
белок (г/порция) жəне калория (ккал/порция) мөлшері 
 
Тағамдық өнімдер 
Орташа порция 
Белок (г) 1 
порцияда  
Ккал 1 
порцияда 
Ақ ірімшік 
Жарты орама 
(100г) 
16,7 150 
Қуырылған тауық аяғы 1 
порция 16,2 200 
Майсыз кефир  
1 стакан 8,6 95 
Котлет қуырылған 1 
дана 7,4 
156 
Қатты ірімшік 1 
үзім (30 г) 6,9  100 
Жұмыртқа 1 
дана 6,3 75 
Майсыз кефир  
1 стакан 5,6 115 
Сосискалар 1 
дана (50 г) 5,5  133 
Картоп қуырылған 
1 порция 2 орташа 
картоптен 
4,3 250 
Картоп қайнатылған 2 
орташа (150 г) 3,0 
115 
Қара нан 1 
үзім (30 г) 2,0  64 

 
117
Тағамдық өнімдер 
Орташа порция 
Белок (г) 1 
порцияда  
Ккал 1 
порцияда 
Қырыққабат  
1 тарелка (100 г) 1,8 
52 
Банан 1 
үлкен емес 1,8  110 
Сəбіз 1 
орташа (90 г) 1,2 
30 
Қара өрік 4 
орташа 1,0 70 
Қияр 1 
орташа(100 г) 0,8 
15 
Алмалар 
1 орташа (6 см диа-
метрде, 150 г) 
0,6 66 
Майонез 1 
ас қасық 0,4  93 
Қант 2 
шай қасықтар 0,0 
55 
Сары май, өсімдіктік, 
өзге таза тоң жəне 
сұйық майлар 
1 ас қасық 0,0  100 
14-кесте – Адам тамағындағы белоктардың қорытылу коэффициенті  
 
Тағамдық өнімдер  
Қорытылу коэффициенті, % 
Манна жармасы 99 
Жұмыртқа 97 
Бидай ұны, жоғарғы сұрып 96 
Сүт, қатты ірімшік жəне басқа сүт 
өнімдері 
95 
Соя белогының изоляты жəне 
концентраты 
95 
Арахис пастасы 95 
Ет, балық еті 94 
Өңделген күріш 88 
Ноқат піскен 88 
Соя ұны 86 
Бидайдың бүтін дəні 86 
Сұлы үлпектері 86 
Жүгері 85 
Арпа 79 
Бұршақтар 78 

 
118
  15-кесте – Түрлі жынысты жəне жастағы балалар мен жасөспірімдердің  
энергияға* мұқтаждығына байланысты белоктардың, майлар 
мен көмірсулардың (г/күндігіне) кеңес етілген деңгейі  
 
Жасы, 
жыл** 
Энергияға
а
  мұқтаждығына байланысты белоктардың, 
майлар мен көмірсулардың (г/күндігіне) кеңес етілген 
деңгейі 
 
Ұлдар мен жасөспірімдер 
Қыздар мен бойжеткендер 
 
Белок  
Май 
Көмірсу 
Белок 
Май 
Көмірсу 
1–2 30 32  136  27 29  124 
2–3 35 38  162  33 35  151 
3–4 39 42  180  36 39  166 
4–5 43 45  196  39 41  178 
5–6 46 49  211  42 44  191 
6–7 49 52  226  45 48  205 
7–8 53 56  243  49 52  223 
8–9 57 61  263  53 57  244 
9–10 62  66  284  58  62  267 
10–11 67  72  309  63  67  288 
11–12 73  78  337  67  72  309 
12–13 80  85  366  71  76  327 
13–14 87  92  398  74  79  342 
14–15 93  100  430  77  82  352 
15–16 99  106  457  78  83  358 
16–17 104  111  478  78  83 
360 
17–18 107  114  490  78  83 
360 
* Рационның тəуліктік калориялылығының белоктар есебінен 12.5%, майлар есебінен 
30% жəне көмірсулар есебінен 57,5% қамтамасыз етіледі. Энергияға мұқтаждық 
«Human energy requirements: Report of a Joint WHO/FAO/UNU Expert Consultation. 
Room, 17-24 October 2001, 103 p.» бейімделген. (Потребности людей в энергии: 
Совместный доклад экспертов ВОЗ/ФАО/УООН. Рим, 17-24 октября 2001 г., 103 с.) 
**  – əрбір жастың жыл ортасындағы бірінші мен 17 жас аралығындағы нақ ортаңғы 
салмақ қолданылды (яғни 1.5, 2.5 ..., 17.5 жастағы нақ ортаңғы салмақ). 
 

 
119
 16-кесте – Тағамдық өнімдердегі холестерин мөлшері
 
 
 
Тағамдық өнімдер  
Холестерин, мг/г жегілікті 
бөлігінен 
Майлы сиыр сүті, айран 10 
Бройлерлер 1-ші категориялық, үндік 
2-категориялық, нəлім 
30 
Қоян еті, майсыз ақ ірімшік 40 
Шошқа тілі, кілегейлі балмұздақ, 
шортан 
50 
Корейка ысталған, майсыз ақ ірімшік 60 
Сиыр еті, қой еті, шошқа еті еттік 70 
Тауықтар 1-ші категориялық 80 
Шошқа майы, Қойдың майы 100 
Бұзау еті, сиыр майы 110 
Шошқа бауыры, қаймақ, майлылығы 
30%  
130 
Сиыр тілі 150 
Сары май 190 
Натотения мраморлық 210 
Сиыр бауыры 260 
Тұқы балық 270 
Сиыр бүйрегі 300 
Скумбрия тынықмұхиттық 360 
Қатты ірімшіктер (голландтық жəне 
т.т.) 
520 
Үйрек 1-й категориялық 560 
Жұмыртқа тауықтың  
570 
Бөдене жұмыртқасы 600 
«Океан» пастасы 850 
Милар 900 

 
120
 17
-кесте
 – Тағамдық өнімдердегі майлар мөлшері 
Тағамдық өнімдердегі майлар мөлшері 
Тағамдық 
өнімдер 
тобы 
Төмен 
Орташа  
Жоғары   
Жемістер 
Барлық жемістер 
(зəйтүннен, 
авокадодан өзгелері). 
Жеміс шырындары 
Зəйтүн 
Авокадо 
Көкөністер 
Барлық көкөністер 
маймен 
тұздықталмаған. 
Көкөністік көжелер 
жəне вегетариандық 
көжелер 
- 
Көкөністер маймен 
тұздықталған. 
Қуырылған көкөністер
Нан, басқа 
астықтық 
тағамдар 
Қара жəне ақ нан. 
Майсыз жəне сүтсіз 
қайнатылған 
макарондар жəне 
жармалық ботқалар. 
Жүгерілік, күріштік 
жəне басқа үлпектер 
Сүт ботқалары. 
Күлшелер. Печенье 
майланбаған 
Майланбаған 
күлшелер жəне пе-
ченье. Майға 
қуырылған нандар 
(гренка). Торттар, 
пирожныйлар 
Сүт 
тағамдары 
Майсыздандырылған 
сүт жəне ашыған сүт 
тағамдары. 
Майсыздандырылған 
ақ ірімшік. Сүт 
балмұздағы 
Майлылығы1-2%, сүт 
жəне ашыған сүт 
өнімдері. Жартылай 
майлы ақ ірімшік. 
Брынза. Сулугуни 
қатты ірімшігі, 
адыгейлік 
Майлы сүт. Қатты 
жəне балқытылған 
ірімшіктер. Майлы ақ 
ірімшік. Кілегейлер. 
Қаймақ. Кілегейлік 
балмұздақ 
Жануарлар 
мен құстың 
еті   
Терісі сыпырылған 
құс еті. Арық сиыр еті 
Құстың еті терісімен. 
Сиыр жəне қой еті, 
көзге көрінетін 
майлары алынып 
тасталған 
Шошқа еті. 
Қуырылған сиыр еті. 
Қуырылған құс еті. 
Шұжықтар, сосиска. 
Ветчина, бекон, 
шошқаның 
бұқтырылған еті 
Балық 
Балықтың семіз емес 
түрі (нəлім, мұздық, 
хек) 
Балықтың кейбір 
түрлері (албырт, 
сельдь) 
Осетрина, сардиндер, 
палтус. Консервілер 
майда 
Жұмыртқада
н жасалған 
тағамдар 
Жұмыртқа ақуызы 
Бүтін жұмыртқалар 
Қуырылған жұмыртқа 
Ас 
бұршақтар 
Бұршақ, ноқат, 
бұршақтар, жасамық 
Соялық бұршақтар - 
Жаңғақтар, 
пістелер 
- - Барлық жаңғақтар мен 
пістелер 

 
121
Тоң майлар, 
сұйық 
майлар мен 
тұздықтар 
Кетчуп, сірке 
қышқылы, қыша 
Майонез. Қаймақтық 
тұздықтар 
Барлық тоң майлар, 
сұйық майлар 
Тəттілер, 
кондитерлік 
өнімдер 
Тосаптар, джемдер. 
Зефир, пастила 
- 
Торттар, 
пирожныйлар, халва, 
вафли, шоколад 
Сусындар 
Суық сусындар. Кофе, 
шай 
- 
Алкогольдік 
ішімдіктер 
(организмде спирттен 
майлар құралады) 
 
18-кесте – Тағам көмірсуларының классификациясы 
 
 
Жай көмірсулар - қанттар 
Күрделі көмірсулар - 
полисахаридтер 
1. Моносахаридтер 1. 
Крахмал 
 
Гексозалар: 
 
Амилозалар 
• 
глюкоза 
 
Амилопектин 
• 
фруктоза 
• 
галактоза 
2. Күрделі крахмал емес    
полисахаридтер (тағамдық 
талшықтар) 
 
Пентозалар: 
 
Целлюлоза (талшық) 
• 
ксилоза 
 
Гемицеллюлоза  
• 
арабиноза 
 
Пектиндер 
• 
рибоза 
 
2. Дисахаридтер 
 
 
Сахароза 
 
 
Лактоза 
 
 
Мальтоза 
 
 

 
122
 19-кесте – Тағамға қосылған негізгі қант көздерінің үлесі (қосылатын 
қанттардың 5 пайыздан артығын беретін тағамдар рационда 
кему тəртібінде) 
 
 
Тағамдар   
Жалпы қабылдау көлеміндегі  
қосылған қант үлесі (пайыз)  
Кəдімгі алкогольсыз сусындар  
33.0  
Қанттар жəне конфеттер 16.1 
Торттар, печенье, пирогтер 12.9 
Жеміс сусындары (жаңа сығылған 
шырындар мен жеміс пуншы) 
9.7 
Сүттік десерттер жəне сүт 
тағамдары (балмұздақ, тəтті йогурт 
жəне тəтті сүт) 
8.6 
Өзге дақылдар  (корица қосылып 
қыздырылған нан жəне бал-
жаңғақты вафлилер) 
5.8 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
123
20-кесте –Тағамдық өнімдердегі көмірсулар мен талшықтың мөлшері
 
 
 
Тағамдар  
Орташа порция 
Көмірсулар 
мөлшері, г 
Барлық 
тағамдық 
талшықтар, г 
Қуырылған тауық сирағы 1 
порция 0 
0 
Сары май 1 
ас қасық 0 
0 
Жұмыртқа 1 
дана 0,3 
0 
Майонез 1 
ас қасық 0,4 
0 
Ақ желек (көгеріш) 
бумасы (20 г) 2,0 
0,4 
Көк пияз (сабағы) 
бумасы (50 г) 3,0 
1,2 
Қияр  
орташа (100 г) 3,8 
1,2 
Котлет қуырылған 1 
дана (60 г) 5,7 
0,7 
Тəтті бұрыш 
орташа (100 г) 6,5 
1,9 
Қырыққабат  
тарелка (100 г) 6,8 
2,1 
Тұрып, тұрап 
порция (100 г) 7,0 
1,6 
Қызанақ  
орташа (150 г) 7,5 
1,8 
Кефир майсыз 1 
стакан 8,0 
0 
Кефир майлы 1 
стакан 8,0 
0 
Сəбіз 
орташа (100 г) 9,4 
2,1 
Қызылша  
порция (100 г) 11,8 
2,7 
Алма 1 
орташа (6 см диа-
метрде, 150 г) 
11,8 3,0 
Бүтін дəннен жасалынған 
бидай наны 
1 үзім (30 г) 13,0 
2,6 
Қара өрік 4 
орташа (120 г) 13,5 2,0 
Қант  
2 шай қасық 14,0 
0,0 
Қара нан 1 
үзім (30 г) 14,0 
2,0 
2-сұрып бидай ұнынан 
жасалынған нан 
1 үзім (30 г) 15,0 
1,4 
Жоғары сұрып бидай 
ұнынан жасалынған нан 
1 үзім (30 г) 15,5 
1,0 
Банан 1 
үлкен емес (120 г) 23,0 
1,9 
Картоп қайнатылған 2 
орташа (150 г) 27,0 2,7 
Картоп қуырылған 1 
порция 2 орташа 
картоптен 
27,0 2,7 
 

 
124
21 –кесте Витаминдердің
14
 физиологиялық ролі  
Витаминдер  
Физиологиялық роль 
А витамині   (А 
провитамині - 
бета-каротин – 
өсімдік тектес 
тағамдарда) 
Көздің көру пигменті родопсиннің құрамына кіреді жəне көздің 
жарықты қабылдауын қамтамасыз етеді; дене тұрқының өсуі жəне 
шырышты қабықтың, терінің, репродуктивтік органдардың  
жасушаларының қалыпты дамуы үшін қажет; иммундық жүйелерді 
демейді; өкпе обыр ауруының жəне басқа онкологиялық 
ауруларының дамуын төмендетеді. 
Витамин  D 
(кальциферол) 
Кальций мен фосфордың сіңуіне, сүйек пен тістердің өсуі мен 
дамуына қажет. 
Витамин   Е 
(токоферол) 
Жасушалар мен тіндерді (олардың құрамына кіретін май 
қышқылдары) оттегінің жəне басқа да белсенді радикалдардың 
бүліндіру əсерінен, физикалық жəне эмоционалдық стресстерден 
қорғайды; бұлшық еттердің қалыпты дамуы жəне эритроциттердің 
пайда болып түзілуі үшін қажет. 
Витамин К 
Қанның ұю процесстерінің жүруі мен сүйек тінінің түзілуі үшін 
қажет. 
Витамин B
1
 
(тиамин) 
Жүйке жəне бұлшық ет жүйелерін, оның ішінде жүректің бұлшық 
етін де қамтамасыз ету үшін көмірсулар алмасуында жəне олардан 
энергия алуға қатысады. Ас қорыту функциясын жəне тəбетті демеп 
отырады. 
Витамин В
2
 
(рибофлавин) 
Майлар алмасуына жəне организмді негізгі тағамдық заттардан 
бөлінетін энергиямен қамтамасыз етуге қатысады. Түрлі-түсті көруді 
демеуге қажет (түстерді қабылдау). 
Витамин В
6
 
(пиридоксин) 
Белоктар мен көмірсулар алмасуына қатысады; жүйке жүйесінің, қан 
түзу жүйесінің қалыпты қызмет етуіне қажет. 
Витамин В
12
 
(кобаламин) 
Эритроциттер мен жүйке талшықтарын түзуге қажет; нуклеин 
қышқылдарының синтезіне қажет. 
Витамин С 
(аскорбин 
қышқылы) 
Қан тамырларының қабырғасын қатайтады, жарақаттардың 
жазылуына жəрдемдеседі, темірдің сіңірілуін жақсартады, қандағы 
холестеринді азайтады жəне атеросклероз дамуының алдын алады,  
иммунитетті нығайтады, бөтентектес заттарды зарарсыздандыруға 
көмектеседі. 
Витамин РР 
(ниацин) 
Тағамнан энергия алуға қажет, қалыпты өсуге көмектеседі, қандағы 
холестеринді азайтады. 
Фолапин 
(фолий 
қышқылы) 
Нуклеин қышқылдарының биосинтезіне қатысады. Қан түзуге қажет, 
барлық органдар мен тіндердің өсуі мен дамуына, құрсақтағы 
нəрестенің дамуына қажет. 
Пантотен 
қышқылы  
Май жəне көмірсулар алмасуына, энергия алуға қажет, антиденелер, 
гемоглобин, холестерин жəне жыныстық гормондар синтезіне керек. 
                                                 
14
 Бейімделенген: Мартинчик А.М., Маев И.В., Петухов А.Б. Питание человека. (Основы 
нутрициологии). Москва, 2002. – 572 с. 

 
125
Витаминдер  
Физиологиялық роль 
Биотин 
Май жəне көмірсулар алмасуына, организмді энергиямен қамтамасыз 
етуге қажет. 
 

 
126
 22 – кесте Балалар мен жасөспірімдерге
15
 кеңес етілген витаминдер деңгейі
а
  
Балалардың  
Суда еритін витаминдер 
жасы мен 
жынысы  
Вит. С: мг/күн 
Вит В
1
: 
мг/ күн 
Вит В
2
: 
мг/ күн 
Ниацин
б
: 
мг НЭ/ күн
Вит В
6
: 
мг/ күн 
Пант.қ-лы: 
мг/ күн 
0-6 айлық 
 
25 
0,2 
0,3 2 0,1 1,7 
7-12 айлық 
30 
0,3 
0,4 4 0,3 1,8 
1-3 жас 
30 
0,5 
0,5 6 0,5 2,0 
4-6 жас 
30 
0,6 
0,6 8 0,6 3,0 
7-9 жас 
35 
0,9 0,9 12 1,0  4,0 
10-18 жас: 
   
      
əйел 
40 
1,1 1,0 16 1,2  5,0 
еркектер 
40 
1,2 1,3 16 1,3  5,0 
Балалардың 
Суда еритін витаминдер 
Майда еритін витаминдер 
жасы мен 
жынысы 
Биоти
н: 
мкг/ 
күн 
Вит В
12
: 
мкг/ күн 
Фолат: 
мкг/ күн
Вит А
в
: 
мкг 
РЭ
/ 
күн 
Вит Д: 
мкг/ күн 
Вит Е: 
мг/ күн 
Вит К: 
мкг/ күн 
0-6 айлық 5 0,4  80 375  5  2,7  5 
7-12 айлық 6  0,7  80  400  5  2,7  10 
1-3 жас 8 
0,9 
150 
400 
5 
5,0 
15 
4-6 жас 12 
1,2 
200 
450 5 5,0 
20 
7-9 жас 20 
1,8 
300 
500 5 7,0 
25 
10-18 жас: 
 
 
       
əйел 25 
2,4 
400 
600 
5 
7,5 
35-55 
еркектер 25  2,4  400  600  5  10,0 35-55 
а
 – Кеңес етілген қабылдау деңгейі (КҚД) – бұл іс жүзінде дендері сау адамдардың 
жасжыныстық топтарының (97,5%) қажеттілігіне сəйкес келетін тəуліктік қабылдау  
б
 – НЭ = ниацин эквиваленті 
в
 – ретинол эквивалентінің мкг (РЭ/ күн) кеңес етілген қауіпсіз деңгейі; келесі өзгерулер 
факторлары қолданылады: 
1 мкг ретинол = 1 РЭ 
1 мкг 
β-каротин= 0,167 мкг РЭ 
1 мкг өзге каротиноидтар – А провитамині = 0,084 мкг РЭ 
                                                 
15
 Бейімделінген: Vitamin and mineral requirements in human nutrition. Second edition. WHO/FAO, 2004, 362 
p. (Потребность людей в витаминах и минералах. Второе издание. ВОЗ/ФАО, 2004, 362 с.)   

 
127
 23-кесте Витаминдердің
16
 негізгі тағамдық көздері  
Витаминдер  
Тағамдық өнімдер 
А витамині   (ретинол – 
жануар тектес тағамдарда, 
бета-каротин – өсімдік 
тектес тағамдарда) 
Ретинол – жануарлар бауыры, албырт (лосось) балықтар, 
жұмыртқаның сарысы, сүт тағамдары. Ерте жастағы 
балаларға А витаминінің ең жақсы көзі анасының сүті 
болып табылады, ана сүтінде ретинол сиыр сүтіне 
қарағанда 5-10 есе көп. А витаминіне палтустың, нəлімнің, 
акуланың жəне поляр аюының бауыры мен майы аса бай. 
Жаз айларында жануар тектес тағамдарда қыс айларына 
қарағанда ретинол мөлшері көп, бұл жаз айларында 
жануардың шөбі мен жемінде каротиннің көп болуына 
байланысты. 
Бета-каротин — қызғылт-сары, сары-қызыл жəне 
қошқыл-жасыл көкөністер мен жемістер: сəбіз, қызанақ, 
асқабақ, көк шөптер, өрік, апельсин, шабдалы. 
Тағы жыртқыштар А витаминін каротиннен синтездей 
алмайды. Адам А витаминін провитамин түрінде жəне 
дайын күйінде (ретинол) алады. 
Витамин  D (кальциферол)  Сүт жəне май, жұмыртқа сарысы, нəлімнің бауырының 
майы (балық майы), балықтың майлы түрі. Күн көзінде 
теріде түзіледі. 
Витамин   Е (токоферол) 
Өсімдік майы, жұмыртқа, майонез, жаңғақтар мен дəндер, 
бүтін бидай, жасыл жапырақты көкөністер. 
Витамин К 
Кəділер, саумалдық, жасыл шөптер, шошқа еті, бауыр, көк 
шəй. 
Витамин B
1
 (тиамин) 
Ет, бауыр, жаңғақтар мен дəндер, нан, жармалар, 
бұршақтар. 
Витамин В
2
 (рибофлавин) 
Сүт жəне сүт тағамдары, ет, нан жəне жармалар, 
саңырауқұлақтар. 
Витамин В
6
 (пиридоксин) 
Ет, балық, құс, нан жəне жармалар, бұршақтар, көк 
шөптер. 
Витамин В
12
 (кобаламин) 
Барлық жануар тектес тағамдар. Өсімдіктерде 
кездеспейді. 
Витамин С (аскорбин 
қышқылы) 
Барлық көкөністер мен жемістер, əсіресе цитрустық 
жемістер мен шырындар, жидектер, тəтті бұрыш, 
қырыққабат, картоп. 
Витамин РР (ниацин) 
Арық ет, құс, балық, сүт, бұршақтар, жұмыртқа, нан, 
жармалар. 
Фолапин (фолий 
қышқылы) 
Бауыр, ашытқылар, қырыққабат, бұршақтар, шикі 
көкөністер. 
                                                 
16
 Бейімделген: Мартинчик А.М., Маев И.В., Петухов А.Б. Питание человека. (Основы нутрициологии). 
Москва, 2002. – 572 с. 

 
128

жүктеу/скачать 1,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: