Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім министрлігі

"Әліппе" кезеңі

Сауат ашудың әліппе кезеңі аса кҥрделі де, жауапты процесс. Бҧл кезеңде сауат ашудың басты мақсаты - оқу мен жазуды ҥйрету жҥзеге асырылады. Сӛздерді оқу мен жазу ҥшін тіліміздегі барлық әріптер мен дыбыстар оқытылады.

1. 
   Сӛзге, буынға дыбыстық талдау жасау. Дыбыстар мен әріптерді таныту мақсатында сӛз бен жеке дыбысты бӛліп алу ҥйретіледі. Бӛліп алынған дыбыстың орын ретін анықтайды (басында, ортасында, аяғында). Жеке дыбысты анық естіп, дҧрыс дыбыстауды меңгерту. Оның дауысты не дауыссыз екенін айқындау.
   
2. 
   Таныстырылатын дыбысымызды сӛзге жинақтау, буынның қҧрамын ажырату, берілген заттардың суреттері бойынша сӛз қҧрастыру.
   
3. 
   Таныстырып отырған әрпіміз бойынша жеке сӛйлемдер мен қысқа мәтіндерді дҧрыс оқуын қалыптастыру, ондағы мазмҧнды суреттер бойынша сӛйлем, әңгіме қҧрастыру.
   
4. 
   Жеке әріптерді жазуға ҥйрету, жазу ҥлгісі бойынша жазу. Сауат ашу кезеңінде оқушылар ана тіліміздегі барлық дыбыстарымен, олардың әріптерімен танысып,
   

1. 
   А, Т, П, Н, Ғ, Р, Л, У.
   
2. 
   Ш, Й, О, Қ, Д, М, Б, С, Ҥ, қ, Ы. 3. Е, К, I, Ӛ, И, 3, Ә, Ҥ, Г.
   

1. 
   Жалғыз (а), мысалы: а-на, а-па, а-ға;
   
2. 
   На, па, та, мысалы: ша- на, па-па, а-та, та-ныс. Ашық буын созылып айтылады, буындап оқытуды оңайлатады және ашық буын келесі буынның қосылып айтылуын тілеп тҧрады. Одан кейін біртіндеп тҧйық, бітеу буынды сӛздер оқытылады. Дауысты дыбыс әріптерін бірінші оқытамыз. (А, О, Ы, Ҥ, У). Содан кейін жіңішке дауыстылар (Ә, Е, Ӛ, I, Ҥ). Себебі сӛйлеу тіліміздің басым кӛпшілігі жуан дауыспен айтылатын сӛздер. Ал басқа тілден енген дыбыстарды әліппенің соңына қарай топтастырған. Баланың психологиялық ерекшелігіне сәйкес, дҥниені тҧтас кҥйінде қабылдайтынын ескеріп, әр сабаққа белгілі бір тақырып ӛзек етіп алынады, балалардың зейіні бір арнаға бағытталады, жҥйелі білім алуына жағдай жасалады. Мысалы: негізгі тақырып: "А дыбысымен әрпі". Қосымша: "бақ", "бақша", "жемістер" тақырыбы берілген, " Ғ дыбысы мен әрпі".
   

1. 
   сӛзге дыбыстық талдау жасату, жеке дыбыстау, сӛз ішіндегі орнын анықтау.
   
2. 
   жазба әріптің жазу ҥлгісін тҧтас кӛрсету (плакат-тан, әліппеден);
   
3. 
   жаңа әріпті тақтаға жазып кӛрсету;
   
4. 
   жаңа әріп элементтерін дәптерге тҥсіру;
   
5. 
   жаңаәріпті тҧтас жазу;
   
6. 
   жаңа әріпті басқа әріптермен жалғастырып жазу;
   
7. 
   қҧрамында жаңа әріп бар буын, сӛз жазу;
   
8. 
   сӛйлем жазу;
   
9. 
   баланың жҧмысына талдау жасау.
   

1. 
   буындап оқу;
   
2. 
   тҧтас оқу.
   

1. 
   Сӛз соңынан әріп қосу: ...
   
2. 
   Сӛз соңынан әріп қосу: шаш..., монша...
   
3. 
   Сӛздегі бір әріпті ӛзгерту: мал-мол, баба-бала.
   
4. 
   Сӛзге буын жалғау арқылы: мал-малта, бақ-бақша.
   
5. 
   Сӛздегі әріптердің орнын ауыстыру: мақал-қалам.
   

1. 
   Бағандағы сӛзді мҧғалім оқиды.
   
2. 
   Оқушыларды ілестіре отырып оқытады.
   
3. 
   Оқушылардан сӛздің мағынасы сҥралып, сосын тҥ-сіндіріледі.
   
4. 
   Оқушылар жекелеп оқиды (ҥлгі бойынша).
   
5. 
   Оқушылар ӛз бетімен кҥбірлеп оқысын.
   
6. 
   Барлық оқушыларға немесе парта қатары бойынша бірге дауыстатып оқыту.
   
7. 
   Бірнеше сӛзге талдау жасау.
   
8. 
   Дауысты дыбыстан басталған немесе аяқталған сӛзді тауып оқыту.
   
9. 
   Сабақта жаңадан таныстырылған әріпті сӛздің ішінен табу.
   
10. 
    Дауыссыз дыбыстан басталатын немесе аяқталатын сӛзді тауып оқыту. 11.Сӛздерді әріп соңына қарай тауып оқыту.
    

12. 
    Сӛздерді буьш санына қарай оқыту (мал, мата).
    
13. 
    Сӛздерді мағыналық жағынан теріп оқыту. 14.Бағандағы сӛздерді тігінен оқыту.
    

1. 
   Сӛздік жҧмысы.
   
2. 
   Сӛйлем қҧрастыру.
   
3. 
   Байланыстырып сӛйлеуге ҥйрету.
   
   1. 
      Сӛздік жҧмысы - оқылған сӛздердің мағынасын тҥсіндіру, тҥсініп оқуға баулу, жаңа сӛздер ҥйрету арқылы оқушылардың сӛздік қорын дамыту, әр
      

2. 
   Сӛйлем қҧрастыру - сӛздерді бір-бірімен байланыстырып, ауызша қҧрастыру арқылы жҥйелі жазып, баяндауға ҥйретеміз.
   

3. 
   Сҧрақ-жауап ҥлгілері, диалог сӛйлеуге ҥйрету материалдары берілген. Мҧндай материалдар тек қана сауат ашуға байланысты берілген: жер, су,
   

1. 
   Сӛздерді дҧрыс оқу.
   
2. 
   Сӛздерге сҧрақ қоя білу.
   
3. 
   Әрбір сӛздің мағынасын тҥсіндіру.
   
4. 
   Сӛздерге дыбыстың талдау жасау.
   
5. 
   Сӛздерді буынға бӛлу.
   
6. 
   Әр сӛзді қатыстырып, сӛйлем қҧрастыру.
   
7. 
   Кӛп нҥктенің орнына сӛзді қойып, аталған жҧмыс-ты жалғастыру.