П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет448/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   444   445   446   447   448   449   450   451   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

Үйелмелі-сүйел-
м елі екі қыз екен
(Сонда).
- м а / / - м е . Сөзжасамдық бұл 
-м а
форманты 
түркі тілдерінде -л^д/сжұрнағымен тектестіріледі. 
Бұған дэлел ретінде татар тіліндегі 
сыр+ма
ту- 
ынды сөзі мен қарақалпақ тіліндегі 
сыр+мақ
ту- 
ылы мы ны ң, екендігінің де бір-ақтү рл і м ағы на,


СЫ Н ЕСІМ ДЕР СӨЗЖАСАМЫ
349
я ғн и “телогрейка” дегенді білдіретіні көлденең 
тартылады.
Бұл форма түркі тілдерінде жалпы екі түрлі 
қы змет атқарады: сөзжасамдық және формажа- 
самдық. -
м а
формасы тілімізде өзіне бөлек ерекше 
аны қтауы ш ты қ оралымдар жасайды. Бұл оны ң 
форма жасамдық қызметі болып табылады. Жал- 
пы 
-м а
тұлғалы мұндай есімдерде, лексикалы қ 
единицаларда міндетті түрде болуға тиісті тұрақты 
мазмұн болмайды. Тұрақты мазмұн әдетте созжа- 
самдық м ағы на білдіретін 
-м а
формантты туы- 
лы м дарға тән. С онды қтан бұл арада тілімізде 
мынадай екі омонимдік форма барын мойындау 
және бір-бірінен ажырата білу керек болады, олар: 
грам м атикалы қ 
-м а {
ф орма, сөзж асам ды қ 
-м а 2
форма. Мысалы мына бір мәтінге коңіл аударып 
көрейік: 
Ойма т азға он теңге, Қырма т азға
қырык т еңге(Ф олъклор).
Осындағы 
қырмажәие
ойма
туынды сөздері жеке тұрып дербес зат атауы 
бола алмайды, зат атауы түрінде және айтыл- 
майды. Болаалмайтын, айтылмайтын себебі: олар 
бұл жерде сын атауы болып табылады, яғн и бұл 
олардағы 
-ма
сөзжасамдық қызмет атқарып, сын 
атауын жасап тұр. Егер осы 
ойма, қырма
деген- 
дер, жалпы осындай құрылымды формалар жеке 
тұрып дербес зат атауы бола алса, онда олар 
анықтауыш тық оралым жасайды.
Тілімізде жоғарыдағы 
ойма, қырма
сын атау- 
лары м ен, сон д ай -ақ мына бір туылымдар да 
құрылымдас: 
Үзеңгісі үзбе алтын, Тенбінгісітперме
алтын, Қүйысқанықүйма алтын, Жүгені бартүйме
алтын Қу найзалы жирен тай
(Бақсы сарыны). 
Осындағы 
үзбе, терме, қүйм а
ж асалымдары 
өздерінің субстантивтену, яғни заттық сипат алу 
ж ағы нан, соған байланысты сөз табы ретіндегі 
қолданымдық қызметі жонінен 
абсоліотті
бірдей 
^емес. Нақтырақ айтсақ, 
үзбе
туылымы қалған 
тер-
ме, қүйма, түйме
есімдерінен басқарақ. Басқа- 
рақтығы: 
үзбе
тілімізде зат есім ретінде жеке қол- 
данылмайды, зат атауындық онда дербестік жоқ. 
Ал 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   444   445   446   447   448   449   450   451   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет