620 СИНТАКСИС етеді. Мысалы:
Олар бүгін жайлауда. Бүл сөйлемде
жайлауда созі жатыс септігінде түры п,
бүгін мезгілдік үстеуін озіне бағындырған.
С о зд е р д і с и н т а к с и с т ік та л д а у д а к ей д е
есімдермен қабыса байланысқан создердің бар-
лығын анықтауыш деп қарау бар.
Ол - қазір сту- дент, ертең оқытуіиы дегенде мүндағы
қазір мен
ертең мезгілдік үстеулерінің синтаксистік қызметі
туралы екі түрлі козқарас бар. Бір пікір
қазір, ертең создерінің позициясына қатысты созіне (зат
есім) қарап анықтауыш делінсе, енді келесі пікір
ол создерді семантикасына қарап пысықтауыш
деп біледі. Н егізінде үстеу создер есімдермен
қабыса байланысқанмен, оздерінің ежелгі мағы-
насынан ажырап кетпейді.
Сонымен, үстеулер тек етістіктерді ғана жан-
жақты пы сы қтап қойм ай, тіркесу қабілетінің
кеңеюіне қарай есімдерге де қатысты жүмсала-
ды. М үның озі үстеулердің қолданылу аясының
кеңейгендігінің белгісі.
2.2.1.6. Қабыса байналысқан одағайлы сөз тіркестері Әдетге одағай создердің синтаксисі туралы тіпті
соз болмайды десе де болады. Өйткені одағай создер
синтаксисте окшау создер деген атпен оз алдына
сойлемдегі создермен байланысы жоқ деп қарала-
ды. Шынында да, одағайлардың морфологиялық
озгеріске үшырамайтыны белгілі. Дегенмен А.Ыс-
қақов, Ш.Сарыбаев одағайлардың кейде комекші
соз, енді бірде заттану процесі арқылы сойлем
мүшесі болатынын айтады. Шынында да, одағай-
лардың комекші создер, оның ішінде есімше түлғалы
-де комекші етістігі, модаль создердің түйдектелуі
арқы лы зат есімді соз тіркесінде жүмсалуын
кездестіруге болады:
Шаршаган жылқыиіылар “Әй- хай, әйт, уай-ой ”
секілді айқайды азайтып қүрық- тарын сүйретіп жүре береді (Әбутолиев).
Уф еткен қолдан қүлап қала жаздап түратын Зубайда норес- телерге қатал-ақ (Тарази).
Осы сойлемде
ой-хай, әйт, уай-ой одағай создер
жеке алғанда тіркес қүрай алмайды. Тек
секілді, еткен создерінің түйдектелуі арқылы олар
айқай, жолдай, хат есімдерімен қабыса байланысып, осы
негізде енді одағайлар да анықтауыш қызметінде
жүмсалатын дорежеге ие болуда.
Жүрт қарқ-қарқ, сьшқ-сылқ күлкіге кенелген (Файзолла).
