Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 5,96 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ӘОЖ 94 (47).084 Ақпан революциясынан кейін қазақ зиялыларының қазақ автономиясын жҥзеге асыру жолындағы қызметінің зерттелу
УДК 94( 574) К истории социально-экономического развития Южного Казахстана в конце ХІХ в Алтыбаева А.А. Университет «Сырдария»
Ссередины 60-годов Х1Х века с образованием Туркестанского генерал-губернаторства, Юг Казахстана стал представлять собой огромный по своим экономическим возможностям край для колонизации. Этому способствовали хозяйственные связи с центральными районами России, а также большой приток неказахского населения. Колонизация края имеет многочисленные направления, однако, важнейшая из них аграрная колонизация. Казахская традиционная хозяйственная система, которая в Сырдарьинской области была основным занятием казахского населения, представляла собой кочевое скотоводство и отдельные районы земледелия, главным образом по долинам рек. Реформы 1867-1868годов проводившиеся в Казахстане подвели итог к политической колонизации края, необходимо было привязать многие районы Казахстана и экономически, поэтому важнейший вопрос - это был вопрос о земле. По «Временному положению» 1867 года все земли, в том числе и земли принадлежащие казахам, объявлялись государственной собственностью и передавались в пользование. Для более успешной колонизации края оговаривались земли казачьего войска и крестьян- переселенцев, кроме того, земли стали делиться на земли для развития городов, промышленности, почтовых трактов, дорог и других коммуникаций. Вместе с этими мероприятиями утеснялись маршруты кочевий, осуществлялся переход казахов к постоянным зимним стоянкам (которые брались за основу казахской кочевой хозяйственной системы), а в силу утеснения казахов со своих земель, получили развитие в интенсивной
26
форме ведения хозяйства - сенокошение, начала промышленности, торговля. Особенно это относится к концу XIX- началу XX века, когда стал проявляться интерес царизма к Средней Азии как к источнику животноводческого и минерального сырья, рынка сбыта российских товаров и сфер приложения торгового, финансового и промышленного капитала. Прежний способ ведения полного кочевого хозяйства уже не мог полностью охватить казахские аулы и поэтому все больше хозяйств переходит к полуоседлому, пастбищному ведению хозяйства и к земледелию. В начале XX века казахская община в своей основной массе перешла на постоянную зимовку, а наиболее бедные слои все больше использовались как наемная рабочая сила. Почти все волости сыр- дарьинской области в начале XX века стали заниматься сенокошением и заготовкой кормов, что повлекло за собой полу- оседлый образ жизни. Но экономическая колонизация не была единственным звеном в проведении колониальной политики на местах. Значительное место занимали различного рода поборы и вымогательства. Как отмечал П.Г. Галузо: «В области было широко распространено «участие» уездных начальников по требованию высших властей в производстве разных сооружений, построек, хозяйственных операций с обложением на этот предмет денежных сборов под видом будто бы добровольных пожертвований». Эти деньги, как правило, расхищались. [1,с.87]П.Г. Галузо, цитируя генерала Свистунова, писал: «На постройку Илийского моста, законченного в 1884 году затрачено 200 тыс. руб.... Между тем, сборы на этот мост с кочевого населения производились с полной бесцеремонностью. С начала собирали «по приговорам» по 1 рублю с юрты. Затем главное начальство области предписало в два приема взыскать на тот же предмет дополнительное еще по 49 или 50 копеек с юрты, уже не спрашивая согласия и без всяких приговоров».[2,с.87] Население Сырдарьинской, Семиреченской области платило 4 рубля по кибиточной подати, земского сбора - 1 руб.25коп., шло на народное образование -25 коп., на содержание местной администрации - около 1 руб. и т.д., всего 7 руб. с юрты. Сюда так же прибавлялись различные сборы при взыскании налогов примерно в 3 рубля и, кроме того, различные добровольные пожертвования, то получалось, что казенная подать увеличивалась в 3-3,5 раза.[3,с.97]Или другой пример, на поддержание переселившихся уйгур и дунган в 1882-1883г.г. было отпущено 100 тыс. рублей и все они осели в карманах чиновников и местной администрации, и, констатировал П.Г. Галузо, особенно большое участие в расхищении этих денег принял уездный начальник Верненского уезда Изразцов. Тем самым ярко выраженная коррупция со стороны чиновничества военных кругов и местной администрации стала нормой жизни на далекой окраине Российской империи. Особенно остро экономическая колонизация в виде поборов и взяток проводилась в начале XX века. Надо полагать, что до российской колонизации в среде казахского населения существовали 27
традиционные нормы правового регулирования, которые регламентироваи казахское землевладение и землепользование, в сфере политической и лсоциальной жизни. Нормы российского законодательства стали перекраивать эти отношения в своих собственных целях. С некоторыми ограничениями был сохранен порядок распределения земли по нормам обычного казахского права. Наряду с этим был установлен особый режим для казачьего войска и переселенцев. В результате начало происходить в широких масштабах изъятие казахской земли. По данным особой комиссий ВЦИК по землеустройству, накануне революции было отторгнуто свыше 4млн. десятин, в том числе под казачьи земли - 700 тыс., для старожильческих сел - 203 тыс., под заселенные переселенческие участки - 703 тыс., не заселенные переселенческие участки - 544 тыс., казенно-оброчные статьи - 474 тыс. десятин. [4,с.49]При этом колонизационная направленность такой политики очень четко
претворялась в жизнь. По сравнению с Центральными районами России, крестьяне-переселенцы пользовались в Семиречье лучшими и большими земельными наделами (на 1 душу приходилось по нормам до 15 десятин). Они имели также большой простор в проявлении своей хозяйственной инициативы, многие из них сбывали свою продукцию на рынке. Вместе с тем расширялся обмен между крестьянами и казахским хозяйством, что служило в определенной степени формирование полиэтнического постоянного населения региона. Заселение Туркестанского края русскими шло вместе с продвижением российских войск .Уже в 1898 году начальник Ташкентского уезда рапортовал военному губернатору Сырдарьинской области: «В уезде свободных земель, пригодных к образованию на них русских поселков без затрат со стороны казны, не имеется»[5,с.33] В казачьем землепользовании были определены старые феодальные формы землепользования (на 1 душу до 30 десятин земли), которые стали тормозом в развитии производительных сил края. Надо отметить и следующее, в силу многих причин, в том числе, отстранения казачества от несения регулярной службы в войсках с 70-х годов XIX века, оно все больше начинает заниматься ведением хозяйства, однако
привилегированное положение казачества не дало возможности вести интенсивное хозяйство, в итоге многие из казаков беднели и чтобы поправить свое положение сдавали землю в аренду, под большую плату казахам и крестьянам. Такое положение привело к тому, что казачество стало одним из сильнейших эксплуататоров казахского и крестьянского населения. Произошли большие изменения в кочевом хозяйстве казахов в исследуемый период. Если до царской колонизации маршруты кочевий были огромны и многие роды могли кочевать вплоть до Сырдарьи и Иртышской впадины, то теперь они кочевали только в пределах своих уездов, имели вместе с юртой побочные жилые помещения, имелись также скотные дворы, посевы, и сенокосные участки на зимовьях, при этом 28
соотношение площадей зимних и летних пастбищ было 66,2 % и 8,1 % по области. [6,с.54] Давая в целом характеристику Сырдарьинской области и Семиречья, необходимо отметить, что такие факторы как собственность царизма на землю, военно-казачья колонизация, масштабы и методы изъятия земель, национальная дискриминация в земельном вопросе, налоговая система и взимание налогов - все это было феодальной формой эксплуатации региона. В конце XIX- начале XX веков произошли серьезные изменения, постепенно проникают капиталистические отношения, очень сильно стала проявляться социальная неравность, стала использоваться наемная рабочая сила, а многие байские хозяйства и кулаки стали заниматься ростовщичеством и торговлей, регион все больше втягивался в обще российский рынок. Распространение в регионе получило земледелие большое место занимали плуги, при том у малоимущих, и средних крестьян. Экономическое положение края было очень трудным. С одной - стороны все больше производилось продуктов сельского хозяйства, а с другой стороны было слабое развитие промышленности, которое в виде мелких предприятий было сосредоточено в городах, в особенности в г. Верном и в г. Ташкенте. Но вся ремесленная продукция не шла дальше, чем на обеспечение внутренних нужд хозяйства или местного рынка. Говорить об экспорте продукции не приходилось. Вследствие социальных сдвигов в сельском хозяйстве промышленные предприятия появились в Семиречье как промысловые хозяйства, а в городах Ташкенте, Чимкенте, Перовске и в Верном по переработке сельскохозяйственного сырья. При этом надо учесть, что это были по существу слаборазвитые предприятия, где применялся в основном ручной труд на примитивной технической основе. Основным промыслом где было занято около половины всего населения области было скотоводство.Часть населения, ведущего полуоседлый образ жизни, занимается земледелием и скотоводством. В пределах области разводились следующие породы
скота:верблюды, лошади, рогатый скот,овцы,козы. Наиболее значительным среди занятия населения было земледелие, основой земледелия являлось искусственное орошение.Одним из наиболее важных отделов земледелия в области нужно считать хлопководство, а именно возделывание американских сортов хлопчатника.Возделывание американских сортов хлопчатника началось по инициативе русской администрации.Для развития хлопководства Туркестанским генерал- губернатором,генерал-адьютантомРозенбахом, в 1884 году в Ташкенте была образована опытная хлопковая станция для выяснения всех условий выращивания иноземных сортов.Также были учреждены сьезды хлопководства с целью дать им возможность обмениваться своими наблюдениями и опытом выращивания.15 декабря 1885 года в Ташкенте 29
состоялся сьезд туркестанских хлопководов под председательством туркестанского генерал-губернатора. На сьезде было отмечено, что туркестанский край стал одним из важных регионов России по развитию хлопко-промышленности.благодаря содействию туркестанской администрации , культура американского хлопка прочно утвердилась в русском Туркестане. Важной особенностью социально-экономического положения Южного Казахстана во II половине XIX начале XX веков была социальная организация казахского общества, где наиболее видную роль играли родоплеменные структуры и община казахов. В Сырдарьинской области располагались роды Среднего жуза из родоплеменных структур конрата, аргына, Кипчака и Младшего жуза. Они расселялись в предгорной полосе Кара Тау и на равнинах рек Сырдарья, Арысь,Чирчик.Они жили в основном Ташкентском, Чимкентском, Мирзачульском, Аулиеатинском уездах, и некоторая часть расселялась в Кзылкумских степях. Рассматривая родоплемениую структуру казахского общественного устройства необходимо отметить, что территориально-общинная форма вобрала в себя самые различные элементы, деятельность которых была направлена на материальное производство, а также на воспроизводство традиционной культуры в этой среде. Таким образом, к началу Октябрьской революции Сырдарьинская, область были аграрным регионом Казахстана, где 90% населения было занято сельскохозяйственным трудом, а 10% составляло городское население. Вследствие этого происходили сложные процессы социального неравенства, когда царизм все больше оказывался главной силой насаждавшей неравенство не только среди казахов, но среди русского крестьянского и казачьего населения. Все это привело в итоге к тому, что программа большевиков оказала заметное влияние на формирование революционного движения и национально-освободительных идей среди казахского населения.
Түйін
Мақалада ХІХ ғасырдағы Оңтүстік Қазақстанның ҽлеуметтік-экономикалық дамуы қарастырылған. Түйінсҿздер: отарлау, қонысаудару, қайтақұру.
Summary This article is about social-economic development of South Kazakhstan in ХІХ century. Key words: colonization,migration,reform.
30
Список использованной литературы 1.ГалузоП.Г.Туркестан-колония .Москва.,1967 с.85 2. ГалузоП.Г.Туркестан-колония .Москва.,1967 с.87 3. ГалузоП.Г.Туркестан-колония .Москва.,1967 с.97 4. Обзор Сыр-Дарьинской области за 1886 год Ташкент 1887.,с 49 5.Кусайынулы К.История Туркестанского края в
царизма.Алматы.,2005 с.33 6. Обзор Сыр-дарьинской области за 1887 год Ташкент 1888.,с.54
Апашева С.Н., т.ғ.к., доцент, Ихласова М.Ж. «Сырдария» университеті Тҽуелсіздік жолы қиын-қыстау кезеңдерден, қасіретті жылдар мен қанды қырғындардан, азаға толы азаттық күрестерден тұрды. Сондықтан да, Отан тарихындағы ұлт-азаттық қозғалыс пен ұлт зиялыларының тҽуелсіздік жолында жүргізген қажымас күресін ҿз дҽрежесінде объективті түрде зерттеу жҽне оны халық санасына дұрыс жеткізу тҽуелсіз ел тарихшыларының алдында тұрған ең ҿзекті мҽселелердің бірі болып табылады. Ұлттық тҽуелсіздік күресінің барысында пайда болған Алашорда үкіметі мен Түркістан (Қоқан) автономиясы ұлт зиялыларының ұлттық мемлекеттікті жүзеге асырудағы күресінің нҽтижесі болды. Себебі кеңестік ҽкімшіл-ҽміршіл жүйе негізінде қалыптасқан тарих ғылымы ел ҿміріндегі елеулі оқиғалар мен фактілерді кҿп жағдайларда біржақты етіп кҿрсетіп, ақиқатты бұрмалап, жаңсақ кҿзқарастарға негізделген теориялық тұжырымдамалардың пайда болып, орнығуына жол ашты. Осыған байланысты тарихи процестерді ақиқаттан алшақ, таптық, партиялық тұрғыдан баяндап, оған марксистік-лениндік методология негізінде баға беру, нақты тарихи оқиғалардың қасіреті мен зардаптарын жасырып қалу сияқты зерттеу тҽсілдері орын алды. Алайда, Қазақстанның егемендігі мен тҽуелсіздігін алуына байланысты тарихи оқиғаларды жаңа тарихи таным бағытында зерттеп, зерделеу мүмкіндігі туды. Отан тарихында халықтың ҿзін-ҿзі танып-білуі мемлекеттілік мҽселесіндегі қиын да күрелі процестерді зерттеу барысында жүзеге асады. Алдыңғы қатарлы зиялы қауым ҿкілдері қазақ елін тҽуелсіздік жолындағы күресте ҽрдайым кҿш бастаушы болды. Қазақ зиялыларының алға қойған басты мақсаттарының бірі мемлекеттік автономия мҽселесі еді.
31
Мемлекеттік тҽуелсіздікті қалпына келтіру жолында ұлт зиялыларының қоғамдық-саяси қызметінің маңызы зор. Ұлттық зиялылар деп кімді айтамыз? Бұл сауал жҿнінде қазақ халқының ардақты азаматтарының бірі Мұстафа Шоқай: ―Оқыған, тҽрбие кҿрген адамдардың бҽрін зиялы деп атап, оны сол адам ҿзі тҽн болған ұлттың ―ұлттық зиялысына‖ қоса беруге болады деп ойласақ, сҿзсіз қателесеміз. Біздіңше, белгілі бір мұрат- мақсаттардың соңында жүрген жҽне сол белгілі мұрат-мақсаттары тҿңірегіне жиналған оқымыстыларды зиялы деп айтуға болады. Ұлттық зиялылар қатарына тек ҿз халқының саяси, экономикалық жҽне ҽлеуметтік дамуына қалтқысыз қызмет ете алатын адамдар ғана кіре алады‖ – деген болатын. Сондықтан да, ұлттық зиялылардың міндеті ұлы да қасиетті болды. Олар мақсатқа жету жолының ауырлығына мойымай, туған халқының жарқын болашағы үшін еңбек етті. Біз қарастырып отырған тарихи кезеңде де мемлекеттілік үшін күрестің мҽні мен мазмұны нақты бағдарламалық сипат алды. Біріншіден, азаттыққа қол жеткізу үшін қозғалыс басына ұлт зиялылары келді. Олар азаттық идеологиясын жасау, саяси партия құру сияқты күрделі мҽселелерді қолға алды. Екіншіден, қазақ зиялылары бұл мақсатқа жетудің түпкі жолдары мен құралдарын да қарастырды. Қазақ зиялыларының түсінігі бойынша мақсатқа жеткізер негізгі ішкі фактор-ұлттық тұтастыққа жету мен жалпыұлттық сананы қалыптастыру еді. Келесі негізгі маңызды фактор-Ресей империясында басқа да ұлттардың, ҽсіресе мұсылман жҽне түркі халықтарының дербес мемлекет болуы жолындағы күресте күш біріктіруі болды. Басқаша айтқанда, дербес мемлекеттілік үшін күрес дҽл осы тарихи кезеңде ұлттық ауқымда да, сондай-ақ жалпыресейлік кеңістікте де жаңа мақсатты сапаға кҿтерілді. Ҿз кезегінде Ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін қазақ зиялыларының қазақ мемлекеттік тҽуелсіздігін қалпына келтіруге талпынысы мен бүгінгі таңдағы мемлекеттілік тҽуелсіздігімізді нығайту арасындағы тікелей сабақтас байланысты аңғару қиынға түспейді. Қазіргі ұрпақ үшін қазақ зиялыларының қандай тарихи жұмыс атқарғандығы ғана маңызды емес, нақ сондай дҽрежеде олардың қайраткер ретінде бар болмысы мен кім болғанын зерттеудің мҽні зор болмақ. Ҿткені барлық ҿркениетті қоғамда ҽрбір ұрпақ ҿзінің ерекшелігін, тарихи борыш- міндеттерін осындай мҽселелерді зерттеу арқылы тарихи контексте зерттеу арқылы терең толық түсіне алмақ. Қазақ зиялыларының қоғамдық-саяси жҽне мемлекеттік қызметтері нақты тарихи тұрғыдан бағаланып, соңғы он жылдан бері мұқият зерттеле бастады. Алаш қайраткерлеріне қатысты жаңа кҿзқарас қалыптастыруда ашық та, батыл пікірлер айтып, дҽлелді тұжырымдар жасауда К. Нұрпейісовты ―Алаш һҽм Алашорда‖, М. Қойгелдиевтің ―Алаш қозғалысы‖ монографияларын атап айтуға болады. Қазақстанда ―батыстық‖ бағыттағы құқықтық мемлекет құрылымын қалыптастыру, оны ұлттық мақсат пен мүддеге үйлестіру, елде қазақ 32
ұлтының жетекшілік позициясын айқындау, Қазақстан құрамына түрлі ҽкімшілік жүйесіне бағындырылған қазақ жерлерін біріктіру, халықтың рухани сұраныстарын ұлттық менталитетке сҽйкес ету бағыттарында белсенді қызмет атқарған қазақ зиялыларының қызметін ғылыми тұрғыда зерттеу арқылы кҿрсету де, зерттеудің маңыздылығы болып табылады. Қазақ зиялылары ақталғанға дейінгі уақытта шыққан еңбектерден ақиқатты анықтау қиын. Пікірлердің дұрыс-бұрыстығын анықтаудан гҿрі біз олардың жазылған кезеңіне назар аударуымыз керек [1]. Қазақ зиялыларының қазақ мемлекеттік тҽуелсіздігін қалпына келтіру мҽселесін тарихи шындық тұрғысында ашып кҿрсетуде А. Байтұрсынұлының ―Революция жҽне қазақтар‖ атты мақаласының орны ерекше. Осы шағын кҿлемді еңбегінде А. Байтұрсынов 1917 жылғы Ақпан жҽне Қазан революцияларын қазақ халқының қалай қарсы алуына ҿз бағасын беріп, Алаш автономиясын жариялау мен оның үкіметін құрудағы себептерді ашып кҿрсетіп, Алашорданың Уақытша сібір үкіметі, Құрылтай жиналысы комитеті (Комуч) жҽне Колчак билігімен қандай қарым- қатынаста болғандығы туралы ҿз пайымдауларын баяндайды. Сонымен қатар бұл мақаласында А. Байтұрсынұлы қазақ мемлекеттік дербестігін қалпына келтірудегі Алашорда үкіметінің халықтық сипатын кҿрсете отырып, болашақта құрылар Кеңестік Қазақ мемлекетінде де ұлттың ҿзін- ҿзі басқаруы мҽселесін жҽне Одақтағы биліктің ҿз кезегінде аймақты билікпен санасуының қажеттілігін кҿрсетеді. Қазақ мемлекеттік тҽуелсіздігін қалпына келтіру мҽселесіне қатысты ресми тұрғыда таптық жҽне партиялық тұрғыдан ―зерттеу‖ Ф. Голощекиннің Қазақстанның партия ұйымын басқаруға келген уақытынан бастап күшейе түсті. Осы кезеңнен бастап Алаш партиясы, Алашорда үкіметі, Түркістан автономиясы (Қоқан) автономиясы мен жалпы қазақ зиялыларының қызметтерін қаралайтын еңбектер пайда бола бастады. Партиялық тапсырыстармен сол уақыттағы республикалық мемлекеттік баспаның директоры А.К. Бочагов 1927 жылы Алашорда туралы ―Краткий исторический очерк о национально-буржуазном движении в Казахстане периода 1917-1919 гг.‖ атты кітапшасын жазып шығарды. Бұл еңбек партияның идеологиялық тапсырысымен жазылғандығына қарамастан, құжат материалдарын дерек ретінде келтірілгенмен де ҿз құндылығын осы күнге дейін жойған жоқ[2]. Большевиктік партия үшін сҽтсіз деп табылған А.К. Бочаговтың еңбегінен кейін құрылған Комиссия жұмысы Қазақ ҿлкелік комитетінің 1928 жылғы 13 мамырдағы Секретариатының мҽжілісі ―Алашорданың‖ құжаттарын шығару жҿнінде құжатқа байланысты алғы сҿзбен жҽне ескертпелермен шығару қажеттілігін кҿрсетеді. Нҽтижесінде 1929 жылы Н. Мартыненконың құрастыруымен ―Алашорда: Сборник документов‖ атты құжаттар жинағын шығарды. Сол кезеңдегі оқиғаларға талдау жасауға мүмкіндік беретін құжаттар жинағы ретінде қазіргі зерттеушілер бұл жинақты кеңінен пайдаланатын болды. 33
Қазақ Ҿлкелік Комитетінің жанындағы Партия тарихы институтының қызметкерлері С. Брайнин мен Ш. Шафиро 1935 жылы ―Алашорда тарихы бойынша очерктер‖ деген кітап жариялады. Кітап жарық кҿрісімен жан-жақтан сынға алынды. Ақырында ВКП (б) Қазақ ҿлкелік партия комитетінің бюросы 1935 жылғы 15-сҽуірдегі қаулысында айтылған кітапқа қосымша ретінде жарияланған құжаттар тізбегі Алашорданың котрреволюцияшыл ұлтшылдық идеологиясын таратуға қызмет етті деп бағалады. Сондықтан да ―Очерки по истории Алаш-Орды‖ деген кітапты бюро пайдаланудан алып тастау жҿнінде қаулы алды. Кҿп кешікпей осындай қаулы жоғарыда ҽңгіме болған Н. Мартыненко құрастырып, жариялаған құжаттар жинағы туралы да алынды[3]. Сонымен, Алаш пен Алашорда тақырыбына қалам тарту іс жүзінде тоқтатылды да, Алаш қозғалысын жан-жақты зерттеуге ресми түрде тиым салынды. Сол отызыншы жылдардың ортасынан сексенінші жылдардың соңына дейін Алаш қозғалысына байланысты зерттеулер жүргізілген жоқ. Тек қана соңғы он-он бес жылдың ішінде жүзінде осы жасырын да құпия болып келген тақырып жҿнінде тарихи шындықты қалпына келтіруге бағытталған талпыныстар жасалуда. 90-шы жылдардан бастап ұлттық-мемлекеттілік құрылымдардың тарихи тҽжірибесін зерттеу мҽселесі күн тҽртібіне қойылды. Қазақстандық ғалымдар қазақ мемлекеттік тҽуелсіздігін қалпына келтіру мҽселесіне қатысты, яғни хандық билік жойылғаннан бастап, Алашорда үкіметі, Түркістан автономиясы (Қоқан) ұлттық-мемлекеттілік құрылым ретіндегі қызметін жҽне ұлт зиялыларының тҽуелсіздік жолындағы қоғамдық-саяси қызметін талдап кҿрсететін іргелі зерттеулер жасап, еңбектер жазды. К. Нұрпейісовтың ―Алаш һҽм Алашорда‖, М. Қойгелдиевтің ―Алаш қозғалысы‖, ―Мұстафа Шоқай жҽне Тұтас Түркістан идеясы‖, Д.А. Аманжолованың ―Казахский автономизм и Россия‖ сияқты құнды еңбектерімен қатар ғалым заңгер С. Ҿзбековтың ―Арыстары Алаштың‖ деген еңбегі де тақырыпқа байланысты зерттеуді ұлттық мүдде тұрғысынан қарастыруды кҿздейді[4]. Сонымен қатар, осы кезеңде, бұл тақырыпқа байланысты бірқатар кандидаттық диссертациялық да жазылды. Олар: Хасанаева Л.М. Қазақ мемлекеттігін жаңғырту үшін күрес: түрлі кҿзқарастар мен саяси қозғалыстар тарихынан (XX ғ. алғ. ширегі); Ілиясова К.М. Қазақ съездері: қаралған мҽселелері, шешімдері жҽне олардың орындалуы (1917-1919 жж.); Махаева А.Ш. Қазақ комитеттері: құрылуы мен қызметінің тарихы (наурыз 1917ж. – маусым 1918ж.), т.б. диссертациялар зерттеу жұмысымыздың ашыла түсуіне ҿз септігін тигізеді. Қазақ зиялыларының қоғамдық-саяси қызметін зерттеу отандық тарихнамада соңғы он-он бес жылдарында ғана қолға алынып отырғаны белгілі. Бірақ қазақ зиялыларының ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейінгі, яғни қазан тҿңкерісіне дейінгі аралықтағы 34
тҽуелсіз қазақ мемлекеттілігін қалпына келтіруге талпынысы нақты зерттелмеген мҽселелер қатарына жатады. Мерзімдік шегінен алып қарағанда аз уақытты қамтитын кезеңде ұлт зиялылары үлкен тарихи міндеттерді шешуге атсалысты. Сондықтан бүгінгі тҽуелсіз Қазақстанның шынайы тарихын жазу үшін қазақ зиялыларының тарихи-қоғамдық қызметтерін нақты талдап зерттеу маңызды деп есептейміз[5]. Осылайша, ұлт зиялылары ҿз елінің тҽуелсіздігі мен дербестігі идеяларын мақсат етіп қойды. Олардың бұл идеялары бүгінгі таңда із- түссіз кетпеді, оны уақыттың ҿзі кҿрсетіп отыр.
Резюме
В статье рассматривается национально-освободительное движение в истории Казахстана, а также борьба народных просветителей за независимость. Дается анализ общественно-политической деятельности народных просветителей в восстановлении государственной независимости.
жүктеу/скачать 5,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|