Аралық ғылымипрактикалық конференция II том
жүктеу/скачать 7,07 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «ПАРИЖДЕГІ КЛИМАТТЫҢ ӨЗГЕРУІ ЖӨНІНДЕГІ БҰҰ – НЫҢ КОНВЕНЦИЯСЫ – АДАМЗАТТЫҢ ҮМІТІ». Abstract.
- Егер температураның артуын тоқтату мүмкін болмаса, планетаның салдары қандай болмақ 1. Табиғи өзгерістер
- 2. Өмір сүруге жарамсыз территориялар.
- 3. Биологиялық әртүрлілікке соққы.
- 4. Ауыз судың тапшылығы, аштық пен дерттер.
- 5.Әлемдік мұхит деңгейінің артуы.
- Қазақстан Республикасы үшін болжанатын салдарлар.
- 10 жылдағы мөлшері туралы не айтуға болады
- Ел климатының жалпы жылыну үрдісі байқалады ма
- Климаттық өзгерістердың себебі неде
- Болашаққа болжам бар ма
- Бұның ықтималды салдары қандай
- Қазақстан Республикасы осындай әлемдік мәселемен қарсы күреске қандай шаралар қолдануда
- Климат бойынша Париж келісімінің негізгі талаптары
- Қолданылған әдебиеттер тізімі
- Пайдаланылған әдебиеттер
Пайдаланған әдебиеттер: 1 «Наркологиялық көмек көрсету, АҚТК/ЖҚТБң алдын алу, есірткінің заңсыз айналымына қарсы əрекеттену саласындағы құқықтық реттеу: халықаралық тəжірибе», Мəскеу, 2002 қараңыз. Сонымен бірге, Қазақстан Республикасы Парламетінің Мəжіліс Аппараты дайындаған (Астана, 2007 ж.) «Есірткіге қатысты қылмыстарды жасағаны үшін өмір бойы
347
бас бостандығынан айыруды тағайындаудың халықаралық тəжірибесі» ақпараттық мəлімет материалдарын қараңыз. 2 «Есірткінің заңсыз айналымы саласындағы жауапкершілікті күшейту мəселелері жөніндегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі мен Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексіне өзгертулер жəне толықтырулар енгізу туралы» http://lprc.kz/files/library/188/kaz
ƏӨЖ 341.1/8
email:
kussaiynkyzy@gmail.com
«ПАРИЖДЕГІ КЛИМАТТЫҢ ӨЗГЕРУІ ЖӨНІНДЕГІ БҰҰ – НЫҢ КОНВЕНЦИЯСЫ – АДАМЗАТТЫҢ ҮМІТІ». Abstract. This article discusses the United Nations Climate Change Conference in Paris. The focus is on the relationship between catastrophic events and climate change which are currently taking place in the world.
одағы, конвенция.
Бүкіл əлемдік ғалымдардың мəліметтеріне сəйкес, 2015 жылдың он айында планетаның орташа температурасы XIX ғасырда (жаһандық температураның өзгерісін бақылау басталған кезде) тіркелген мөлшерден 1,02 °C жоғары болып шықты. Қазіргі тарихтағы алғаш бір градустан асқан шек орын алды. Адамның мұнайды, газ бен көмірді жағу сияқты əрекеттері жылыжай эффектісіне əкеліп отырғандығын ғалымдар бір ауыздан қолдайды. Сарапшылар, 2000 мен 2010 жылдар аралығында соңғы 30 жылдағы жылыжай газдарының ең үлкен мөлшердегі шығарылымы байқалғандығын айтады. Дүниежүзілік метеорологиялық ұйымның мəліметтеріне сəйкес, олардың атмосферадағы шоғырлануы 2014 жылы рекордты жоғары деңгейге жеткен. Егер температураның артуын тоқтату мүмкін болмаса, планетаның салдары қандай болмақ? 1. Табиғи өзгерістер Ресейдің ТАСС ақпараттық агенттігінің «Климаттық аласапыран» əлеуметтік жобасының авторларының мəліметтері бойынша «климаттық белдеулер жылжып, ауа райының кенет өзгеруі болады (қыстағы кенен жылынулармен өзеріп отыратын қатты аяздар, жаздың күндері, шектен тыс ыстық күндердің артуы). Қуаңшылық пен су тасқыны сияқты мөлшерден тыс құбылыстардың жиілігі мен күші артады».[1]. Климаттың өзгеруі мен апатты құбылыстардың арасындағы байланыстың барын Тынық мұхитындағы тропикалық циклондарды зерттеуде жылыну белгілерін, Еуропа, Қытай, Онтүстік Корея мен Аргентинадағы əдеттен тыс жоғары температуралы жаз күндерін, жəне де американдық Калифорния штатындағы орман өрттерінің артқандығын байқаған американдық ғалымдар дəлелдеді. Климаттық өзгерістер Таяу Шығыс пен
348
Африкадағы қуағшылықтың, Непалдағы қар көшкіндері мен жауын селдерінің, Канада мен Жаңа Зеландиядағы су тасқындарының себепкері болды. 2. Өмір сүруге жарамсыз территориялар. Кейбір мемлекеттер 2100 жылға қарай ылғалдылықтың артуы мен жоғары орташа температураның салдарынан өмір сүруге жарамсыз болып қалуы мүмкін. Американдық ғалымдардың зерттеуінше, тəуекел тобына енетін елдер: Қатар, Сауд Арабиясы, Бахрейн, БАƏ жəне Таяу Шығыстың өзге де елдері. Əлем климатологтарының есебі бойынша, жылыжай газдарының шығарылымы дəл осы қарқынмен өсетін болса, 2070 жылдың өзінде ауаның орташа температурасы Парсы шығанығының елдерінде 7477 °С құрауы ықтимал. Бұл территорияларды адам өмір сүруге жарамсыз етеді. Ерекшелікті кондициялаудың дамыған жүйесі бар ірі мегаполистер құрауы мүмкін. Оның өзінде адамдар далаға тек түңгі уақыттарда шығатын болады. 3. Биологиялық әртүрлілікке соққы. Кейбір ғалымдардың пікірінше, біз өсімдік пен жануарлардың Жер тарихындағы жаппай қырылуының алтыншы кезеңіндеміз. Бұл жолы себепкер адамның əрекеттері болып отыр. Егер климаттың жылынуын тоқтатпасақ, көптеген экожүйелер, соған енетін тірі ағзалардың көптеген түрлері, əртүрліліктерін жойып, мейлінше аз шоғырланған болады. Өсімдіктер мен жануарлардың түрлерінің тіптен 3040% дейінгі жоғалып кету қаупі бар. Өсімдіктер мен жануарлардың түрлеріне дейін жоғалып кету болжамы бар, себебі олардың тіршілік ету ортасы олар жаңа өзгерістерге бейімделіп үлгергенге дейін жылдам өзгеретін болады. Табиғатты қорғаудың халықаралық одағы(IUCN) жоғалу қаупі төпін тұрған жануарлар мен өсімліктердің халықаралық тізімін жүргізеді (Қызыл кітап). Мысалы, оған Орталық Азия мен Қазақстанның адам қолы қиын жетімді аулы аймақтарындағы тіршілік етуі арқасында сақталып қалған қар барсы немее ілбіс енеді. Қар барсы өзінің түрлері тіршілік ететін барлық 12 елде сирек кездесетін немесе жоғалу қаупі төніп тұрған түрлердің (CR )тізіміне енеді.
БҰҰ сарапшылары, жылыну баяу дамыған елдердің əсіресе, Африканың, Азия мен Латын Америкасы елдерінің астық көлеміне террас əсер етіп, азық түлік тапшылығына əкелетіндігін ескертуде. Ғалымдардың мəліметтері бойынша, 2080 жылға қарай ауыз су тапшылығын сезінетін адамдардың саны 600 млн адамға жетуі ықтимал. Климаттық өзгерістердің маңызды тағы бор салдарларының бірі ауыз судың тапшылығы болуы мүмкін. Шөлейт климаты аймақтарда (Орталық Азия, Қазақстан, Жерорта теңізі елдері, Оңтүстік Африка, Аустралия жəне т.б.) жағдай жауын шашын көлемінің азаюы салдарынан одан сайын қиындай түсуі мүмкін. Аштық, ауыз судың тапшылығы, жəне де жəндіктердің жер аударуы дерттердің артуы мен солтүстік аудандарда малярия мен оба сияқты тропикалық аурулардың артуына əкелуі ықтимал. Климаттың өзгеруі адамдардың денсаулығына ғана əсер етіп қоймай, ауыз су мен табиғи қорларға қол жетімділік үшін саяси келіспеушіліктер мен қақтығыстардың да қаупін арттырады.
Климат жылынуының ең бір айтарлықтай салдарларының бірі мұздықтардың еруі мен Əлемдік мұхит деңгейінің көтерілуі болады. Миллиондаған адамдар жағалауларда жиі
349
болатын су тасқындарынан қайтыс болады немее БҰҰ мамандарының болжауынша жер аударуларына тура келеді. Сарапшылар қоғамдастығының пікірінше, XXI ғасырдағы теңіз деңгейінің көтерілуі 1 м дейін жетеді ( ХХ ғасырда 0,10,2 м).Бұл жағдайда жағалаудағы аймақтар мен шағын аралдар мейлінше сезімтал топқа енеді. Қауіпті топтың алғашқы шегіндегі мемлекеттерге Нидерланды, Бангладеш мен Багам, Мальдив аралдары сияқты шағын аралдық мемлекеттер енеді. Айтарлықтай ауқымды аймақтар Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, Италия, Алмания, Дания, Бельгия, Ирак, Тайланд мен Вьетнам сияқты елдерде су астына кетуі ықтимал. Ең үлкен қауіп Қытайға төніп тұр, ондағы140 млн халық үй жайларынан айырылуы мүмкін жəне Жапонияда су тасқыны халық санының төрттен бірін құрайтын 30 млн. адамның үйін күйрету қауіп бар.
Жүргізілген зерттеулер Қазақстанның да климаты айтарлықтай жылынғандығын көрсетті.Қыс мезгіліндегі температура қарқынды түрде артып, температураның мейлінше баяу өсімі жаз кезінде Республиканың батысында жəне де жылдың барлық маусымында Қазақстанның оңтүстік таулы аймақтарында соңғы 10 жылда байқалуда. Мемлекет аумағының көп бөлігінде температура нөлден төмен күндердің саны айтарлықтай азаюда, алайда ыстық күндердің де көлемі артып, жылу толқындарының ұзақтығы артуда, суық толқындардың ұзақтығы қысқарып, вегетациялық кезең біртіпден артып келеді. Қазақстанның аумағындағы жауын шашынның соңғы 10 жылдағы мөлшері туралы не
1941 2014 жылдар аралығындағы “Қазгидромет” РМК мəліметтері бойынша орта есеппен Қазақстан бойынша көктемдік, жаздық жəне күздік кезеңдердегі жауын шашын көлемінің төмендеу қарқындығы баяу жүруде– шамамен 0,8 мм/10жыл. Ерекшелікті қыс кезеңі құрап отыр, ол кездегі жауын шашынның арту қарқыны 1,5 мм/10 жыл. құрайды. Нəтижесінде жауын шашынның жылдық мөлшері білінбей 0,8 мм/10 жыл төмендеді немесе мөлшерден шашамен 0,4%/10 жылда ұлғайды[2]. Республика аумағы бойынша жауын шашынның маусымдық өзгеру белгілерін бөлудегі бірқалыптылық байқалады. Қазақстанның шамане барлық аумақтарында жазда жəне күзде, ерекшелікті таулы оңтүстік шығыс аймақтары құрайды, жауын шашын мөлшерден əр он жылда 17% төмендеп, отыр. Қыста керісінше, жауын шашын мөлшері артып, республиканың солтүстік жəне орталық аймақтарында тұрақты оң үрдістер байқалуда, жəне де таулы жəне таулы аумақтың солтүстік шығыс, батыс, оңтүстік шығыс аймақтарда шамадан– 19 %/10 жыл. артқан. Ел климатының жалпы жылыну үрдісі байқалады ма? Ғалымдардың мəліметтеріне сəйкес, табиғи құбылыстардың ішіндегі жиі қайталанатын ең қауіпті түрі гидрометеорологиялық құбылыстар болып табылады. Қазақстанда апатты жағдайларды жиі тудыратын түрлері су тасқындары (сел мен қар көшкіндері), қатты дауыл, мөлшерден тыс аяздың болуы, қатты ыстық, қуаңшылық, тайғақтық, құмды желдер. Соңғы онжылдықтарда қатты аязбен, дауылмен жəне бұршақтың жабуымен байланысты апатты жағдайлардың саны айтарлықтай азайған. Қатты жауынның, қар көшкіндерінің жəне дауылды желдердің жиілігі бір уақытта арта түсті. Мысалы, 2012 жылы Ертіс өзенінде орын алған судың төмен мөлшері мен 2014 жылы Іле өзенінде судың төмен болуы. Дəл сол 350
уақытта тегістіктегі су тасқындарының саны де кеміді. Бұл құбылыс, бірінші кезекте, тегістікті өзендердегі су мөлшерінің азаюымен байланысты. Қазақстан климаты, əлемдік климат сияқты, ауа температурасының айтарлықтай жергілікті жердегі артуынан зардап шегуде. Қазақстан климатының ағымдық өзгерістерінің жылдамдығы жалпы алғанда əлемдік жылыну жылдамдығынан 1,5 есе артып отыр. Есептеулер көрсеткендей, 18942014 жыл
аралығында Қазақстандағы температураның артуы шамамен 2°С (0,017°С жылына) құрады. Оның үстіне, соңғы төрт онжылдықта температура қарқынды түрде көтеріліп келеді– орта есеппен 0,4°С –қа шашамен 10 жылға. Қазақстанның басым бөлігінде 1940 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін ең суық жыл 1969 жыл болды, ол кезде аумақтың орташа температурасы ауаның ортажылдық температурасының шегінен тыс минус 2,5°Сқа асып түсті, ал ең ыстық жыл – 2013 жыл болған болатын, ол кездегі ауа температурасы мөлшерден 1,69°Сқа артық болды.[3].
Алайда климатқа бірнеше факторлар əсер етуде, ғалымдардың есептеуінше, алдыңғы шептегі себепкер əлі де соңғы 50 жылда орын алып отырған адамның ісəрекеттері болып отыр. Климаттың антропогендік өзгерістері ең алдымен, атмосферадағы жылыжай газдарының көлемінің артуымен, жəне де ұсақ бөлшектердің (аэрозольдер) өзгерісімен немесе мысалы, жер қолданысындағы өзгерістермен байланысты. Атмосферадағы көмірқышқыл газының артуы жылдан жылға артып келеді. Оның үстіне əлемнің əр аумағында бірдей артып отыр. Тропиктік жерлерде де, Оңтүстік подюсте де, орта кеңістіктерде де бұл үрдіс дəл осы жылдамдықпен дамып келеді. Көмірқышқыл газы, белгілі болғандай, дəл қазіпдің өзінде атмосфера ауасының тұрақты құраушысы болып аталмайды. Бұл өзгерістердің негізгі себебі жақсы белгілі: көмірқышқылды құрайтын көмірдің, мұнайдың, газ бен өзге де жанармай түрлерінің жануы (жылдан жылға артуда). Адамның ісəрекеттері негізгі төрт жылыжай газдарының шығарылымына əкеліп соғады: көмірқышқыл газы (CO2), метан (CH4), азот қышқылы (N2O) мен галокөмірқышқыл газдары (фтор, хлор мен бром құрамына енетін газдар). Бұл газдар уақыт өте келе жиынтықтың артуына əкеліп, атмосферада ыдырамастан қалады. Болашаққа болжам бар ма? Климаттың өзгеруі бойынша сарапшылардың үкіметаралық топ (КӨБСҮТ) 21 ғасырдағы демографиялық, экономикалық, технологиялық жəне өзге де факторларды еске отырып атмосфераға жылыжай газдары мен аэрозольдердің антропогендік шығарылымдарын жасап шығарды. 2050 жылға арналған «қатаң» сценариге сəйкес, көмірқышқыл газының (СО2), жылыжай газдарының, метанның (СН4) негізгі жиынтығы 1,51 есеге артады, ал азот қышқылы (N2O) 1990 жылмен салыстырғанда 1,21 есеге артатын болады. Қазақстан климатының ықтималды өзгерістеріне болжам жасау үшін əлемдік жəне аймақтық климаттың үлгілері қолданылады. Климатты модельдеудің нəтижелеріне сəйкес, Қазақстан аумағындағы жылыжай газдары мен атмосферадағы аэрозольдердің шығарылымдарының түрлі сценарилерін ескере отырып, климаттың келесідей өзгерістерін күтуге болады: ауа температурасының маусымдық жəне жылдық температурасы айтарлықтай артатын болады; қыс кезіндегі жауын шашын мөлшері артады; шамамен ағымдық жылдың ортасынан бастап жаз мезгіліндегі жауын шашын мөлшерінің төмендеуі байқалатын болады.
351
Бұл келесідей салдарға əкеліп соғады, ауа температурасының айтарлықтай артуы жауын шашынның артуымен орнын толтырмайтын болады, ылғал жылдам түрде буланып, Қазақстанның басым бөлігіндегі климаттың қуаңшылығын арттырады. Бұның ықтималды салдары қандай? Ғалымдардың пікірінше, басқа климат – бұл жауын шашын мен температураның басқаша бөлінуі, вегетативті кезеңнің басқа ұзыңдығы, топырақ пен өзен суының өзгеріске ұшырауы, жел бағытарының өзгеруі мен өзге де факторлар. Басқаша айтсақ, басқа климат – шаруашылық етудің мүлдем бөлек жүйесі. Ауыл шаруашылығының, өнеркəсіптің, өндірістің, көліктің қайта құрылуы іс жүзінде экономиканың барлық элементтері –міне осының барлығы климаттың өзгеруімен байланысты. Осылай, температура режимдері мен жауын шашынның өзгеруінің басты салдары ылғалдану аймақтарының солтүстікке қарай жылжуы болады. Ауа температурасының арту қарқыны осылай сақталатын болса Қазақстанның шығысы мен оңтүстңк шығыс тауларындағы таулы мұзтаулардың өзгеріске ұшырауы жалғасын табатын болады. 21 ғасырдың соңында жүйенің көптеген таулы мұздықтары жоғалып кету қаупіне ие. Климаттық сценарилерге сəйкес, 2050 жылы өзендердің ағыстық көлемі 48% төмендейді, ал таулы өзендердің көптеген су жиынтықтарында бұл 1 13%ға артады. Алайда кіші мұздықтардың жоғалуы жаз кезіндегі кіші тау өзендерінің құрғап қалуына əкеліп соғады. Өзен ағысының ішкі жылдық бөлінісі өзгереді: өзендік ағыс көктем жаз айларында артады (мамырмаусым) жəне жаз айларында айтарлықтай азаяды (шілде тамыз). Маусымдық жауын шашын режимінің болжанатын өзгерісі осыған əсер ететін болады: таулы аймақтарда қыстағы жауын шашынның артуы есебінен қардың қоры артады да, бұл көктем кезіндегі ағыс көлемінің артуына əкеліп соғады.
2015 жылдың 23 қыркүйегінде ҚР Сыртқы Стер министрі Ерлан Ыдырысов БҰҰ Нью Йорктегі Климаттық Саммитіне қатысып, она елдің климатының өзгеру мəселелеріне қатысты елдің ұстанымын айтып, аталған жаңа əлемдік мəселемен күрестегі Қазақстанның қолданып отырған шараларымен кеңінен таныстырды. Министр Саммит қатысушыларын Қазақстанның саясатымен оның қолданып отырған шаралары туралы кеңінен таныстырып өтті, себебі осы аталған мəселе «Қазақстан2050» Стратегиясының маңызды тұстарының бірі болып табылады. [4]. «Қазақстан 2050» Стратегиясына сəйкес, біздің мемллекет келесідей мақсаттарға қол жеткізуді көздейді: 2050 жылға қарай ЖІӨ энергия сыйымдылығын 2008 жылдың деңгейімен салыстырғанда 50% дейін төмендету; 2050 жылға қарай электр энергиясын өндірудегі ағымдық көмірқышқыл газдарының шығарылымын 40% азайту; 2050 жылға қарай электр энергиясын өндірудегі дəстүрлі емес энергия көздерінің үлесін 50% дейін арттыру. Көмірқышқылдың шынайы экономикалық жəне экологиялық тиімділігінен оның тиімсіздігінің шығындарын түсінуге осы шаралар тікелей түрде ықпал етуде. Қазақстан көмірқышқылға бағаны орнату бойынша халықаралық келісімді қалыптастыруды толып қолдайды. Климат бойынша Париж келісімінің негізгі талаптары: 352
Барлық қатысушы мемлекеттер қабылдаған жаңа келісімнің басты мақсаты, жылыжай газдарының шығарылымдарының төмендеуіне қол жеткізу жəне осы арқылы планетадағы орташа температураның 1,52 °C мөлшерінде арту деңгейін ұстап тұру. Құжатта аталып өткендей, қазіргі таңда əлемдік қауымдастықтың тырысулары əлі де жеткіліксіз. Осылай, жиынтық шығарылымдардың деңгейі 2030 жылы 55 гигатонна деңгейіне дейін жетуі мүмкін, ал БҰҰ мамандарының есептеуінше, максималды көрсеткіш 40 гигатоннадан артуы мүмкін. “Осыған орай Париж келесіміне қатысушы елдерге мейлінше тиімді қолданыс шараларын қолданған жөн”деп аталып өтілген құжатта. Келісімнің қатысушылары міндетті: • шығарылымдарды төмендету, технологиялық қайта құрылу мен климаттық өзгерістерге бейімделу бойынша ұлттық жұмыс жоспарын қабылдау; мемлекеттердің берілген міндеттері əр бес жыл сайын даму бағытында жылжуы тиіс; • атмосфераға көмірқышқыл газының шығарылымдарын жоспарлы түрде төмендету; ол үшін 2020 жылға қарай көмірқышқылсыз экономикаға көшудің ұлттық стратегияларын жасап шығаруы тиіс; • жыл сайын нашар дамыған жəне мейлінше баяу дамыған елдерге көмектесу үшін Жасыл климаттық қорына $100 млрд қаржы бөліп отыру. 2025 жылдан соң бұл соманың көлемі дамушы мемлекеттердің қажеттіліктері мен қолданыстарына қарай арту бағытына қарай көтерілуі тиіс"; • энергия тиімділік, өнеркəсіп, құрылым пен ауылшаруашылық жəне т.б. салалардағы “жасыл” технологиялармен халықаралық айырбастың болуын қамтамасыз ету. Өз кезегінде,Қазақстан жылыжай шығарылымдарды қысқарту бойынша Жаңа келісімнің дамуына үлес қосуға жəне де өз міндеттерін орындауға дайын. Қазақстан Республикасының ең маңызды үлестерінің бірі Астанадағы “Болашақ энергиясы” тақырыбына арналған «ЭКСПО2017» Халықаралық арнайы көрменің өткізілуі болып табылады, себебі климат бойынша Концеренцияның мақсаттарына сəйкес келеді. Осылайша, кдиматтың жаһандық өзгеру мəселелерінің шешімі тұрақты даму қамтамасыз етудің, кедейлікті жою мен əлем елдерінің əлеуметтік экономикалық жетістікке қол жеткізудің негізгі талаптарының бірі болып табылады.
1 http://tass.ru/specialprojects, Ресейдің ТАСС Ақпараттық агенттігінің “Климаттық ретсіздік” атты арнаый жобасы, 2 http: //www.yk.kz /news /show /13350? рrint, «Біздің планетадағы климат қалай өзгеруде». 3 http://pavlodarnews.kz/html. “Қазгидромет: Планетада жылыну байқалуда, оның үстіне Қазақстанда ол айтарлықтай деңгейде көрініс табады”. 4 http: //www. mfa.kz /index.php/ru/poslednienovosti.«БҰҰ Климаттық Саммитінде Қазақстан климаттың өзгеруі халықаралық қауіп екендігін атап өтті”.
353
ƏӨЖ 341.9.01 Курманалиева Э. Б. з.ғ.к., Нархоз Университеті доценті, Алматы, Қазақстан e-mail: Yelmira_777@mail.ru ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕР
looked after in the Republic of Kazakhstan. In the area of the author’s law the key problem of the State Institutions is the law enforcement against the violation of the author’s law as well as the illegal use of some other authors’ law. Keywords: international law, international relations, author`s law, Law of the intellectuality, international agreements.
Халықаралық автор құқығын қорғау екі тəсіл бойынша жүзеге асырылады: оның біріншісі материалдық – құқықтық жағдай бойынша, екінші тəсіл қарама – қайшылық тəсілі. Қарама – қайшылық тəсілі өте маңызды болып табылады, себебі бүгінгі таңдағы автор құқығына байланысты сұрақтар тек қана халықаралық келісім немесе шарттар арқылы шешіліп жатқан жоқ. Негізі алып қарайтын болсақ, туындыларды келісім бойынша қолдануға жіберу халықаралық келісімдер арқылы шешілмейді. Шын мəнінде, қарайтын болсақ бүгінгі күні ешкім шет елдік тұрғындардың туындыларын келісім – шарт арқылы өз елінде пайдаланып жатқандар жоқтың қасы болып табылады. Сондықтан осы себептерге байланысты, қарама – қайшылық тəсіл халықаралық келісімнің ажырамас бір бөлігі болып саналады. Ресей аумағында жүзеге асырылатын қарама – қайшылық тəсілін сипаттама беріп өтейін. Осы арқылы ресей сот жүйесі шел ел туынды иесі мен ресей азаматының арасында болып жатқан шиеленісті осы жүйе арқылы қарастырады [1]. Егерде туындыны пайдалану арасындағы келісім – шарт туындыны иесіздендіру салдарынан туындаса, онда заң бойынша туынды қай елді мекенге пайдалануға алынды, соның заңы бойынша автор құқығына байланысты құқықтар қарастырылады. Егерде келісім – шарт бойынша туынды пайдалану бірнеше елді мекенге жіберілсе, онда туындыны шығарушы тұлғаның тұрғылықты елді мекені бойынша қарастырылады. Егер келісім – шарт лицензия арқылы туындаса, онда қай елді мекенде лицензиялау жүргізіледі, сол елді мекеннің заңы қолданысқа енеді. Егер лицензиялау бірнеше елді мекенде болса, онда лицензияны алушы тұлғаның елді мекені бойынша қарастырылады. 1998 жылы еліміз Қазақстан толығымен Берннің əдеби жəне өнер туындыларына мүше болып кірді [2]. Еліміз қазіргі таңда сот тəжірибесі арқылы шет елдік тұлғалардың автор құқықтарын қорғауда. Мысалға алып қарайтын болсақ, «Автор құқығы жəне сабақтас құқығы туралы» еліміз Қазақстан Заңында бесінші бабында шет елдік тұрғындарға мынадай жарияланбаған туындыларды пайдалануға рұқсат берілген болатын: Егер шел елдік азаматының жарыққа шығарған қандай да бір туындысы елімізде жарыққа шықса онда ол Қазақстанның заңымен қорғалып жүзеге асыралады; Егер де оның туындысы Қазақстанның шегінде дүниеге келсе, онда оның автор құқығын қорғауға халықаралық келісім туралы ережелер қолданылады. 354
Бірінші жағдайда көрсетілген шет елдік тұрғындардың жарияланбаған туындыларына жататын объектілер мынадай ережемен қорғалады: Еліміз Қазақстанның аумағында шет елдік тұрғындардың туындылары жарық көрсе, онда олар Қазақтанның автор құқығы бойынша қамтамасыз етіледі. Егер шет елдік тұрғындардың туындылары Қазақстанда болып, онда осы жерде оның туындысына құқық бұзушылықтар айқындалса, онда ол туындылар Қазақстанның заңдарымен реттеледі. Мысалы шет елдік тұрғындардың туындыларын оның рұқсатынсыз пайдалану жəне одан көшірмелер жасау. Сонымен бірге Қазақстанда жарыққа шыққан туындылар əрі қарай да автор құқықтарымен қорғалады. Егер де олар шет елді мекенде жарыққа шықса, онда ол туындылар Қазақстанның ережелерімен қорғалмайды. Сонымен 1991жылы, яғни Кеңес одағының жылына дейін шет елдік тұрғындардың қандай да бір нысанда жарыққа шыққан туындысы автор құқығымен қорғалған еді. Бірақ бұл туынды Қазақстанда шығарылмаса,шет елдік келісімдермен Қазақстанның заңдарымен қорғалған. Бұндай жағдайлардан кейін Қазақстан елі Берн Конвенциясына қосылуға мүмкіндіктер алған болаын. Бұл дегеніміз Берн Конвенциясына мүше болған шет елдік тұрғындардың автор құқығы Қазақстанда 1973 жылы жарыққа шықан туындылары заңмен қорғалады. Əр елдің ұлтық заңдары автор құқығына байланысты заңның кері күшін əр түрлі жолдармен шешеді. Мысалға екі шет ел арасындағы автор құқығына байланысты мəселені алып қарайық: Польша жəне Украин елі жақында автор құқығы туралы заңды күшке енгізді. 1994 жылы Польшаның Парламенті автор құқығы туралы жиырма жыл бойы қарастырылған жаңа заңын қабылдаған болатын. Бұл заңның ұзақ қаралуы нормативтік актілерге автор құқықтарын қорғау туралы өзгерістер еңгізуімен байланысты болды. 1994 жылы қабылданған Польшаның заңы Еуропалық мемлекеттерге қарағанда автор құқығын ұзақ қорғау байланысты болды. Олардың туындылары елу жылға дейін мынандай жағдайлар кезінде сақталған болатын: Туындылар жаңа заң қолданысқа еңгеннен кейін Жаңа заң автор құқығын қорғау туралы кері күш механизмдерін қарастырды. Бірақ заңның бұл ережелері туындыны көшірмелеу кезінде олардың мүліктік құқықтарына пайдаланылған жоқ. Қазіргі таңда бүкілəлемдік интеллектуалды меншік туралы ұйым халықаралық ұйымдардың ең ұзақ тарихы бар ұйымдар жиынтығы болып табылады. Ол 1893 жылы дипломатикалық конференцияда талқыланып, қабылданған болатын. Он тоғызыншы ғасырдың ортасына дейін автор құқығы туралы түсінік мүлдем жоқ болатын. Жеке меншік құқығы ол замандары тек қана нақты жарыққа шыққан бір туындыларға қолданылған болатын. Мəселен: сурет өнері жəне т.б. Он тоғызынышы ғасырдың ортасынан бастап, автор құқығы интеллектуалды меншік құқығы болып табылатын туындылардың жеке құқығы болып саналды. Париждік конвенция 1896 жылы жарыққа шыққан болатын. Бұл конвенцияда көптеген туындыларды көшіруге болатын «жарыққа шығару» ережесін бекіткен болатын. Алайда, музыкалық шығармалар, немесе көрмеге қоюға болатын туындыларға бұндай ережелер қолданылған жоқ. Ал берлин конвенциясы Берн конвенциясының негізгі жағдайын қарап шығатын негізгі конвенция болып табылды. Бұл конвенция отыз баптан тұрып жарыққа шыққан болатын. Оларға мынадай мəселелер қарастырылды:
355
1. Бұл конвенция 1886 жылдары жарыққа шығатын туындылардың автор құқықтарын жəне олардың негіздерін қараған болатын. 2. Бұл конвенция сонымен бірге, сурет жəне өнер туындыларына байланысты жағдайларды қарастырған болатын [3]. Туындамаларды аудару қызметі де ол кезде жақсы таралған болатын. Берлин конвенциясы бұндай аударымдарға автор құқықтарын белгілеп оларды қорғауды қамтамасыз етті. Автор құқығы елу жылға дейін сақталған болатын, яғни туынды иесі қайтыс болғаннан бастап. Бұл қағида барлық туындыны шығаратын авторларға міндетті болып табылған жоқ, əр елді мекеннің өздері автор құқығына байланысты əр түрлі ережелерді қолданылып отырған болатын. Конвенция сонымен бірге, сурет өнерлеріне жəне əдебиетке нақты ережелер беріп, олардың автор құқығын ұлттық заң арқылы қамтамасыз ету маңызды болып саналды. 1928 жылғы қабылданған Рим конвенциясы қоғамның дамуындағы жаңа ақпараттарға бағытталған болатын. Бұндай конвенция əсіресе, радио немесе телебағдарламалар арқылы жүзеге асырылатын туындыларға қорғауға не болмаса олардың құқықтарын қай заңдар арқылы қорғауға болатынын анықтап берген болатын. Ауызша айтылатын туындыларға яғни, лекция немесе оқытушылардың жүзеге асыратын сөздеріне пайдаланылатын автор құқығы да үлкен мəселе болып саналған болатын. Брюсель конференциясы 1948 жылы оған Берн конвенциясы айтарлықтай өзгерістер енгізген болатын. Бұл конференцияның негізгі мақсаты ұлттық заңнамаларды автор құқығын жүзеге асырудың негізгі қайнар көздерін көрсетіп, жаңа заманғы техниканың дамуын қарастырған болатын. Рим қаласында жəне еуропа елді мекендерінде жеке меншік құқығы болып табылатын шығармашылық қызметтер мүлдем жоқ болатын. Ол замандары қабырғаларға ілінетін суреттер айлар бойы шығарылып жүзеге асырылып отырған болатын. Ал кітаптар болса монастрлардың көмегімен жазылған болатын, алайда ол кездері кітап сататын базарлар жабық болды немесе оларды ашпайтын еді. Ол жылдары оқулық жазған авторлар қайтыс болғаннан кейін ешқандай сақтауға жіберілмейтін не боламас оның мұрагерлері болмайтын еді. Тиражды пайдалану жағдайы сол кездегі жағдайларды түбегейлі өзгерткен болатын. Кітаптарды не болмаса басқа да оқуға болатын туындыларды көшірмелеу «қарақшылық» салдарын туғызған еді. Ең алғашқы олармен цензуралар айналыса бастады, яғни кітаптарды көшірмелеу соның салдарынан туындайтын қарым – қатынастарды реттеп жүргізілді. Солардың нəтижелерінен туындыны жарыққа шығарушы авторлар автор құқығына байланысты жаңа сатыларды ойлап тапқан болатын. Рим елді мекенінде адамдар автор құқығына байланысты туындыларды заттық құқықтармен пайдаланыла бастады. Концепцияларға байланысты туындыны жарыққа шығарушы автор толығымен оған билік етуге құқылы болды. Біріншіден оның туындысын, комммерциялық қаржы түрінде қолданды, оған мысал ретінде мынаны алып қарауға болады: оның оқулықтарын не болмаса басқа да нысанда берілген туындыларын белгілі бір мөлшерлі сомада пайдаланды. Ал туындыны коммерциялық емес пайдалану автордың рұқсатымен ғана жүзеге асырылған еді. Қазақстан Республикасында автор құқығына керіс заңының күштері қарастырылған ба – бұл біз үшін ең қиын мəселе болып табылады. 356
Халықаралық шарттар авторлық құқық жөнінде мəселелерді əр түрлі шешуді қарастырған, оларға қатысты туындылардың қандай əрекет ететінін айтады. Халықаралық шарттарда жаңа деп аталатын туындыларды сақтай отырып, олар белгілі бір күннен бастап қолданысқа еніп отыр. Қоғамда қазір алып жатқан мəселелердің бірі ескі туындыларды заң жүзінде қалай пайдалану сол болып табылады, ол мəселені шешу үшін заңда автор құқығының кері күші қарастырылып отыр. Халықаралық шарттарда туындыны қорғаудың жаңа əдістері қаралса, онда ескі туындылар болып табылатын объектілерге кері күш орнатылады жəне заң ол бойынша қорғауды қамтамасыз етеді. Ал егерде ол туралы келісім – шарттарда қаралмаса, онда ол келісім шарт бойынша кері күші болмайды. Халықаралық келісім – шарттар жасау барысында автор құқығын қорғау барысында түрлі мəселелер қарастырылуы мүмкін. Алайда, ол келісім – шарттармен келіспеуші мемлекеттер де болады. Сол ойынша келісім – шарт барысында туындыны сақтаудың кері күші бар немесе жоқ екендігінде қарастырылады. Ескі туындыларды пайдалану барысында шарттың қолданылуында көрсетілген тəртіптер де қарастырылуы тиіс. Оның себебі, халықаралық конвенцияларға қатысушы не болмаса қосылушы елді мекендер автор құқығын қорғаудың кері күшін де қарастырып отыр. Конвенцияның қағидасы бойынша ескірген туындыларды адамдар пайдалану барысында, оның авторына ешқандай белгілі мөлшерде қаламақы не болмаса сыйақы төлемейді.
1 Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі Зияткерлік меншік құқығы комитетінің 2011 жылғы есебі.Астана.2012 2 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Орындаушыларға жəне фонограммалар шығарушыларға берілетін сыйақының ең төменгі ставкаларын бекіту туралы 2011 жылғы 23 қарашадағы №1373 Қаулысы.//www.adilet.zan.kz 3 Қазақстан Республикасының Əдеби жəне көркем туындыларды қорғау жөніндегі Берн конвенциясына қосылуы туралы. ҚазақстанРеспубликасыЗаңы 1998 жылғы 10 қараша N 297I.//www.adilet.zan.kz
Курмангали М. Ш. кандидат юридических наук, и.о. доцента Университета «Нархоз», Алматы, Республика Казахстан,E-mail: medeu.kurmangali@narxoz.kz МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВЫЕ АСПЕКТЫ КОНЦЕПЦИИ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ
концепции устойчивого развития. Она получила свое признание и утверждение большинством государств и в настоящее время она оказывает огромное влияние на состояние международных отношений, становится универсальным принципом мирового развития. Автором обозначены основные этапы развития данной идеи (1972, 1982, 1987, 357
1992, 2002, 2012) в виде общей характеристики международноправового закрепления соответствующих обязательств государств и решений органов международных организаций. Один из важных выводов анализа содержания объемных документов, закрепляющих и развивающих идеи устойчивого развития – это указание на явно очерченную связь между решением экологических проблем и обеспечением свободы, мира и безопасности, соблюдения всех прав человека, а также созданием на всех уровнях эффективно действующих, транспарентных, подотчетных и демократических институтов власти и управления.
проблемы экологии; социальноэкономическое развитие в XXI веке; права человека на транспарентное и демократическое управление.
Устойчивое развитие предполагает сбалансированное без перекосов в отдельных сферах человеческого существования развитие. Если рассматривать дословно «устойчивое развитие» подразумевает под собой динамический процесс, который постоянно развивается под действием внутренних и внешних факторов. Принято считать, что впервые термин появился в 1987 г. в докладе «Наше общее будущее», подготовленным Международной комиссией по окружающей среде и развитию. Официальное определение из доклада гласит: Устойчивое развитие – это «модель поступательного развития общества, при которой достигается удовлетворение жизненных потребностей нынешнего поколения без лишения такой возможности будущих поколений людей» [1]. Именно перевод из данного доклада является официальным и наиболее общепринятым определением. Важным этапом в становлении концепции устойчивого развития можно считать Конференцию ООН по проблемам окружающей человека среды, прошедшую в Стокгольме в 1972 г. Именно на Стокгольмской конференции был впервые включен в международную повестку дня вопрос о взаимосвязи между экономическим развитием и ухудшением состояния окружающей среды. По итогам конференции была принята Декларация Конференции ООН по проблемам окружающей человека среды, которая содержала 26 принципов и план действий, включающий 109 принципов [2]. Принципы, содержащиеся в Стокгольмской декларации по проблемам окружающей человека среды, впервые содержали свод
законов по
природоохранной деятельности на государственном и межправительственном уровне. Конференция в Стокгольме положила начало в развитии природоохранной политики на государственном уровне, а также природоохранного движения в мировом масштабе. На этой конференции была принята рекомендация о создании Программы ООН по окружающей среде (ЮНЕП). 15 декабря 1972 г. Генеральная Ассамблея ООН (ГА ООН) учредила ЮНЕП, главная цель которой заключается в координации международного сотрудничества в области защиты и улучшения окружающей среды. Он относится к числу специализированных учреждений ООН. В настоящее время усилия ЮНЕП сосредоточены на решении задач, сформулированных в докладе «Глобальная экологическая перспектива». В 1982 г. на заседании ГА ООН была принята «Всемирная хартия природы», которая провозгласила ряд принципов сохранения природы, в соответствии с которыми должна направляться и оцениваться любая деятельность человека, затрагивающая природу [3]. В 1983 г. ГА ООН была учреждена Международная комиссия по окружающей среде и развитию. Председателем Комиссии была назначена премьерминистр Норвегии Г.Х. Брундтланд. В задачи Комиссии входила разработка основных принципов, показателей 358
устойчивого развития, а также глобальной экологоэкономической программы действий. В 1987 г. по результатам работы этой Комиссии опубликован доклад «Наше общее будущее», в котором и была представлена новая концепция устойчивого развития, как альтернатива развития, основанного на неограниченном экономическом росте. В докладе было впервые точно определено понятие устойчивого развития, которое трактуется, как развитие, при котором нынешние поколения удовлетворяют свои потребности, при этом, не ставя под угрозу, возможность удовлетворять свои потребности будущие поколения [4 1]. Однако, официальное признание идеи, сформулированной в докладе «Наше общее будущее», получила только в 1992 г., на Международной Конференции ООН по Окружающей среде и развитию в РиодеЖанейро (Бразилия). Здесь был принят новый принцип мирового развития, получивший название «Sustainable development» . Конференция в РиодеЖанейро была весьма представительной в истории международных отношений в ней приняло участие более 17 тыс. человек из 179 государств. По итогам конференции была принята Декларация, подтверждавшая обязательства по Декларации Конференции ООН по проблемам окружающей человека среды, принятую в Стокгольме 16 июня 1972 г., и вносящая новые нормы. Вторым документом, принятым на Конференции в Риоде Жанейро, стала «Повестка дня на XXI век». В нем государствам рекомендовалось разработать национальную стратегию устойчивого развития, для обеспечения надежного социальноэкономического развития, с учётом необходимых природоохранных мероприятий [4]. Оценивая результаты этой конференции, позже в 2002 г. Генеральный секретарь Всемирной встречи на высшем уровне в Йоханнесбурге по устойчивому развитию Н. Десай отмечал: «многие забывают о том, что на Конференции в Рио не было выработано договоренности по энергетике». Вопросы «производства и потребления чуть было вообще не оказались за рамками Повестки дня на XXI век» [5]. На Конференции 1992 г. была учреждена Комиссия по устойчивому развитию, которая в настоящее время тесно сотрудничает с Экономическим и Социальным Советом ООН (ЭКОСОС) и его вспомогательными органами. В состав Комиссии входят 53 члена, избираемых Советом сроком на три года. Главные задачи Комиссии – содействие выполнению Повестки дня на XXI век, подготовка периодических обзоров, а также оценка перспектив и тенденций устойчивого развития и подготовка соответствующих рекомендаций для ЭКОСОС. В частности, Комиссия разработала согласованный комплекс показателей устойчивого развития, который может быть с учетом специфики отдельных стран принят в качестве стандарта и закреплен на национальном уровне. Вообще, уже к 2002 г. каждое государство должно было принять национальную стратегию устойчивого развития (перейти к устойчивому развитию). Комиссия по устойчивому развитию рассматривает вопросы оказания помощи развивающимся государствам, передачи им необходимой технологии и обмена опытом в области устойчивого развития. Обеспечение устойчивого развития требует глобального партнерства между богатыми и бедными государствами, так как на них лежит различная степень ответственности за решение экологических проблем. Международные принципы устойчивого развития были сформулированы в Риоде Жанейрской декларации по окружающей среде и развитию. Они наиболее полно описывают человеческое развитие в рамках концепции устойчивого развития, учитывая экологические, экономические, социальные и политические составляющие. В указанной декларации были закреплены 27 принципов, первый из которых гласит, что забота о людях занимает центральное место в усилиях по обеспечению устойчивого развития. Здесь же в качестве
359
одного из принципов указывается, что государства должны сотрудничать в духе доброй воли и партнерства в выполнении принципов, воплощенных в Декларации, и в дальнейшем развитии международного права в области устойчивого развития [6]. В этом плане, как отмечается в литературе, альтернативы выработанной человечеством в конце прошлого тысячелетия новой парадигме – парадигме устойчивого развития и не существует. Так как очевидность нерациональности концепции развития в направлении неограниченного экономического роста, также как и неизбежности ее катастрофического конца не вызывает сомнения. Следовательно, будущее развитие человечества видится, как развитие, в котором будут сбалансированы социальное и экономическое развитие в соответствии с возможностями экологической сферы. Однако, принципы устойчивого развития содержат лишь идеи, и не содержат конкретных решений или инструментов реализации для достижения устойчивого развития. Реализация развития в рамках концепции устойчивого развития, является сложной фундаментальной задачей, решение которой, возможно, содержит будущее [7]. Проблемы устойчивого развития рассматривались на Встрече на высшем уровне «Планета Земля» в 1992 г., где отмечалось, что в деле обеспечения устойчивого развития был достигнут крайне незначительный прогресс с учетом происходящего дальнейшего обострения проблемы нищеты и ухудшения экологической обстановки. Здесь ГА ООН заявила, что мировому сообществу требуются не новые философские споры или дебаты по вопросам политики, а такая встреча руководителей на самом высоком уровне, которая была бы нацелена на принятие практических мер и достижение результатов. В 1997 г. на Встрече на высшем уровне «Планета Земля» + 5 в НьюЙорке подверглись анализу и оценке меры осуществления Повестки дня на XXI век. Затем в 2002 г. был представлен обзор десятилетнего опыта продвижения к устойчивому развитию на Всемирной встрече на высшем уровне по устойчивому развитию (Йоханнесбург, ЮАР, 26 августа – 4 сентября 2002 г.). В результате работы саммита были приняты два документа: Йоханнесбургская декларация по устойчивому развитию [8] и План выполнения решений Всемирной встречи на высшем уровне по устойчивому развитию [9]. По высказыванию Генерального секретаря Всемирной встречи на высшем уровне по устойчивому развитию Н. Десай, в Йоханнесбурге была согласована десятилетняя программа мер в отношении производства и потребления, в основе которой лежит концепция, не только затрагивающая интересы развивающихся стран, но и имеющая последствия также с точки зрения развития богатых стран. По его мнению, участникам также удалось придать итоговому документу весьма конкретный характер, особенно в том, что касается целей и графиков: «конечно, я знаю, что многим хотелось бы, чтобы результаты были более значительными, однако для выполнения и этих обязательств потребуется выделение новых дополнительных ресурсов»
[5]. В Йоханнесбургской декларации по устойчивому развитию впервые отмечалось о последствиях глобализации. Так, быстрая интеграция рынков, движение капиталов и значительное расширение инвестиционных потоков по всему миру обусловили новые проблемы и возможности на пути к обеспечению устойчивого развития. Однако блага и издержки глобализации распределяются неравномерно, а развивающиеся страны сталкиваются с особыми трудностями в ходе усилий по решению этих проблем. Итоги Встречи на высшем уровне в Йоханнесбурге были позитивно восприняты не всеми. В частности, некоторые неправительственные организации считают, что участники этой встречи сделали слишком мало в части установления целевых показателей для
360
обеспечения более широкого применения возобновляемых источников энергии. Президент Института мировых ресурсов Дж. Лэш заявил: «мы упустили возможность увеличить производство энергии за счет использования таких не загрязняющих источников, как солнечная энергия, энергия биомассы и энергия ветра, и обеспечить стабильные условия для деятельности многочисленным компаниям, принимающим меры по сокращению выбросов». В то же время он отметил: «эта встреча на высшем уровне сохранится в нашей памяти не благодаря подписанным нами договорам, принятым обязательствам или сделанным заявлениям, а потому, что на ней наметился новый подход к управлению всеобщим достоянием в виде отхода от строго формальной рутины традиционной дипломатии»
[5]. Президент Венесуэлы У. Чавес –Председатель Группы 77, в которой представлены 132 развивающиеся страны, заявил, что он ожидал от Встречи на высшем уровне в Йоханнесбурге намного более весомых результатов. По его мнению, с учетом нехватки времени следует отметить как недостаток повторение общеизвестных истин и следовало сосредоточить внимание на правах человека, в частности правах на жилье, здравоохранение, питьевую воду и жизнь [5]. По мнению исследователей, в Йоханнесбурге было согласовано множество целей, графиков и обязательств, ни один из этих результатов не позволяет разом активировать борьбу с нищетой и непрекращающимся ухудшением состояния окружающей среды. В этом смысле Встреча на высшем уровне в Йоханнесбурге не предложила какихлибо волшебных решений или чудодейственных рецептов – она лишь дала понимание того, что для разрешения целого ряда самых насущных проблем человечества надо непрерывно принимать практические меры. Так как Встреча на высшем уровне в Йоханнесбурге была посвящена вопросу об осуществлении ранее принятых решений, она не принесла каких либо особенно эффектных результатов. На ней не было достигнуто договоренностей, открывающих перспективу заключения новых договоров, а многие из согласованных целевых показателей были ранее приняты на множестве различных совещаний более низкого уровня [5]. Вместе с тем, на Встрече на высшем уровне в Йоханнесбурге были поставлены некоторые новые важные цели, такие, как: сокращение вдвое к 2015 г. доли населения, не имеющего доступа к основным санитарным услугам; сведение к минимуму к 2020 г. вреда, причиняемого использованием и производством химических веществ здоровью людей и окружающей среде; сохранение или восстановление истощенных рыбных запасов до уровней, которые могли бы обеспечивать максимальный и устойчивый вылов, в безотлагательном порядке и, где это возможно, не позднее, чем к 2015 г.; и обеспечение существенного снижения к 2010 г. нынешних темпов утраты биологического разнообразия [9].
Международные обязательства в области устойчивого развития были вновь подтверждены и конкретизированы в резолюции ГА ООН от 27 июля 2012 г. ГА ООН одобрила Итоговый документ Конференции ООН по устойчивому развитию в Риоде Жанейро под названием «Будущее, которого мы хотим» [10]. Главы государств и представители международных организаций подтвердили свою приверженность курсу на устойчивое развитие. В качестве важных норм, данного весьма объемного документа включающего в себя 283 пункта, на наш взгляд, следует отметить широкое видение путей решения проблем устойчивого развития и комплексный характер принятых государствами обязательств в это сфере. В то же время можно наблюдать конкретные механизмы с основными сроками их реализации на глобальном и национальном уровнях. Пунктами 14 361
16 одобренной резолюцией ГА ООН Итогового документа «Будущее, которого мы хотим» была подтверждена политическая приверженность ранее принятым обязательствам. Так, со ссылкой на Декларацию Конференции ООН по проблемам окружающей человека среды, принятую в Стокгольме 16 июня 1972 года, были подтверждены все принципы Риоде Жанейрской декларации по окружающей среде и развитию, в том числе, в частности, принцип общей, но дифференцированной ответственности, закрепленный в принципе 7 этой декларации. Также были подтверждены обязательства в рамках: Повестки дня на XXI век; Программы действий по дальнейшему осуществлению Повестки дня на XXI век; Плана выполнения решений Всемирной встречи на высшем уровне по устойчивому развитию (Йоханнесбургского плана выполнения решений), Йоханнесбургской декларации по устойчивому развитию; Программы действий по обеспечению устойчивого развития малых островных развивающихся государств (Барбадосской программы действий), Маврикийской стратегии по дальнейшему осуществлению Программы действий по обеспечению устойчивого развития малых островных развивающихся государств. Также, государства подтвердили приверженность осуществлению в полном объеме: Программы действий для наименее развитых стран на десятилетие 2011–2020 гг. (Стамбульской программы действий); Алматинской программы действий («Удовлетворение особых потребностей развивающихся стран, не имеющих выхода к морю…»); Политической декларации о потребностях Африки в области развития и документа «Новое партнерство в интересах развития Африки». В качестве правовых основ дальнейшей деятельности в области устойчивого развития были подтверждены обязательства в итоговых документах всех крупных конференций и встреч на высшем уровне ООН. В частности, к ним были отнесены обязательства, закрепленные в следующих документах: Декларации тысячелетия ООН; Итоговом документе Всемирного саммита 2005 г.; Монтеррейском консенсусе Международной конференции по финансированию развития; Дохинской декларации о финансировании развития; Итоговом документе пленарного заседания высокого уровня ГА ООН, посвященного целям в области развития, сформулированным в Декларации тысячелетия; Программе действий Международной конференции по народонаселению и развитию; Основных направлениях деятельности по дальнейшему осуществлению Программы действий Международной конференции по народонаселению и развитию; Пекинской декларации и Платформе действий. В Итоговом документе «Будущее, которого мы хотим» государства обязались выполнять свои обязательства и в рамках трех принятых в РиодеЖанейро конвенций для достижения целей в области устойчивого развития: Рамочной конвенции ООН об изменении климата; Конвенции о биологическом разнообразии и Конвенции ООН по борьбе с опустыниванием в тех странах, которые испытывают серьезную засуху и опустынивание, особенно в Африке. Для выполнения всех обязательств в отношении официальной помощи в целях развития, в том числе принятого многими развитыми странами обязательства достичь к 2015 г. целевого показателя выделения по линии официальной помощи в целях развития развивающимся странам 0,7 процента валового национального продукта. А также обеспечить выделение 0,15–0,20 процента валового национального продукта на официальную помощь в целях развития для наименее развитых стран [10]. Одним из механизмов реализации мер в области устойчивого развития, как было оговорено выше, является деятельность ЮНЕП. В этой связи, следует отметить, что 1822 февраля 2013 г. в Найроби (Кения) прошел Глобальный форум по окружающей среде на уровне министров, на котором были утверждены Бюджет и программа работы на
362
двухгодичный период 20142015 гг. и Фонд окружающей среды и другие бюджетные вопросы. Доклад Директораисполнителя ЮНЕП содержал бюджетные потребности в соответствии с итоговым документом Конференции ООН по устойчивому развитию «Будущее, которого мы хотим»; информацию о директивных органах, исполнительном руководстве и управлении, подпрограммах и вспомогательном обслуживании программ, конечные результаты по среднесрочной стратегии на период 20142017 гг. В докладе также прописаны направления, которые имеют право на финансирование по линии Фонда глобальной окружающей среды. А также изложены цели, ожидаемые достижения и показатели, отражающие решения Конференции ООН по устойчивому развитию [11]. С правозащитной точки зрения, важно подчеркнуть наблюдаемую в документе «Будущее, которого мы хотим» явно очерченную связь между решением экологических проблем и прав человека. Так, в п. 8 было заявлено о важности обеспечения свободы, мира и безопасности, соблюдения всех прав человека. В том числе права на развитие и права на надлежащий уровень жизни, включая право на питание, принципов верховенства закона, гендерного равенства, расширения прав и возможностей женщин и демонстрации общей приверженности построению ориентированного на развитие справедливого и демократического общества. Пункт 10 документа закрепил норму о том, что демократия, благое управление и верховенство закона на национальном уровне и международном уровне, а также создание благоприятных условий имеют важнейшее значение для обеспечения устойчивого развития. Для достижения целей в области устойчивого развития требуется создать на всех уровнях эффективно действующие, транспарентные, подотчетные и демократические институты. Всего рассматриваемый Итоговый документ Конференции ООН по устойчивому развитию от 2012 г. содержит 283 пункта. В соответствии с последним документом, цели в области развития, сформулированные в Декларации тысячелетия ООН [12], являются полезным инструментом, позволяющим сосредоточить усилия на достижении конкретных результатов в области развития в рамках общей концепции развития. Еще боле важно, что эти цели выступают основой для деятельности ООН в области развития, определения национальных приоритетов и мобилизации заинтересованных субъектов и ресурсов на решение общих задач. Формулирование целей также является необходимым для придания деятельности в области устойчивого развития целенаправленного и последовательного характера. Как следует из Итогового документа «Будущее, которого мы хотим», целесообразно выработать такой комплекс целей в области устойчивого развития, который полностью отвечал бы нормам международного права.
1 Доклад Всемирной комиссии по вопросам окружающей среды и развития «Наше общее будущее». Резолюция Программы Организации Объединенных Наций по окружающей среде (ЮНЕП)
№ 14/14
от 16
июня 1987
г. /
жүктеу/скачать 7,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|