ШЫҢЖАҢ ӚҢІРІНІҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ТҦРҒЫДАН ЗЕРТТЕУЛЕРІ

 
135 
мҧздықтар  кӛрінісін  қалыптастырды.  Автономиялы  ауданда  20  мыңға  жуық  ҥлкенді-кішілі 
мҧздық  бар,  жалпы  кӛлемі  26  мың  шаршы  километрден  асады,  мҧздық  запасы  2  триллион 
820 миллиард текшеметір, бҧл мҧздықтар Шынжаңдағы ӛзеннің келу қайнар кӛзі, ол қатты 
кҥйдегі су қоймасы деп аталады. Еріген мҧздық суларынан Шынжаң ӛңірінде 570 тен астам 
ҥлкенді-кішілі ӛзен мен жҧлдызша жамыраған кӛл пайда болды, бҧл ӛзендер мен кӛлдер шӛл 
жазирадағы  алапты  суландырып  масатыдай  қҧлпыртты,  ҧлан-байтақ  жайлым  мен  ӛрісті 
алшындатып  жайқалтты.  Асқар  тау,  ҧшпа  қҧз,  қарлы  тау,  шоқылы  мзҧ,  ӛзен-кӛл,  жасыл 
алқап,  шалғынды  жайлым,  шӛл  жазира  секілді  кҥрделі  де,  әр  алуан  жер  бедері  Шынжаңда 
тҥрлі-тҥрлі  ғажайып  табиғат  кӛркін  қалыптастырды,  сондықтан  Шынжаң  «табиғи 
жаратылстық мҧрахана» деген мадаққа ие. 
Шынжаң  Еуропа-Азия  қҧрлығының  кіндігіне  орныққан,  аралығы  теңіз-мҧхиттардан 
ӛте  шалғай,  ҥш  жағын  асқар  таулар  қоршап  жатады,  теңіз-мҧхиттан  жосыған  ылғалды  ауа 
ағысының  бҧл  араға  жетіуі  қиын,  осының  салдарынан  Шынжаң  Қытайдың  ішкі 
қҧрлығындағы  ӛзгеше  қуаңшылық  ӛңірге  айналды,  қҧрғақшылықпен  жауын-шәшіннің 
аздығы оның негізгі жаратылстық шарт жағдайы есептеледі. Әйткенмен ылғалы аз, кҥн нҧры 
коп тҥседі, тҥнгі температура мен кҥндізгі температураның парқы зор, пайдалы жылылығы 
мол,  мҧндай  жаратылстық  шарт-жағдай  ӛсімдіктердің  ӛсіп-жетілуіне  тӛтенше  ҥйлеседі. 
Шынжаңның  «қауын-қарбыз,  жеміс-жидек  мекені»  деген  даңқы  шар-тарапқа  тараған,  қазір 
ол  Қытайдың  мақта  ӛндіретін  ең  ірі  базасына  айналды,  Шынжаң  Қытайдың  ауыл 
шаруашылығы кӛлемін жалпылай ашатын маңызды базасы есептеледі. 
Кең-байтақ  ӛңірді,  айырқша  геологиялық  ӛзгерісті  және  жағарапиялық  факторді 
қамтыған жаратылстық орта Шынжаңның мол жер асты байлығын қалыптастырды. Қазір 138 
тҥрлі  кен  ӛнімі  бары  тексеріліп  анықталды.  Әсіресе  кӛмір,  мҧнай  және  жаратылстық  газ 
запасы  аса  мол,  оны  ашудың  кӛмескі  кҥші  де  зор.  Мҧнан  мың  жыл  бҧрын  Жҧңхуа 
ҧлттарының  ата-бабалары  осы  жерде  жасап,  ӛсіп-ӛрбіді  әрі  адамдардың  кӛзін  тҧндыратын 
ежелгі оркениетті жаратты, мҧның ӛзі әлемдік ҧлы ӛзгерістің айғағы болып табылады. 
Тянь-Шань тау сілемі 
Тянь-Шань  тау  сілемі  ертеде  ақбас  тау,  сҧлеймен  тау  депте  аталған,  ол  Шынжаңнің 
орта  бӛлегін  кесіп  ӛтеді,  жалпы  ҧзындығы  2500км  ден  асады,  ендік  бағытқа  жақын,  батыс 
бӛлегі  Қазақстан  жеріне  сҧғынып  тҧрады,  Қытай  жеріндегі  сілемінің  ҧзындығы  шамамен 
1700км ден астам. Ҥшінші  кезеңінің алғашқы жаңа заман кезеңінен бастап (қазірден 5 млн 
жылға дейінгі аралықта) Гималай тауының қалыптасу қозғалысы тудырған кҥшті опырылым 
мен  кӛтерілім  салдарынан  тау  жоталары  ҥздік-создық  неше  мың  метір  биіктеп,  тҥстігі  мен 
терістігі  мӛлшермен  400~100  км  параллел  жатқан  Тянь-Шань  тау  сілемін  қалыптастырды. 
Таулы ӛңірдің теңіз деңгейінен биіктігі  3500м немесе 4500м, бір сыпыра шоқының биіктігі 
5000ден  асады.  Сондай-  ақ  Тянь-Шань  таулы  ӛңірінде  бойлама  жарылстар  салдарынан 
ҥлкенді-кішілі, аласа-биік жоталар, шҧңқырлар, ойпаттар, аңғарлар, жҥйеден Іле ӛзені алабы, 
Жҧлдыз ойпаты, Қара шәрі ойпаты, Тҧрпан ойпаты және Қҧмыл ойпаты қалыптасты. 
Қытай  жеріндегі  Тянь-Шань  тауы  Ҥрімжі  маңындағы  Дабанчың  арқылы 
шекараланып,  шығыс-батыс  сынды  екі  бӛлекке  айырлады.  Батыс  бӛлігіндегі  тау  бітімінде 
заңғар  тау  кӛп  кезігеді,  шығыс  бӛлегіндегі  тау  бітімінде  қайқаң  молаң.  Тянь-Шань  тауы 
Қытайдағы қазіргі ең ірі мҧздық аумақ, бҧл таулы ӛңірде 9100 ден астам мҧздық бар, ауданы 
9500 шаршы км жетеді. Мҧздықтың әр алуан таңғажайып кӛрікті кескіндері кӛз тҧндырады. 
Еріген  мҧздық  сулары,  аспаннан  нӛсерлеп  қҧйылатын  таулы  ӛңірдің  жауын-шәшіні  Іле, 
Ақсу,  Манас,  Қарашәрі  қатарлы  ҥлкен  ӛзендерді  әрі  тау  алқаптарындағы  немесе  тау 
баурайындағы алапты қалыптастырды.  
Кҥнлҧн тауы 
Шынжаңның  оңтҥстік  бӛлек  іргесін  қоршаған  Кҥнлҧн  тау  сілемінің  батысы  Памир 
ҥстіртімен,  батыс  тҥстігі  Қарақорым  тау  сілемімен  шектеседі,  шығысы  Чиңқай  ӛлкесінің 
батыс бӛлігіне сҥғынып жатады, жалпы ҧзындығы 2500км, ол Памир кірігіп тоғысқан Тянь-
Шань, Кҥлҧн, қарақорым және Ғындуқҧш тау сілемдерін қамтып жатады, оның «таулардың 
атасы» деген даңқы бар, жібек жолы осы ара арқылы Персия (қазіргі Иран) қатарлы елдерге 

 
136 
тҧтасады.  Қытай  тәрихында  Памир  «жайқын  тау»  депте  аталған.  Қарақорым  тау  сілемі 
Шынжаңнің  батыс  оңтҥстік  бӛлегі  мен  Кашмирдің  шығыс  солтҥстік  бӛлегіне  орналасқан, 
ҧзындығы шамамен 800км, теңіз деңгейінен орташа биіктігі 5500м ден асады, негізгі заңғар 
шыңы Шӛгір, оның теңіз деңгейінен биіктігі 8611м, ол дҥниедегі 2-заңғар шың саналады. 
Алтын таудың шығыс бӛлегі Кҥлҧн тауымен шектеседі, оның шығыс –терістік, батыс-
тҥстік  бағыттағы  ҧзындығы  720км,  ол  Тарым  ойпаты  мен  Чиңқай  сайдам  ойпатын  айырып 
тҧратын  шекара  тау.  Соңғы  ҥшінші  кезеңнің  алғашқы  жаңа  заман  орта  тҧсынан  (қазірге 
дейінгі 5мли жылдықтан) бастап, ежелгі Ҥндістандағы жер қыртысы тақталарының Еуропа-
Азия жер қыртысы тақталарымен соқтығысуы және олардың опырлуы салдарынан Чиңқай-
Шизаң  ҥстірті  шошайып  кӛтеріле  бастады,  ол  Чиңқай-Шизаң  ҥстіртінің  терістік  жиегіне 
орнаған  Қарақорым  мен  Памир  таулы  ӛңірлеріде  кҥшті  соқтығысудан  опырлған  жер 
қыртысы тақталарының кӛтерілуінен пайда болды. Кҥнлҧн тау жҥйесі әрі ҧзын, әрі айбынды 
болғандықтан,  ӛз  алдына  алып  иірім  қалыптастырған.  Сондықтан  ол  «иірімді  Кҥнлҧн», 
«Азия  омыртқасы»  аталған.  Х  шоқысы  (7719м),  Х  шоқысы  (7595м),  Мҧз  тау  шоқысы 
(7546м),  бҧлар  «Кҥнлҧнның  ҥш  егейі»  деп  аталды.  Онда  жыл  бойы  қар  ерімейді,  бҧл  әрі 
Қытайдың қазіргі заман мҧзат оңірі есептеледі. 
Алтай тау сілемі 
 Моңғҧлша  алтын  тау  мағанасын  беретін  Алтай  тау  сілемі  Шынжаңнің  солтҥстік 
бӛлек  іргесін  ендей  кесіп  ӛтетін,  Қытай,  Моңғҧлия,  Ресей  және  Қазақстан  мемлекетінің 
аралығындағы шекаралық жота. Шынжаң ӛңіріндегі бӛлегі батыс солтҥстік, шығыс оңтҥстік 
бағытта  созылып  жатады,  ҧзындығы  800км.  Қытай  –  Ресей  шекарасындағы  негізгі  шыңы-
Достық  шыңның  теңіз  деңгейінен  биіктігі  4374м.  Таулы  ӛңірден  басталған  ӛзендердің  дені 
Ертіс дариясына қҧйылып, батыс солтҥстік шекарадан ағып шыққаны Оп ӛзенінің басы деп 
аталады, бҧл Қытайдағы солтҥстік мҧзды мҧхитқа барып қҧйылатын бірден-бір даря, жалпы 
ҧзындығы  2969км.  Қытай  территориясындағы  ҧзындығы  633км.  Алтай  таулы  ӛңірінің  жер 
бедері  аласа,  жадағай  тегіс  болып  келеді  де,  батыстан  келетін  ылғалды  ауа  ағысының 
іркіліссіз кіруіне тиімділік жасайды, жаңбыры нӛсерлі, қары қалың болатындықтан, жауын-
шашіні  мол,  ауа  райы  ылғалды  келеді,  тау  араларының  жамылғысы  шалғынды,  жайқалған 
жасыл  қарағайлар  кӛк  теңіздей  толқиды,  мҧның  ӛзі  Алтай  тау  сілемінің  Шынжаңнің  ӛзге 
жеріне ҧқсамайтын кӛркем жаратылстық кӛрінісін қалыптастырған. 
Тарым ойпаты 
Тарым ойпаты Тянь-Шань тау сілемі мен Кҥнлҧн тау сілемінің аралығына ірге тепкен. 
Ҧзындығы 1400км, ені 600км, кӛлемі 530мың шаршы км. Ол Қытайдағы ең ірі ішкі қҧрлық 
ойпаты болып табылады. Ойпаттың орта болегін Қытайдағы ең ірі Такіламакан қҧмды шӛлі 
алып жатады. Шығыс бӛлегінде Кҥлік қҧмды шӛлі, Қҧмтағ қҧмды шӛлі және Лопнҧр қазан 
шҧңқыры  бар.  Ойпаттың  тӛңірегінде  еріген  қар  сулары  ала  келген  шӛгінділер  салдарынан 
кең-байтақ  тҧнбалық  жазық  қалыптасқан,  бҧл  ойпатта  Хотан,  Яркент,  Жаңа  шәрі,  Ақсу, 
Кҧшар  қатарлы  жҥзден  астам  ҥлкенді-кішілі  жасыл  алқап  бар.  Хотан,  Зарапшан,  Ақсу 
ӛзендері  қамтыған  Тарым  Ойпатындағы  ӛзендердің  дені  Ойпаттың  терістік  бӛлегіндегі 
Тарым ӛзеніне қҧйылады. ҧзындығы 2437км, ол Қытайдағы ең ҧзын ішкі қҧрлық ӛзені болып 
табылады. 
Жоңғар ойпаты 
Тянь-Шань тау  сілемі  мен  Алтай  тау  сілемінің  аралығына  ірге  тепкен,  шығыс-батыс 
бағыттағы  ҧзындығы  700км,  тҥстік-терістік  бағыттағы  енді  жері  450км,  ауданы  шамамен 
180мың шаршы км, теңіз деңгейінен биіктігі 1000~500 м, Қытайдағы екінші ірі ойпат. Сонау 
ежелгі  геологиялық  кезеңдегі  Жоңғар  ойпаты  айдын  шалқар  кӛлдері  тҧс-тҧсқа  тараған,  ауа 
райы  ылғалды,  жыныс  орманды,  динозавр  секілді  хайуанаттар  шҧбырған  жер  еді.  Жер 
қабатының жарылуы, ауа  райының кҧрт ӛзгерісі салдарынын толып жатқан жануарлар  мен 
ӛсімдіктер  шӛгінді  жерлерге  кӛміліп  ғайып  болды  да,  жҧз  мли  жылдық  ӛзгерісті  ӛткеріп 
барып қатты кіремнилы ағаш қазынды, тасқа айналған динозавор болып қалыптасты. Кейін 
келе  жер  қабатының  кӛтерілуіне,  жер  қабаты  сыртқы  топырағының  қақталып  мҧжілуіне 

 
137 
байлансты,  олардың  әр  алуан,  тым  аз  кездесетін  жамылғы  беті  ашылып  кӛріне  бастады. 
Сондықтан бҧл ойпат табиғи тҧрде «тарихтан бҧрынғы геологиялық мҧрахана» деп аталды. 
Жоңғар ойпатының жиегінде тау етегі баурайы қалыптасты, ойпаттың орта бӛлегінде 
ҧлан-қайыр  жайылмдар  мен  шӛл-жазиралар  кӛсіліп  жатады.  Ойпаттың  батыс  бӛлегінде 
саңылаулы ойықтар кӛп кезігетіндіктен, ылғалды ауа  ағысы емін-еркін кіріп, жауын-шәшін 
біршама  кӛп  тҥседі.  Мҧның  ӛзі  қуаң  дала  жамылғысының  ӛсіп-ӛнуіне  тиімді,  сексеуіл, 
жыңғыл, ши, қурай секілді шӛл-жазира жамылғы ӛсімдіктері қалың ӛседі. Қҧм жоталарының 
дені орнықты немесе жартылай орнықты келеді, кӛз тартатын жер бедерінің ғажайып кӛрнісі 
ӛте мол. Жоңғар ойпатында мҧнайдың, жаратылстық газдың, кӛмірдің, металдың мол қоры 
бар,  оны  ашып  игіліктенудің  кӛмескі  кҥші  тӛтенше  зор.  Мҧнан  тӛрт  ғасырдың  алдында 
Жоңғар  қосынының  моңғҧл  шабандоздары  ойлы-қырлы  шапқылап  осында  тау  соқты,  асыр 
салып  дәурендеді,  аяғында  мерт  болып,  кҥлі  кӛкке  ҧшты,  Жоңғар  деген  атау  міне  осыдан 
қалды.  
Табиғат  Шынжаңға  айрықша  жағарапиялық  белдеу,  ӛзгеше  жаратылстық  орта 
силағандықтан,  адамзат  бҧл  арада  бағы  заманнан  бері  тіршілік  етті,  ӛсіп-ӛрбіді.  Тәрихтан 
бҧрынғы  замандағы  адамзаттың  дамуы  неше  миллион  жылдық  тәрихты  бастан  кешті. 
Археология  қызметінің  ӛрстей  алмағандығы  салдарынан  Шынжаңның  ҧлан-байтақ 
даласындағы  тәрихтан  бҧрынғы  заман  ӛркениетінің  бет-бейнесі  кҥні  бҥгінге  дейін  жете 
айқындалмады.  
 
 
УДК 911.2(07) 
 
АНАЛИЗ ХАРАКТЕРА ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ В КАСПИЙСКОМ РЕГИОНЕ 
НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ 
 
Нагуманова Гульжан Шегеновна 
Магистрант, Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Астана 
Научный руководитель – д.г.н., профессор Джаналеева Гульжан Мухитовна 
 
Уникальный природный водоем нашей планеты  – Каспийское море – расположен на 
юго-западе Казахстана и является самой низменной его частью. Море лежит на границе двух  
крупных  частей  единого  материка  Евразии,  на  стыке  морских  продолжений  обширных 
низменностей прилегающей суши – Прикаспийской, Закаспийской и Ленкоранской. Каспий 
занимает  крупную  и  глубокую  материковую  депрессию  в  пределах  самой  обширной  в 
Европе и  бывшем СССР  области  внутреннего  стока, не имеет  связи  с Мировым океаном. 
Геологическое  строение  дна  Каспийского  моря  и  его  обрамления  было  исследовано 
различными  геолого-геофизическими  методами  советских,  а  с  90-х  годов  российских, 
азербайджанских,  а  также  американских,  французских  и  других  иностранных  как 
коммерческих, так и не коммерческих организаций. 
Каспийская  впадина  в  структурном  отношении  является  сложным  гетерогенным 
образованием  на  месте  пересечения  древних  рифтовых  систем.  Фундамент  неоднороден  и 
имеет разный возраст консолидации с характерным омоложением с севера на юг: фундамент 
платформенной  области  –  раннедокембрийский  (юг  Восточно-Европейской  платформы), 
байкальский  (Северо-Устиртский  блок),  герцинский  (Восточно-Манычская  –  Южно-
Мангышлакская  система  прогибов,  Прикумская  зона  поднятий,  Ногайская  ступень);  в 
пределах  Большого  Кавказа  и  Копетдага,  передовых  прогибов  и  впадин  –  альпийские 
складчато-покровные  системы.  Глубины  залегания  фундамента  в  границах  Каспийского 
моря увеличиваются в южном направлении: 1,5 – 4 км в пределах кряжа Карпинского, более 
20 км  - в Южно-Каспийской впадине.  
Отложения  осадочного  чехла  Скифско-Туранской  эпигерцинской  платформы 
моноклинально погружаются в юго-восточном направлении, в сторону Терско-Каспийского 

 
138 
прогиба. Большинство тектонических элементов, прослеживаемых в современной структуре 
платформенного  чехла  развивались  унаследовано  от  предыдущих  эпох,  некоторые  из  них 
наследуют  строение  фундамента.  Подавляющее  большинство  разрывных  нарушений  имеет 
северо-западную  и  северо-восточную  ориентировки  и  связано  с  антиклинальными 
структурами [1].  
Ложе  Каспийского  моря  в  геологическом  отношении  представляет  собой 
тектонически активную впадину, так как море разделено границами плит. В соответствии с 
физико-географическим  положением и  геологическим  строением  в донном  рельефе Каспия 
отчетливо выделяются три крупные геолого-геоморфологические провинции, или бассейны, 
соответствующие  Северному,  Среднему  и  Южному  Каспию.  Между  собой  они  разделены 
подводными  барьерами  –  Мангышлакским  и  Апшеронским  порогами.  Они  возникли  и 
заполнились  водой  в  разное  время.  Условная  граница  между  северной  и  средней  частями 
проходит  по  линии  о.  Чечень  –    м.  Тупкараган  (Мангышлакский  порог),  между  средней  и  
южной  –    по  линии  от  Апшеронского  полуострова  до  Красноводского  полуострова.  
Подводный  рельеф  отличается  сложностью  и  состоит  из  разновозрастных  тектонических 
структур.  
Судя  по  активизации  геодинамических  процессов,  наивысшую  тектоническую 
активность  Каспийский  регион  испытал  в  среднетриасовое  (территория  Южного 
Мангышлака),  позднетриасовое  (территория  кряжа  Карпинского)  и  четвертичное 
(территория Восточного Кавказа) время.  
Многие ученые рассматривают Каспийское море как тыловой бассейн Тетиса. Отсюда 
естественно  предположить,  что  где-то  в  регионе  Каспийского  моря  должны  располагаться 
остатки  палеозон  субдукции.  Наличие  таких  палеозон  определяло  развитие  региона  в 
геологическом  прошлом  и,  видимо,  в  значительной  степени  оказывает  влияние  на  его 
современную структуру, режим сейсмичности и на расположение месторождений полезных 
ископаемых. 
На  современном  этапе  геологической  истории  тектоническое  напряжение  находит 
выход вдоль границы между Северным и Южным Каспием, где было отмечено большинство 
подводных  землетрясений.  Землетрясения,  происходящие  в  секторе  Южного  Каспия, 
отголосками  доходят  до  Северной  акватории  толчками  силой  в  1-1,5  балла.  Однако,  в 
настоящее  время  землетрясения  происходят  и  в  северо-восточной  части  моря. 
Подтверждение этому – масштабное проседание поверхности земли на восточном побережье 
казахстанского сектора в апреле 2000 года и произошедшее совсем недавно землетрясение на 
месторождении Тенгиз, зарегистрированное 10 международными сейсмическими станциями 
21 февраля 2011 года, в то время как специалисты Национального Центра сбора и обработки 
специальной  сейсмической  информации  не  дали  официального  ответа  о  произошедшем. 
Хотя  в  госорганы  области  пришел  документ  о  произошедшем  из  компании 
«Тенгизшевройл».  На  официальном  сайте  Европейско-Средиземноморского  центра 
сейсмологии есть информация о землетрясении на Тенгизе силой 4,1 балла [2, 3]. 
Территории,  которые  раньше  относились  к  малосейсмичным,  постепенно  стали 
«просыпаться» и, по мнению академика М.Диарова, в недалеком будущем здесь возможны 
землетрясения  силой  до  7-8  баллов.  Наиболее  вероятными  в  данном  случае  являются 
территории крупных нефтегазовых месторождений (Тенгиз, Кашаган, Кенкияк, Карачаганак, 
Жанажол)  –  зоны  высокой  техногенной  активности.  Так,  непосредственно  Тенгиз 
эксплуатируется  уже  около  30  лет,  и  темпы  объемов  добычи  постоянно  растут.  На 
сегодняшний день нефтегигант вышел на уровень добычи 22-24 млн. тонн нефти в год. Это в 
свою  очередь  ведет  к  неизбежному  изменению  геодинамического  режима  территории, 
вызывает  аномальные  движения  земной  поверхности  и  землетрясения  техногенного 
характера [4]. 
Причин для возникновения техногенных катастроф очень много. Условиями для этого 
служит  интенсивное  освоение  моря  и  прилежащих  территорий.  Так,  на  современном  этапе 
предусматривается  реализация  Северо-Каспийского  «проекта  века»,  согласно  которому 

 
139 
предлагается  строительство  более  40  островов,  около  250  буровых  скважин,  8  крупных 
технологических  комплексов  для  выноса  нефтегазовых  линий  в  акваторию  моря  и 
разработки  ряда  перспективных  резервуаров  нефти  в  пределах  казахстанского  шельфа. 
Однако, независимо от причин, высокобалльное землетрясение на Каспии, в случае если оно 
произойдет,  безусловно,  приведет  к  глобальной  экологической  катастрофе,  основными 
последствиями  которой  в  первую  очередь  будут  гигантские  разливы  нефти,  вырвавшейся 
под  давлением  из  трещин  и  разломов.  К  тому  же  крупные  нефтяные  подсолевые 
месторождения нефти и газа – Кашаган, Кайран, Актоты, Королевское и Тенгизское – как раз 
расположены  на  тектонически  активных  участках.  Кроме  того,  в  активных  тектонически 
зонах в процессе добычи нефти и газа в резервуарах образуются пустоты, трещины, провалы. 
По данным академика М.Диарова, они способны спровоцировать проявление землетрясений 
магнитудой  свыше  7  баллов.  Примером  может  служить  трагедия  скважины  №  37 
Тенгизского  месторождения  в  1985  году,  на  ликвидацию  которой  ушло  398  дней.  Авария 
произошла  на  глубине  4467  м  из-за  нарушения  технологического  режима  бурения. 
Произошел  выброс  нефти  и  газа  в  атмосферу.  Фонтан  загорелся.  Радиус  зоны 
катастрофического воздействия сернистого газа составил 130 км! Ликвидировать возможные 
катастрофы морских месторождений Кашаган, Кайран и Актоты будет намного тяжелее, так 
как они расположены в мелководной зоне, глубина там от одного до пяти метров. При таком 
раскладе море может быть уничтожено практически в одночасье. Вода, смешиваясь с нефтью 
и газом, образует столб высотой до 300 метров и диаметром до 50 метров. Воздух и морское 
дно вокруг аварийной скважины нагреются до нескольких сотен градусов. Кроме того, когда 
при  ветровом  течении  нефть  и  газ  смешаются  с  морской  водой,  то  ее  токсичность  резко 
возрастет.  Погибнут  морская  флора,  планктон,  зоопланктон,  рыбы,  тюлени,  птицы… 
Токсичные  облака,  которые  образуются  после  испарения  загрязненной  морской  воды, 
поднимутся  до  озонового  слоя  и  воздушным  потоком  перенесутся  на  огромные 
пространства. Начнутся кислотные дожди. Это будет экологическая катастрофа глобального 
масштаба [2,4]. 
Приведенный  выше  анализ  экологической  опасности  землетрясений  в  Каспийском 
регионе, в том числе техногенного характера, имеет главной целью привлечение внимания к 
этим проблемам. Необходимо добиться их решения. Прежде всего, нужно: 

 
организовать  полномасштабный  мониторинг  состояния  земной  коры  (при  этом 
имеет смысл пересмотреть контракты на разработку месторождений) 

 
 уменьшить параметры освоения прибрежной полосы по мере отступления моря; 

 
уменьшить риск попадания в море нефти и нефтепродуктов; 

 
разработать 
методику 
обследования 
состояния 
ликвидированных 
и 
законсервированных скважин, расположенных в зоне затопления и подтопления морем; 

 
провести работы по ликвидации скважин, находящихся в аварийном состоянии, в 
зоне затопления и подтопления морем; 

 
разработать  методику  определения  оценки  ущерба,  нанесенного  окружающей 
среде при разливах нефти и нефтепродуктов в акватории Каспия; 

 
определить  экологическую  емкость  Каспийского  моря  (т.е.  допустимую 
техногенную нагрузку). 
Итак, рассматривая всѐ вышесказанное, мы можем видеть, что Каспий является общим 
экологическим  объектом  Каспийского  региона,  и  кризис  в  одной  из  его  частей  выльется  в 
общую,  неразделимую  экологическую  катастрофу,  которая,  в  конечном  счете,  отразится  на 
личных планах каждого государства и его перспективах развития.  
Литература 
1.
 
Глумов И.Ф., Маловицкий Я.П., Новиков А.А., Сенин Б.В. Региональная геология 
и нефтегазоносность Каспийского моря. – М.: ООО «Недра-Бизнесцентр», 2004. – с. 342: ил. 

 
140 
2. Диаров М.Д., Курочкина Л.Я., Шабанова Л.В. и др. Экология и нефтегазовый 
комплекс. Монография. Том 6. – Актобе: ТОО «А-Полиграфия», 2004. - 288 с. 
3. Официальный сайт Европейского-Средиземноморского сейсмологического центра 
www.emsc-csem.org. 
4. М.Диаров. Грядет «великое потрясение»? Каспийское море может в одночасье 
провалиться в бездну. www.centrasia.ru 

жүктеу/скачать 4,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: