ИСТОЧНИКИ ЗАГРЯЗНЕНИЯ КЫЗЫЛОРДИНСКОЙ ОБЛАСТИ
Калжанова Калдаш Каликызы
Студентка Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева
Научный руководитель - д.г.н., профессор М.Н.Мусабаева
Кызылординская область расположена в южной части республики, образована в
1938 году. Территория области равна 226,0 тыс. км
2
. Численность населения области на 1
января 2011 года 607,0 тыс. человек, плотность (на 1 км
2
территории) – 3 человека. В составе
области насчитывается 7 административных районов. Область граничит с Южно-
Казахстанской на востоке, Карагандинской на севере и Актюбинской областями на северо-
западе республики и с Республикой Узбекистан на юге.
По моим исследованиям, сложная санитарно-эпидемиологическая обстановка в
Кызылординской области свидетельствует о прямом и косвенном влиянии водного и
воздушного факторов на заболеваемость населения (таблица 1). Так, с низким качеством
воды, прежде всего, связан высокий рост инфекционной заболеваемости населения области:
вирусный гепатит А, острые кишечные инфекции, по которым в области наблюдается
значительное превышение средне республиканских показателей заболеваемости.
Высокоминерализованная вода также является причиной роста заболеваний почек, желчного
пузыря, язвы желудка, рака органов пищеварения, сердечно - сосудистой патологии.
Повышенной заболеваемости также способствуют сложные социально-экономические
условия жизни населения области, особенно сельского. Болезни органов дыхания часто тесно
связаны с переносом вредных солей и пыли, поднимаемых с осушенного дна Аральского
моря.
Таблица 1. Заболеваемость населения Кызылординской области, чел/100 тыс.чел.
Район
Заболев
аемость
общая
Вирус
ный
гепати
т
Остры
е
кишеч
ные
инфек
ции
Тубер
-
кулез
Болезни
органов
кровообр
а щения
Болезни
органов
дыхания
Новообра
зования
Кызылорда г.а.
62050,9
329,0
904,4
290,9
1467,9
17598,1
196,3
Аральский
75864,1
226,9
104,2
305,4
2142,3
23683,1
125,8
Жалагашский
64373,4
183,4
61,1
195,7
1569,8
18624,0
132,2
Жанакоргански
й
73339,6
81,2
285,2
168,3
2325,3
25682,8
114,2
121
Казалинский
119050
42,1
231,8
182,6
4555,7
25872,3
132,1
Кармакшинский 57424,5 110,7
152,5
232,0
1867,3
20101,5
220,8
Сырдариинский 47118,8 86,1
139,4
205,3
2595,7
14021,5
116,6
Шиилийский
57811,6
77,0
138,1
169,0
3028,6
18025,3
127,1
Область, всего
69788,2
181,3
403,0
233,3
2300,0
20239,0
151,5
Республика
Казахстан
57865,2
65,6
164,7
147,3
1749,1
22802,8
192,5
В настоящее время уровень заболеваемости злокачественными новообразованиями в
значительной степени зависит от факторов окружающей среды. Поэтому рак все больше
выдвигается на передний план в качестве одной из наиболее актуальных проблем
современной медицины и экологии. К 2009 году показатель заболеваемости
злокачественными образованиями по области несколько снизился, однако прослеживается
тенденция роста смертности от онкологических заболеваний (рак поджелудочной железы,
рак пищевода и др.) при областном показателе за 2008 г. – 682.
Природно-климатические условия и последствия антропогенного воздействия
предопределяют то, что Кызылординская область является одной из наиболее
неблагополучных в экологическом отношении в Казахстане. Континентальный, крайне
засушливый климат предопределил дефицит увлажнения, низкое качество и дефицит
питьевой воды, интенсивное развитие процессов опустынивания и деградации земель. Здесь
развиты такие отрасли промышленности, как добыча нефти и попутного газа, производство
пищевых продуктов, текстильная, швейная, целлюлозно-бумажная промышленность,
производство строительных материалов. Тенденция развития промышленности области
обусловлена, прежде всего, освоением минерально-сырьевых ресурсов, поэтому основными
отраслями промышленности являются добыча цветных металлов – рудник Шалкия, урана –
предприятие РУ-6 в пос. Шиели, углеводородного сырья – на месторождении Кумколь, а
также некоторые виды машиностроения, строительная индустрия. Однако основными
загрязнителями окружающей среды остаются нефтедобывающие и нефтеперерабатывающие
предприятия, сведение о которых я привела в таблице 2.
Таблица 2. Основные предприятие, осуществляющие выбросы загрязняющих
веществ в Кызылординской области,т
Предприятие
Выбросы
загрязняющих
веществ
Сброс
загрязняющих
веществ
со
сточными
водами
Размещение
отходов
ОАО «Петро Казахстан Кумколь
Ресорсиз»
10196,271
291,065
6903,88
ТОО СП «Казгермунай»
5226,62
150,0
1766,2
ЗАО «Торгай Петролеум»
5542, 232
7,366
2020
СП «Куат Амлон Мунай»
787,881
51,3
2378,23
АО «Айдан Мунай»
1560, 0328
31,39
3590,486
ТОО «Саутс Ойл»
381,34
7,84
1976,76
ДКГП «Кызылордаводхоз»
5,972
1739,188
2,5
Государственное
унитарное
предприятие благоустройства и
коммунальных услуг (ГУПБ и
КУ) г. Байконыр
699,5
50406,4
ГКП «Су жуйесi»
11,3
11042,5
108,8
ГУП ПО «Горводоканал», г. 2,744
26830,8
250,0
122
Байконыр
ГУП «ПЭО Байконурэнерго»
3020,9
2863,141
838,102
Загрязнение атмосферного воздуха. Исследуя эту область, я пришла к выводу, что
значительным источником загрязнения воздушного бассейна является автотранспорт. Много
вредных веществ образуется при сжигании топлива, в том числе бензина низкого качества.
При сжигании топлива в атмосферу выбрасываются в больших количествах оксид углерода,
оксиды азота и несгоревшие твердые частицы в виде золы и сажи. По сравнению с 2008 г. в
2009 г. содержание оксида азота в атмосферном воздухе увеличилось в 1,4 раза, аммиака – в
1,2 раза, сероводорода – в 2,0 раза. За данный период уменьшился выброс диоксида азота в
1,4 раз, диоксида серы – 1,36 раз, пыли – в 1,9 раз. Эти данные можно увидеть в следующей
таблице (таблица 3).
Таблица 3. Максимальное значение примесей загрязняющих веществ в
атмосферном воздухе г Кызылорды за 2008-2009 гг.
Загрязняющие вещества
ПДК
Среднее
максимальное
значение, мг/м
3
Рост
показателя
2009/2008
2008
2009
Оксид азота (NO)
0,6
0,07
0,1
+1.4
Диоксид азота (NO
2
)
0,085
0,097
0,07
- 1,4
Аммиак (NH
2
)
0,2
0,16
0,19
+1,2
Сероводород (H
2
S)
0,008
0,002
0,004
+2,0
Диоксид серы (SO
2
)
0,5
0,49
0,37
- 1,3
Пыль
0,15
0,19
0,1
- 1,9
Загрязнение природных вод. В исследуемой моей области, главной водной артерией
является р. Сырдария. Современная гидрографическая сеть бассейна Сырдарии на
территории области совершенно не развита, река не принимает ни одного притока на
протяжении 1000 км. До зарегулирования и широкого использования стока реки,
минерализация воды в низовьях колебалась незначительно, и изменения водности реки слабо
сказывалось на минерализации. Содержание солей в речной воде составляло 500-600 мг/л, и
по химическому составу вода была гидрокарбонатно-кальциевой. Интенсификация
земледелия в 60-х годах привела к росту минерализации воды до 800 мг/л. Строительство
Шардаринского водохранилища, новых оросительных систем и маловодья в 1974-1977, 1983-
1987 гг. еще больше обострили экологическую ситуацию и привели к дальнейшему
повышению минерализации, которая в отдельные сроки наблюдений у г. Кызылорды
превышала 2000 мг/л, а в устье – 2800 мг/л. В то же время с 2002 г. увеличилась попуски в
Аральское море.
Состояние качества воды р. Сырдарии в районе г. Кызылорды характеризуется 3
классом качества – умеренно загрязненный водный объект.
Наиболее неблагоприятное положение в Кызылорде и в районах области обстоит с
качеством питьевой воды, которая по химико-аналитическим показателям по таким
компонентам, как жесткость, мутность, цвет, наличие сульфатов, сухого остатка не
соответствует предельно допустимым концентрациям. Повышение ПДК загрязняющих
веществ в р. Сырдарие наблюдается в трех створах: г. Кызылорда, Жанакорганский район и
Казалинский район.
Далее, исследования показали, что в области отмечается площадное загрязнение
подземных вод нефтепродуктами на территориях практически всех нефтегазодобывающих
комплексов. Загрязнение подземных вод радионуклидами также приурочено к этим
территориям. Депрессионная воронка радиусом 90-100 км и площадью более 25 тыс. км
2
сформировалась в Восточном Приаралье в связи с эксплуатацией верхнемелового напорного
водоносного горизонта на Левобережном, Тазнуринском и других месторождениях
123
подземных вод, а также функционирования большого количества практически бесхозных
самоизливающихся скважин с суммарным дебютом порядка 2,5 м
3
/с.
Природный радиационный фон Кызылординской области находится в пределах
нормы и зависит от высоты местности над уровнем моря и наличия выхода на поверхность
земли коренных скальных пород. Радиационный гамма-фон обусловлен суммарным
воздействием природных источников (уран-238, радий-226, торий-232, калий-40).
Радиационный гамма-фон (мощность экспозиционной дозы) по г. Кызылорде и
Кызылординской области находится в допустимых пределах, что не представляет
практической опасности для населения области.
По итогом моей научной статьи, источниками антропогенных загрязнении
Кызылординской области являются выхлопы автомобильных газов, нефтедобывающие
бассейны и нефтеперерабатывающие предприятия. Следуя можно понять, что все эти
злокачественные продукты влияют не только на окружающую среду, но и на всѐ
человечество. Учитывая все аспекты загрязнения, можно составить медицинскую карту
Кызылординской области, по которой можно рассмотреть все недостатки и ввести нужные
корректировки.
Литература
1.
Состояние окружающей среды и природных ресурсов Кызылординской области за
2009 год // Отчет Кызылординского областного территориального управления охраны
окружающей среды за 2009 год в МООС РК. Астана, 2009.
2.
Национальный доклад о состоянии окружающей среды в Республике Казахстан в
2009 году: Статистический сборник. Алматы, 2006.
3.
Информационный бюллетень о состоянии окружающей среды. Алматы, Центр
экологического мониторинга окружающей среды РГП «»Казгидромет» МООС РК, 2009.
УДК-504.73(574.53)
АҚТӚБЕ ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
Капышева Асем Ораловна
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҦУ студенті, Астана қаласы
Ғылыми жетекшісі – г.ғ.д., профессор Мусабаева М.Н.
Облыстың атмосфера қабатын ластаушы кӛздер Ақтӛбе қаласында, сондай-ақ Темір,
Мҧғалжар, Хромтау аудандарында шоғырланған пайдалы қазындылар шығаратын кен
орындары және энергетикалық нысандар болып табылады.
Ақтӛбе қаласындағы атмосфераны ластаушы кӛздер «Ақтӛбе хром қосындылар
зауыты» акционерлік қоғамы болып табылады. «Ақтӛбе ЖЭО-ғы» газбен және сҧйық
отынмен жҧмыс жасайды, соның салдарынан ауаға 70 % азот қышқылы тарайды. Ал Ақтӛбе
ферроқорытпа зауыты атмосфераны қатты заттармен ластайды.
«Ақтӛбе хром қосындылар зауыты» акционерлік қоғамы атмосфералық ауаның – 80 %
газ кҥйіндегі кӛмітқышқыл тотығын қҧрайды.
Қаланың атмосфералық ауа сапасы соңғы жылдары нашарлап кетті. 2008 жылы ИЗА
10,5 бірлікті қҧрады.
Ырғыз, Шалқар аудандары Арал экологиялық апат аймағына жақын орналасқан.
Сонымен бірге ауыз су тапшылығы облыс аудандарының елді мекендерінде кездесіп
отырады. Ауыз су қҧрамындағы тҧздылық, нитраттың, т.б. химиялық элементтердің артуы
тҧрғындар денсаулығына зиянды әсерін тигізуде.
Елек – Ақтӛбе облысындағы ластанған ӛзеннің бірі. Ластанған заттар индексі – 15,39;
сапасы жағынан -7 класқа келеді, шектеулі жіберілген концентрация мӛлшерінен бірнеше есе
кӛп, яғни бор - 103,5 ШЖК; фенол -1 ШЖК; алты валентті хром -22,17 ШЖК.
124
Ластаушы кӛздер «АХҚЗ» АҚ –ның кӛне шламды бӛгендері болып табылады. Алты
валентті хромның атмосфералық ауада, топырақта кездесетіні байқалады.
Елек ӛзенін бормен ластауын тоқтату – алдағы міндеттің бірі. Ластану ареалы 32,5 км
2
қҧрайды.
Ақтӛбе қаласындағы қатты тҧрмыстық қалдықтар полигонын пайдалану 1987 жылдан
басталды, оның ауданы 20 га. Полигон жобасыз тҧрғызылды және оны пайдалану
экологилық талаптарға сай жҥргізілмейді. Қалдықтарды жинауда бейберекеттікке жол
беріледі. Полигонға жыл сайын барлық қалалардан 260 мың куб м қалдық тасталады. 2001
жылдың қаңтарында полигонға 2,23 млн. Тонна қалдық жиналған. Полигон инженерлік
қҧрылыстармен және коммуникация жҥйелерімен қамтамасыз етілмеген.
Қазіргі уақытта полигон қалдықтарға толық, бірақ қалдықтарды полигонға тасу әлі де
жалғасып отыр, ал бҧл жағдай полигонға іргелес аумақтардың санитарлы – ауаның, жерасты
және жер беті суының, жердің интенсивті ластаушы кӛзі, инфекциялық ауруларды таратушы.
Елек ӛзеніне ерекше әсер ететін 3 негізгі суды пайдаланушыларды бӛліп кӛрсетуге
болады:
«Ақбҧлақ» ОАҚ жыл сайын 7-10 мың текше метр тазартылмаған су жібереді;
«АХҚЗ» АҚ жер асты суы арқылы ӛзеннің 12 кв.км ареалын ластайды;
«Ақтӛбе ЖЭО» АҚ 4-кесте Ақтӛбе қаласы бойынша ағыстың сапалық жағдайы.
2008 ж. Ақтӛбе қаласындағы тҧрмыстық қалдықтар полигонының жаңа жобасы
жасалды. Жаңа полигонды пайдалану мерзімі 15 жыл, жыл сайын 260 мың текше метр
қалдық тасылады.
Елек ӛзенінің ластануы
Елек ӛзенінің бормен ластануы Ақтӛбе химия зауытының (1941) іске қосылғанынан
басталды. Ластаушы кӛзі – Елек ӛзені жайылмасындағы сҥзгіші жоқ зауыттың шлам
жинаушылары болып табылады.
«Казводоканалпроект» институтының мәлімдеуінше, жер асты суының ластану
ареалы 32,5 км
2
жетті, тіпті бҧдан да ҧлғайып бара жатыр.
Ақтӛбе гидрометеорологиялық орталығының мәлімдеуінше, 2009 жылдың
қаңтарында Елек ӛзенінің ластануы шегіне жеткен, яғни шектеулі жіберілген коцентрация
129 есеге жеткен.
Бордың санитарлы – уландырғыш 2 класс кӛрсеткішіне сай келуі және оның шектеулі
жіберілген концентрациясы мӛлшерінің шектен тыс кӛп болуы флораға, фаунаға және адам
денсаулығына ӛте зиянды.
Елек ӛзенінің бормен ластануы ҚР – ның жоғары органдарының алдындағы жыл
сайынғы ӛз шешімін таппай келе жатқан мәселелерінің бірі.
Хром қосындылары зауыты ӛзінің жҧмысын 1957 жылдан бастады. Зауытқа
пайдаланған суды шлам тоғандарына жібереді. Зауытқа барлық кезеңдерге пайдалану ҥшін
жалпы ауданы 278,4 га болатын 10 шлам тоғандары тҧрғызылған, қазірде олардың тек бесеуі
жҧмыс жасайды.
Жер ҥсті және жер асты суын алты валентті хроммен ластаушы кӛне шлам тоғандары
болып табылады.
Елек ӛзенінің ластануы тек Ақтӛбе облысындағы ғана емес, Жайық ӛзенінің саласы
ретінде Орынбор облысының (РФ), Батыс Қазақстанның және Атырау облысының халқына
қауіп туғызып отыр.
Елек ӛзенің ластаушы заттар хром, бор, фенол, фтор, мҧнай ӛнімдері болып отыр, ал
ластаушы кӛздер бҧрыңғы Ақтӛбе химия зауытының шлам – жинауыштары, сонымен бірге
Елек ӛзені жайылмасында тҧрғызылған сҥзгілерге қарсы қалқасы жоқ «АХҚЗ» ОАҚ – ның
кӛне шлам тоғандары болып отыр.
Елек суындағы бор концентрациясы орнынан сынауға алуға байланысты ауытқып
отырады. Бор концентрациясы Ақтӛбе су қоймасы тҧсында және Бестамақ елді мекенінде
барынша кӛп байқалады. Мҧнай ӛнімдерінің концентрациясы жыл бойы 6-13 ШЖК –ға
125
байқалды. Елек ӛзені суының физикалық қасиеті және минералдануы болып есептелетін
қалған компоненттері нормаға сай екендігі анықталды.
Еліміздегі табиғи байлықтарды ӛндіріске қатыстыруға, ӛнеркәсіп орындарын
қарқынды дамытуға бірнеше факторлар әсер етеді. Олар шешуші қҧрал есебінде табиғи
ресурстарға қоғам қажеттілігін және табиғат мҥмкіндігінің тапшылығындағы қарама –
қарсылықты шешеді.
Облыстағы геоэкологиялық аудандастыру мәселелері
Қоршаған табиғи ортадағы қазіргі маңызды мәселелердің бірі, бҧл геоэкологиялық
жағдайдың біздің республикамызда қалыптасуы болып табылады.
Біз қарастырғалы отырған Ақтӛбе облысы Қазақстан Республикасының батыс
аймағында, ірі ӛнеркәсібі мен ӛнеркәсіптері жақсы дамыған территорияға жатады.
Физикалық-географиялық орналасуы жағынан Ақтӛбе Облысы Оңтҥстік Орал
тауының орталығында, шӛлейтті – қҧрғақ аймақта орналасқан. Бҧл аймақ Орал- Мҧғалжар
провинциясының Ор- Мҧғалжар округіне және Орал маңы (Торғай) провинциясының, Орал
маңы ҥстіртінің оңтҥстік-батыс бӛлігі мен оңтҥстік – шығыс бӛлігі округіне жатады.
Атмосфераның қатты ластануы, әсіресе Ақтӛбе қаласында және ірі ӛндіріс
орталықтары орналасқан Алға, Хромтау, Кандыағаш және Ембе қалаларының маңында
байқалады. Осы жерлерде ластанған атмосфералық ауа кӛршілес Батыс Қазақстан, Атырау
облыстарына және Ресейдің Орынбор облысына тарайды.
Ақтӛбе қаласының ауасын ластайтын зиянды заттардың 49%-ын ферроқарытпа
зауыты шығарса, 25% -ын Ақтӛбе хром қосындылары зауыты шығарады. Мҧндағы
мекемелерде ауаны ластауды азайтатын қҧрал-жабдықтардың жартысы ған істейді.
Қазіргі уақытта Ақтӛбе облысы бойынша атмосфералық ауны ластайтын 172мекеме
жҧмыс істейді. Бҧған Жаңажол мҧнай – газ ӛндіретін кен орны да жатады. Шаң тазалығыш,
ӛндіріс қалдықтарының дҧрыс жҧмыс істемеу салаларынан немесе іске алғысыздығынан бҧл
қалалардағы шаң –тозаңның орташа кӛрсеткіші белгіленген мӛлшерден 4 есе, азот қос
тотығы 2 есеғ кҥкіртті ангидрид шамамен 0,2 есе артып отыр.
Қазіргі кезде экологиялық жағдайлардың шиеленісуі халықтың әлеуметтік хал-
ахуалына, ауылдағы халық санының азаюына, туу дәрежесінің тӛмендеуіне, ауру тҥрлерінің
кӛбеюіне, т.б. факторлардың әлеуметтік даму деңгейінің тӛмеңгі параметрлеріне әкеліп
соқтырады.
Қазіргі уақытта полигон қалдықтарға толық, бірақ қалдықтарды полигонға тасу әлі де
жалғасып отыр. Полигон атмосфералық ауаның, жер асты және жер беті суының, жердің
интенсивті ластаушы кӛзі, инфекциялық ауруларды таратушы.
Әдебиеттер
1.
Голуб А.А., Струкова Е.Б. Экономика природных ресурсов. – М.1999
2.
Вернадский В.И Химическое строение биосферы и ее окружения. –М.1987
3.
Тонкопий М.С. Экономика природопользования. А.1998
4.
Израэль Ю.А. Экология и контроль состояния природной среды. Л.1979
УДК 910.1(574)
ГЕОГРАФИЧЕСКИЕ СПОСОБЫ И МЕТОДЫ ПОВЫШЕНИЯ ИНДЕКСА
УЗНАВАЕМОСТИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН В МИРЕ
Карабаев Диас Дидарулы
СтудентЕНУ имени Л. Н. Гумилева, Астана
Научный руководитель - Каратабанов Р.А., старший преподаватель
В настоящее время Республика Казахстан обладает низким индексом узнаваемости,
что, либо, негативно отражается на имидже страны, либо, существенно сдерживает развитие
126
интеграционных, инвестиционных, политических, социокультурных программ. Ведь
иностранные инвесторы, различные компании, намеревающиеся работать на территории
нашей страны, зачастую имеют весьма разрозненные, не совсем достоверные сведения, что
еще больше усугубляет риск неопределенности. Существенно усложняются и маркетинговые
исследования. Данная проблема обусловлена отсутствием достаточного количества и
качества информации о стране, низкой активностью географов, историков, публицистов и
системного подхода к повышению индекса узнаваемости государства в принципе. Именно
этими обстоятельствами обоснована актуальность рассматриваемой темы.
Наше исследование преследовало следующую цель: на основе комплексного
географического анализа развития Казахстана предложить алгоритм повышения индекса
узнаваемости страны по направлениям изучения географической науки.
В географической науке до сегодняшнего дня нет целевых работ, монографий,
учебников и учебных пособий, целенаправленно рассматривающей вопросы повышения
индекса узнаваемости страны. Косвенно такие материалы в той или иной степени содержатся
в монографии Я.Г. Машбица «Страноведение», изданной Институтом географии РАН и в
учебном пособии «Географические основы управления», выпущенной российскими
географами В.Л. Бабуриным и Ю.Л. Мазуровым. Казахстанские исследователи-географы
подобные темы не рассматривали.
Мы считаем, что современные специалисты в области географии обладают
достаточным научным, технологическим, техническим потенциалом для разработки
программы, направленной на повышение индекса узнаваемости государства.
В процессе исследования темы были получены следующие практические и
теоретические результаты:
1.
Обоснована необходимость повышения индекса узнаваемости Казахстана
2.
Определены критерии и признаки по определению места Казахстана в системе
мировых рейтингов.
3.
Определено место Республики Казахстан в типологии стран мира по размерам
территории, по численности населения, по географическому положению, индексу развития
человеческого потенциала, уровня экономического развития
4.
Определено место Республики Казахстан в системе геополитических концепции.
5.
Определена роль страны в интеграционных процессах
6.
Разработаны направления географических исследований, направленных на
повышение узнаваемости страны в мире.
7.
Разработаны предложения по повышению имиджа страны.
Достарыңызбен бөлісу: |