Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

91 

обществе.  Эти  компоненты  и  связанные  с  использованием  компьютера  новые  средства  и  методы 

познавательной деятельности играет в современных условиях важную роль и в подготовке учащихся к 

продолжению образования в профессиональной школе. 

Анализ  опыта  преподавания  курса  основ  информатики  и  вычислительной  техники,  новое 

понимание  целей  обучения  информатике  в  школе,  связанное  с  углублением  представлений  об 

общеобразовательном,  мировоззренческом  потенциале  этого  учебного  предмета,  показывает 

необходимость  выделения  нескольких  этапов  овладения  основами  информатики  и  формирования 

информационной  культуры  в  процессе  обучения  в  школе.  Основные  содержательные  линии  курса 

охватывают следующие группы вопросов: 

  Вопросы, 

связанные 

с 

пониманием 

сущности 

информационных 

процессов, 

информационными  основами  процессов  управления  в  системах  различной  природы;  вопросы, 

охватывающие  представления  о  передаче  информации,  канале  передачи  информации,  количестве 

информации (условно – «линия информационных процессов»); 

  Способы  представления  информации  (условно  «линия  представления  информации»), 

методы  и  средства формализованного  описания  действий  исполнителя  (условно  –  «алгоритмическая 

линия»),  вопросы,  связанные  с  выбором  исполнителя  для  решения  задачи,  анализом  его  свойств; 

возможностей  и  эффективности  его  применения  для  решения  данной  задачи  (условно  –  «линия 

исполнителя»); 

  Вопросы,  связанные  с  методом  формализации,  моделированием  реальных  объектов  и 

явлений  для  их  исследования  с  помощью  ЭВМ, проведения  компьютерного  эксперимента  (условно  – 

«линия информационных технологий»). 

Требования  к  подготовке  учащихся  должны  быть  ориентированы  на  минимальный,  но 

достаточный  (с  точки  зрения  функциональной  полноты  и  достижения  целей  образования)  уровень 

освоения  содержания  учебного материала.  Вместе с  тем  предъявляемый  для  усвоения школьниками 

учебный материал шире и глубже по сравнению с минимально необходимым уровнем обязательного 

усвоения. Между этими двумя уровнями лежит некоторое поле возможностей в учебной деятельности 

школьников,  определяемое  их  познавательными  интересами,  способностями  и  направленностью 

профессиональной ориентации. 

 Предлагаемое  школой  минимальное  содержание  образовательной  области  должно  включать 

знания и виды деятельности, образовательная ценность которых общепризнанна; 

 Обязательный  минимум  содержания  образовательной  области  должен  быть  выделен, 

отводимого  на  его изучение  базисным  планом,  а  также  реальных  возможностей  массовой школы по 

его осуществлению в учебном процессе в настоящее время. 

Эти  требования  особенно  актуальны  для  информатики.  Специфика  информатики  как  учебного 

предмета  заключается  в  тесной  взаимосвязи  и  взаимообусловленности  содержания  и  средств 

обучения.  В  ряде  случаев  наличие  или  отсутствие,  а  также  функциональные  возможности  средств 

общения (компьютер и его программное обеспечение) во многом определяет содержание обучению в 

этом курсе. 

 

Литература: 

1.  Долинер  Л.И.  Информационные  и  коммуникационные  технологии  в  обучении:  психолого-

педагогические и методические аспекты. Екатеринбург: Изд-во Рос. гос. проф.-пед. ун-та, 2003. 344 с. 

2. Симонович С. и др. 1,2,3 кн. Общая информатика, Практическая информатика, Специальная 

информатика, М.,"АСТ-ПРЕСС", 1998  

3. Савельев А.Я. и др. Основы информатики: практическое пособие для вузов – М.: Высш.шк., 

1991.- 159 с. 

4. Шарипбаев А.А. Информатика, Алматы, Казак университеті, 1992, 72с. 

 

Түйіндеме 

Мектептегі  жалпы  информатиканы  оқытудың  негізгі  басты  мақсаты  –  оқушылардың  білімділік 

және  даму  деңгейлеріне  сай  ақпараттық  және  есептеу  технологиясының  қарқынды  дамуын  қазіргі 

қоғамда пайдалану. 

Summary  

The  educational  area  in  two  aspects,  presented  in  the  curriculum  of  school  by  the  course  of 

informatics,  is  considered  In  this  article.  First  aspect-  system-informative  picture  of  the  world,  general 

informative  to  conformities  to law  of  structure  and  functioning  of  the  самоуправляемых  systems.  Second 

aspect- methods and facilities of receipt, treatment, transmission, storage and use of information, decisions 

of tasks by means of computer and other facilities of new informative technologies. 

 

 

 

92

ӘОЖ 579.64:504.53.054 

 

МҰНАЙМЕН ЛАСТАНҒАН ТОПЫРАҚТЫ ТАЗАЛАУҒА МИКРОАҒЗАЛАРДЫ ҚОЛДАНУ 

 

А.С.Салауатова, магистрант, Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 

Б.Ж.Жанетов, ғылыми жетекшісі, б.ғ.к., Х. Досмұхамедов атындағы Атырау  мемлекеттік 

университетінің профессоры 

Қ.М.Абдиева, аға оқытушы, б.ғ.к. Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 

 

Қоршаған  ортаның  мұнаймен  ластануы  өзекті  мәселелердің  бірі.  Қазақстанда  мұнай  өңдеу 

және  тасымалдау  өнеркәсіптің  қарқынды  жұмыс  істеу  нәтижесінде  топырақтың  мұнаймен  ластануы, 

сараптамалық бағалаулар бойынша бірнеше жүздеген мың гектарға жетеді [1].  

Ортаның  мұнаймен  ластануы  басқа  антропогендік  ластаушыларға    қарағанда,  түскен  жеріне 

біртіндеп таралмай, бірден өзінің әсерін көрсетеді. Мұнай ластанудың салдарын бағалауда, экожүйенің 

төзімді жағдайын қайта қалпына келуі әрдайым іске аса бермейді [2,3]. 

Ластанған  экожүйелерді  тазалаудағы  барлық  технологияларды  механикалық,  физикалық-

химиялық,  агротехникалық  және  биологиялық  деп  бірнеше  топқа  бөлуге  болады.  Осылардың  ішінде 

едәуір  экологиялық  қауіпсіз  әдістердің  қатарына  агротехникалық  және  биологиялық  әдістер жатады. 

Бұл  әдістер  әртүрлі  жолдарға:  қопсыту  арқылы  жергілікті  микрофлораны  белсендіру,  минеральдық 

және  органикалық  тыңайтқыштарды  қосу,  әртүрлі  өсімдіктердің  түрлерін  салу,  препарат  түрінде 

мұнайдың деструктор-микроағзалардың белсенді штамдарын интродукциялауға негізделген [4,5]. 

Микробиологиялық  тазалаудың  тиімділігі  ластаушы  заттың  көлеміне,  оның  ерекшелігіне 

аэробты  микроағзалардың  аэрациялау  жағдайына  және  минеральды  элементтермен  қоректенуімен 

қамтамасыз етілуіне байланысты болады [4]. 

Топырақтағы  ксенобиотиктердің  биоыдырауын  жылдамдату  үшін  мынандай  экологиялық 

факторлардың: температура, ылғалдылық, топырақтың рН мәні және т.б сәйкес келуі маңызды орын 

алады.  Сонымен,  кейбір  авторлар  [6]  мұнай  және  мұнай  өнімдерінің  ыдырауының  оптимальді 

температурасы деп 18˚ С айтса, басқа авторлардың [7] нәтижесі бойынша 20-37˚ С көрсетілген. 

Мұнаймен  ластанған  топырақты  қопсыту,  жырту,  айдау  сияқты  агротехникалық  әдістер 

топырақтағы  мұнайдың  биодеградирлену  үрдісін  арттыратын  қолайлы  факторларға  жатады.  Осыдан 

келіп, көмірсутегін тотықтырушы микроағзалардың тіршілік етуінің қарқынды артып, мұнайдың ұшқыш 

фракциялары  буланып  ұшады,  топырақтың  кесек  болып  қатқан  бөлігі  азайып,  су-ауа  режимі, 

топырақтың қуыстылығы және биохимиялық белсенділігі жақсарады [8,9]. 

Мұнаймен  ластанған  топырақты  қалпына  келтірудегі  агротехникалық  әдістерінің  бірі- 

ластанған  топырақты  таза  топырақпен  араластыру.  Кейбір  зерттеулер,  ластанған  топырақты  таза 

топырақпен  араластырғаннан  кейін  топырақтың  биологиялық  және  физикалық  қасиеті  жақсартып, 

ары  қарай    ауылшаруашылығына  қажетті  өсімдіктерді  өсіруге  жарамды  жерлерге  айналдыратын, 

шөптесін  өсімдіктердің  (қонақ  жүгері,  жемдік  бұршақ,  жоңышқа)  қалыпты  өсіп  дамуына  толығымен 

жарамды болатындығын көрсетті [10]. 

Топырақтың мұнаймен ластанғаннан кейінгі тазалаудағы кейбір әдістердің тиімділігін зерттеу, 

мұнай  тотықтырғыш  микроағзалар  мен  азотты  фосфор  көздерін  жиі  салу топырақтың  ферментативті 

белсенділігін  жоғарлататындығын  көрсетті.  Мұнаймен  ластанған  топырақтан  экстрагирлеп  алынған 

қалдық  мұнай  өнімдерін  талдағанда,  н-алкандар  С

14

-С

33

  және  изопреноидтардың  С

16

-С

21

    мөлшері 

азайғанын көрсеткен. Эстракция өнімдерінің тотығуы бақылау үлгісіне қарағанда 27% жоғары болды 

[11]. 

Биопрепарат  құрамына  кіретін 

Rhodococcus  туысына  жататын  бактерияларға  көп  көңіл 

бөлінуде.  Бұл  туыстың өкілдері  ортаның  қолайсыз жағдайларына  төзімділігі  жағынан  ерекшелігі мол, 

мұнайды  деструкциялау  белсенділігі  жоғары  болып  келеді. 

Rhodococcus  sp.  (R.  ruber)  1418 

Rhodococcus sp. (R. еrythopolis) 171 штамдарының бірлестігі мұнайды және оның ауыр фракцияларын 

(шайыр,  асфальтендер,  мазут)  көміртегінің  және  энергияның  жалғыз  көзі  ретінде  пайдалануға 

қабілетті екендігін көрсетеді. Бұл штамдар құрамында 5% мұнай бар сұйық қоректік ортада, екі апта 

ішінде, 26˚ С температурада мұнайды 62% дейін ыдыратты [12].  

Су  мен  топырақты  мұнай  және  мұнай  өнімдерінен тазалау  үшін 

Rhodococcus  sp.  56Д  штамын 

ұсынады.  Бұл  штам  топырақты,  тұщы  және  теңіз  суларын  ластаудан  тазалауда  биодеструктивті 

жоғары  белсенділікті  қысқа  мерзім  (7-14  тәулік)  ішінде  (12-30˚  С),  көрсетеді.  Тұщы  суды  мұнайдан 

тазартуы  -68,8%,  болса,  теңіз  суын  –  69,2%,  ал  топырақты  –  67,5%  дейін  тазалайды.  Тұщы  суды 

мұнайдың  жеңіл  фракциясынан  тазалау  –  99,3%  құраса,  дизельді  жағармайдан  тазалау  –  98,8% 

болды.  Сонымен  қатар,  ұсынылып  отырған  штамның  көмірсутектерге  қатысты  жоғары  бөлшектеу 

 

93 

белсенділігі де бар. Бұл мәлімет мұнаймен  ластанған қоймаларды, қондырғыларын және өнеркәсіптік 

суларды тазалау үшін қолданылуда өте қажет [13]. 

Топырақ  пен  суды    мұнай  және  мұнай  өнімдерінен  тазалау  үшін  бактерияларды  пайдалану 

арқылы әртүрлі әдістер жасалуда. 

Теңіз суы, өзендердің жағасын және тұщы суларды маймен ластанудан тазарту үшін лиофильді 

кептірілген,  вермикулит,  силикагель,  перлит  сияқты  әр  түрлі  қорек  көздері  мол  тасымалдағыштарда 

иммобилиздеген  деструктор  микроағзалардың  көмегі  арқылы  тазалау  әдісі  ұсынылды.  Авторлар 

Pseudomonas,  Methanomonas,  Micrococcus,  Achromobacter,  Bacillus,  Mycobacterium,  Nocardia    туысына 

жататын  мұнай  тотықтырушы  бактериялардың  кең  спектірін  және 

Candida  туысына  жататын 

ашытқыларды  пайдаланады.  Препаратты  мұнаймен  ластанған  ортаға  салады.  Микроағзалардың 

өсуінің қарқынды көрсеткіші 12 сағат өткен соң байқалады [14]. 

Мұнай  тотықтырушы  микроағзалардың  негізінде  топырақ  пен  суды  мұнайдан  тазарту  үшін 

бактериялдық  препараттар  дайындалуда.  Қазіргі  кезде  қоршаған  ортаны  мұнаймен  ластанудан 

тазарту  мақсатында  бактерияның  бір  ғана  түрінен  жасалған  биопрепараттармен  қатар, 

көмірсутектердің кең спектрін ыдыратуға қабілетті аралас түрлер де іс жүзінде қолдануда . 

Мұнаймен  ластанған  топырақты  тазалау  үшін  құрамына  арнайы  мұнай  тотықтырғыш 

микроағзалар штамдары бар «Деворойл» препаратының мүмкінділігі зерттелді. Препарат тәжірибиенің 

барлық үлгілеріне әртүрлі ластану деңгейіндегі мұнайды тотықтырады. Микроағзалардың көмірсутегін 

тотықтыру  белсенділігінің  жоғары  көрсеткіші  препаратты  қосқаннан  кейін,  алғашқы  үш  айда 

байқалды. Екі жылдық тазалау қортындысы бойынша 60мі/га мұнай бар үлгіде  үш ай уақыт мерзімде, 

топырақтағы  мұнайдың  мөлшері  (бастапқы  мөлшерден)  78,8%  төмендеуімен  қатар,  топырақтығың 

фитотуыттылығы  да  айтарлықтай  азайғанын  көрсетеді.  Далалық  тәжірибелер  «Деворойл» 

препаратымен  қара  топырақты  жерлерді  мұнайдан  ластаудан  тазартуда,  оның  құрамына  кіретін 

микроағзалардың 

көміртегін 

тотықтыру 

белсенділігі 

жоғарлағанын 

көрсетеді. 

Далалық 

тәжірибиелердегі  препараттың  ең  жоғарғы  мұнай  тотықтыру  белсенділігі  алғашқы  үш  айға  сәйкес 

келеді  [15].  

Мұнаймен  ластанған  топырақты  тазалау  үшін  «Лестан»  биопрепаратын  зертханалық  және 

далалық  тәжірибелерді  тексеру  жүргізілді.  Аталған  препарат  құрамына  микробтық  компонент,  ББЗ 

және  адсорбент  кіреді.  Мұнаймен  ластанған  топырақты  тазалауда  биокөпіршік  түрінде  ластанған 

аймақтарды  суару  және  препаратты  топырақты  қопсыту  арқылы  құрғақ  күйінде  қосу  сияқты  әртүрлі 

әдістері  зерттелінді.  Топырақты  «Лестан»  биокөпіршік  түрінде  өңдеу  нәтижиесінде  көмірсутектердің 

микробиологиялық деструкциясын қарқындылығын көрсететін мәліметтер алынды. Тазалау деңгейі 35 

тәуліктен  соң  89%  жетті.  Препаратты  пульпа  түрінде  қолдануда  тазалаудың  деңгейі  91-95  %  жетті. 

Препаратты  құрғақ  күйінде  пайдалану  48  тәуліктен  соң  тазалану  деңгейі  73%  жеткенін  көрсетті. 

Аталған препарат ортаның жағдайы мен температураның өзгеруіне төзімді болды [16] . 

Пономарева  Л.В  өзінің  бірлескен  авторластарымен  мұнаймен  ластанған  топырақтың 

биормедиациясы  үшін  «Биосэт»  препараты  мен  кальций  пероксидін  пайдалануды  ұсынады. 

Биопрепарат  мұнаймен  ластанған  топырақтан  бөлініп  алынған  аэробты  микроағзалардың  штамдары 

Arthobacter және Micrococcus varians негізінде жасалған микробтық бірлестіктен тұратын, құрғақ ұнтақ 

болып келеді. «Биосэт» әсерінен жүретін көмірсутектердің биотрансформациялану және биопайдалану 

үрдістерді,  тазаланған  топырақта  мұнай  өнімдерімен  ластанбаған  таза  топырақтың  құрамына  ұқсас 

органикалық заттардың жиналу тенденциясын қамтамасыз етті  [17]. 

Топырақ  пен  суда  апаттардың  нәтижесінде  төгілген  мұнай  және  мұнай  өнімдерінен  тазалау 

үшін «Экобел» деген жаңа препарат жасалды. Препараттың өндірістік сыналу оның тиімділігі жоғары 

екендігін  көрсетеді.  Топыраққа  қосылған  1  және  10  %  дизельді  жағармай  «Экобел»  препаратымен 

өңделгеннен кейін 3,5 ай мерзімде 80,5 % және 75,05% дейін ыдырайды [18]. 

Мұнаймен  ластанған  топырақтан  бөлініп  алынған  мұнай  тотықтырушы  бактериялардың 

негізінде  «Универсал»  биопрепараты  жасалды.  Препаратты  қолданғаннан  кейін  ластану  деңгейі 

техникалық әдістерді есептегенде (аэрацияны пайдалана отырып десорбциялау, мұнайды айдау) 50-55 

%  төмендейді.  Ал,  биопрепаратты минеральді тыңайтқыштармен  бірге  қосқанда топырақ пен  судағы 

көмірсутектердің ыдырауы 65-10% құрады  [19]. 

Сонымен,  әдебиеттер  мәліметтерін  талдауда  көмірсутек  тотықтырғыш  микроағзалардың 

белсенді  штамдарын  және  олардың  негізінде  мұнаймен  ластанудан  тазалау  үшін  азотты-фосфорлы 

тыңайтқыштармен бірге қосатын биопрепараттар жасап қолданудың тиімділігі жоғары болатындығын 

зерттелген. 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:  

 

94

1. 

Шигаева  М.Х,  Мукашева  Т.Д.  Микробиологические  аспекты  устойчивого  развития 

экосистем//  Международная  научно-практическая  конференция  «Перспективы  устойчивого  развития 

экосистем Прикаспийского региона», 29-30 июня.- Алматы, 2004-С. 78 

2. 

Хазиев Ф.Х, Тишкина Е.И, Киреева Н.А. Влияние нефтяного загрязнения на некоторые 

компоненты агросистемы// Агрохимия.-1988. № 10. С. 93-99. 

3. 

Мукашева  Т.Д,  Шигаева  М.Х,  Ахметова  Г.Т.  Биостимуляция  как  один  из  методов 

биоремедиации нефтезагрязнных почв// Известия МОН и НАН  РК. Серия биологическая .2001. № 5.  

С. 156-161. 

4. 

Wanng Xiaoping, Bartha R. Effect of Lioremediation on residues, activity and Toxicity in soil 

contaminated by fuel spills// Soil. Biol. And Biochem.1990- Vol. 22.-P. 501-505 

5. 

Плещакова  Е.В,  Дубровская  Е.В,  Турковская  О.В  Приемы  стимуляции  аборигенной 

нефтеокисляющей  микрофлоры // Биотехнология -2005.- № 1.- С. 42-50. 

6. 

Dott  W,Steiof  M.  Saniering  eines  kontaminiertedn  bodens  Bacteriler  abbau  von  dieseloi  // 

Forsch. Aktuall.-1989. - Vol.6, № 24. Р. 33-36. 

7. 

Ellis B.T, Bolba M.T, Theile P. Bioremediation of oil contaminated land // Envioron. Technol. - 

1990. - Vol. 11 № 5. Р. 443-454 

8. 

Song  H,  Wang  X,  Bartha  R.  Bioremediation  potential  of  terrestrial  fuel    spills  //  Appl.  And 

Envioron. Microbiol. – 1990.- Vol. 56, № 3. Р. 652-656 

9. 

Hoeppel  R.E,  Hinchee  R.E,  Arthur  M.F.  Bioventing  soils  contaminated  with  petroleum 

hydrocarbons // J.Ind. Microbiol.-1991.- Vol.8, № 3. Р. 141-146. 

10. 

Файзов  И.К,  Асанбаев.    Экология  почв  нефтедобывающих  регионов  Западного 

Казахстана// Вестник АН РК.- 1992.- № 4.- С. 55-59 

11. 

Куличевская 

И.С, 

Гузев 

В.С, 

Паников 

Н.С. 

Популяционная 

динамика 

углеводокисляющих      дрожжей  интродуцированных  в  нефтезагрязненную  почву//  Микробиология.-

1995.- Т.64,№ 5. – С. 668-673 

12. 

Рычкова  М.И,  Курочкина  М.С,  Приворучко  А.В,  Ившина  М.И.    Сравнительная 

характеристика  нефтезагрязненных  свойств  биопрепаратов  микробиологического  происхождения// 

Вестник Пермского университета.-2004. № 2. С. 142-147 

13. 

Патент  2115629  РФ,  МПК  С12    N1/20,  СО2F  3/34.  Консорциум  штаммов 

микроорганизмов-деструкторов:  Alcaligenes  denitrificans,  Bacillus  sp.  Pseudomonas  putida,  Aeromonas 

sp.Pseudomonas  putida,  Aeromonas  sp.  Для  очистки  почв,  почвогрунтов,  вод,  от  нефти, 

нефтепродуктов  и  остаточной  замазученности  //  Голодяев  Г.П  Старавойт  Т.А-  Опубл. 20.07.98: Бюл. 

№ 20. 

14. 

Батаева  Ю.В,  Джаркенов  Т.А,  Еремеева  С.В.  Бактериальные  сообщества  техногенных 

почв аридной зоны//Труды международного Форума по проблемам науки, техники и образования, 2-6 

декабря. – М, 2002.- Т.3.-С. 71-73 

15. 

Киреева  Н.А.  Использование  биогумуса  для  ускорения  деструкции  нефти  в  почве// 

Биотехнология. – 1995. № 5-6. С. 32-35. 

16. 

Яахрутдинов  А.И,  Алехин  В.Г,  Малышкина  Л.А.    Результаты  рекультивации 

нефтезагрязненных территорий с применением бактериального препарата // Наука и образование XXI 

века: Сборник тезисов доклады второй окружной конференции молодых ученых ХМАО.- Сургут, 2001.- 

Ч.1. – С. 55-56 

17. 

Пономарева  Л.В,  Крунчак  В.Г,  Торгованова  И.А,  Цветкова  Н.П.  Биодеградации 

нефтезагрязненной  почвы  с  использованием  биопрепарат  «БИОСЭТ»  и  пероксида  кальция  // 

Биотехнология.- 1998.- № 1. –С. 79-84 

18. 

Самсонова  А.С,  Алещенкова  З.М,  Семочкина  Н.Ф.  Производственные  испытания 

биопрепарата  «Экобел»  для  минимизации  аварийных  разливов  нефтепродуктов  //  2-я  

Международная  научно-практическая  конференция  «Чрезвычайные  ситуации  –  предупреждение  и 

ликвидация», 23-25 июля. – Минск,2003. С. 266-268 

19. 

Маркарова  М.  Опыт  применения  препарата  «Универсал»  для  рекультивации 

нефтезагрязненных  земель  //  Всероссийский  симпозиум  «Биотехнология  микробов»,  посвященный 

100-летию со дня рождения академика В.И. Шапошникова,  20-23 октября. –М, 2004.-С. 45-46 

жүктеу/скачать 11,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: