-айналы м :  “Ac  м әзірі”

топтық  жүмыс  әдісін  қолдана  отырып,  сабақ  көрнекіліктеріне  жарты  шарлар 

физикалық  картасын,  өзен  суреттерін,  тірек  сызбаны  пайдаландым.

Сабақгың ұйымдастыру  кезеңінде  оқушылардың  психикалық көңіл  күйлерін 

сабақка  аударуды  коздесем,  максат  кою  кезеңінде  6-сынып  курсы  бойынша 

озен,  көлдер  туралы  мөліметтерді  еске  түсіріп,  окушылардың  түсініктерін 

дамытуды  іске  асырдым.  Ол  үшін  “Өзен  дегеніміз  не?”,  “Кол  дегеніміз  не?” 

сүрақтарын  шешуді  тапсырдым.

Ал  жаңа сабакка әзірлік кезеңінде  “Кім  көп біледі?”  ойыны үйымдастырылып, 

ор  окушы  үстелде  жаткан  озен  бөліктері  жазылған  карточканы  алады.  ережесін 

айтады.  Содан  кейін 

тақтаға  жабыстырады.  Ең  бастысы,  окушылар  калай 

жауап  бергеніне  қарай  өзіне  бағалау  жетонын  алады  (қызыл,  көк,  сары).

Өзен:  сағасы,  алабы,  жайылмасы,  аңғары,  бастауы,  атырау,  жүйесі.

Жеке  окушымен  жүмыс  жүргізіліп,  онда  олар  төмендегі  сөздердің 

сойкестігін  табады.

1.  Сахара 

а)  кол

2.  Виктория 

ә)  арап

3.  Африка 

б)  жанартау

4.  Килиманджаро 

в)  шел

5.  Мадагаскар 

г)  материк

Жаңа  сабақты  түсіндіру  кезеңінде  окушылар  тақырыпты  дәптерлеріне 

жазады.

1.  Сүрақ.  Картада  озендер  мен  көлдер  қалай  белгіленеді?  Түсіне  карай 

нені  ажыратуға  болады?

Картамен  жұмыс.  Окушылар  кезекпен  тактаға  шыгып,  картадан Африканың 

озендерін,  колдерін  көрсетеді.  Содан  кейін  дәптерлеріне  олардың  аттарын 

жазады.

2.  Тірек  сызба  (слайдпен  корсетіледі).

Африка  — өзендері,  колдері,  жерасты  сулары.

3.  6-сыныпта  тарих  пәнінен  алған  білімдерін  еске  түсіреді.  Ніл  өзені 

туралы  не  білетіндерін  айтады.  Сонымен  қатар  сабақ  тақырыбын  баяндап, 

Африканың  озендері  мен  колдеріне  сипаттама  береді.

Жаңа  сабақгы  бекіту  үшін  томендегілер  жүзеге  асырылды.

Д ең гей л ік   тапсы рм алар.

А.  Атлас  және  кескін  картамен  жүмыс.  Африканың  озендері  мен  көлдерін 

белгілеу.

Ә.  Ніл  жоне  Конго  (Заир)  өзендеріне  жоспар  бойынша  сипаттама  беру.

1.  Өзеннін  материктегі  орнын,  кай  алапқа  жататындығын  анықгау.

2.  Өзен  қайдан  басталады,  қайда  қүяды?

3.  Қоректену  коздері.

4.  Жер  бедеріне  тәуелдігі.

5.  Шаруашылық  маңызы.

Б.  Африканың  ішкі  суларының  ерекшеліктерін  және  сол  ерекшеліктерді 

туғызатын  себептерді  бірдей  цифрлармен  белгілейді.

Ішкі  сулардың ерекшеліктері

Себептер

Жауабы

1.  Африкадағы  суы ең мол  өзен

2.  Нілдің  орта  жөне  төменгі  ағы- 

сында  булануға  кеп  су кетеді

3.  Ніл  сағасында күздің  бас 

кезінде  жаңбыр  мүлдем  жаумай- 

тынына  кдрамастан  тасиды

4.  Таганьика  көлі  өте  терең  жэ­

не  тік  беткейлі  болып  келеді

5.  Чад  көлінің  келемі  шүғыл  өз- 

геріп  отырады

6.  Атлант  мүхиты  өзендерінің 

алабы  Үнді  мүхиты  өзендерінің 

алабынан  үлкен

7.  Сахарада түрақты  ағысы  бар 

өзендер  мүлдем  жок,  уәдтер  кез- 

деседі

8.  Африка  өзендерінде  шоңғалдар 

мен  сарқырамалар  кеп

Орта  және  төменгі  ағысында  шел 

арқылы  ағады,  салалар  косылмайды 

Ылғалды  экваторлық  аймақ  аркылы 

ағады

Жарықшалар  аймағында  жатыр

Ніддің  жоғары  ағысында  жаз  кезінде 

жауын-шашын  мол  түседі 

Африка  өзендері  таулы  үстірт  кертпе- 

лері  арқылы  ағады

Жауын-шашынның  түсуі  шүғыл  өзге- 

ріп  түрады,  колі  таяз  әрі  ағынсыз

Жауын-шашын  өте  аз  түседі

Африканың  жер  беті  шығыс  бөлігін- 

де  дөңес  келеді

1

4

QD

{  География  жэне  табигат  )

(6/2010)

Сабак  корытындысында  слайд  көмегімен  тест  сүрактарын  үсындым.

1.  Африканың  ең  үзын  өзені:

а)  Конго  (Заир); 

ә)  Ніл; 

б)  Нигер;

2.  Африканың  ең  терең  көлі:

а)  Виктория; 

ә)  Чад; 

б)  Таганьика;

3.  Кри  өзен  мемлекет  атымен  аталады? 

а)  Нигер; 

ә)  Замбези;

4.  Африканың  ең  үлкен  көлі: 

а)  Виктория; 

ә)  Чад;

б)  Ніл; 

б)  Таганьика;

в)  Замбези, 

в)  Тано. 

в)  Оранжевая.

в)  Тано. 

в)  Конго  (Заир), 

в)  Беринг.

5.  Ең  мол  сулы  өзен:

а)  Сенегал; 

ә)  Ніл; 

б)  Нигер;

6.  Ніл  өзені  ка и  теңізге  күяды? 

a)  Қызыл; 

э)  Жерорта; 

б)  Кара;

7.  Африканың  өзендері  немен  коректенеді?

a)  жаңбырмен; 

б)  жерасты  суларымен;

ә)  теңіз  суларымен; 

в)  кармен.

8.  Экваторды  екі  рет  кесіп  отетін  өзен: 

а)  Конго  (Заир); 

ә)  Ніл; 

б)  Нигер;

9.  Африканың  ең  таяз  көлі:

а)  Виктория; 

о)  Чад; 

б)  Таганьика;

10.  Сахара  шөлі  арқылы  ағып  әтетін  әзен: 

а)  Сенегал; 

ә)  Ніл; 

б)  Нигер;

Дүрыс  жауап  слайдта  шығады.  Эр  окушы  бірін-бірі  тексереді.

Сабак  соңында  шығармашылык  жүмыс  жүргізіліп,  үйге  тапсырма  бері

в)  Замбези, 

в)  Тано.

в)  Конго  (Заир).

леді.

Алматы  облысы 

Сарыбүлақ  ауылы.

(  

Сыныптан  тыс  жумыс

J

“ЖАС  ГЕОГРАФТАР”  БІЛІМ  САЙЫСЫ

ЕСН АЗАРОВА  Үлжалғас,

педагогика  гылымының  докторы,  профессор,

№138 қазақ  гимназиясының  география  поні  мүгалімі

“Жас  географтар”  білім  сайысы  командалық  жарыс  түрінде  өтеді.

Қатысушылар:  жүргізуш і,  әділ  қазылар  алқасы,  жары сқа  түсетін  2 

топ,  жанкүйерлер  мен  көрермендер.

Әділқазылар  алқасы  бес  балдық  жүйемен  оқушылардың  білім  дәре- 

жесін  бағалайды.  Жіберілген  кемшіліктерді  ескертіп  отырады.

Ж анкүйерлер  мен  көрерм ендерді  ж ары сқа  қатысушылармен  және 

жарыстың  өту  барысымен  таныстыру.

Жарыстың  мақсаты.

Білімділік.  Оқушылардың  өз  Отаны  Қазақстан  Республикасы  жайлы 

білімдерін  тексеру,  сонымен  қатар,  6,  7,  8-сыныптарда  өткен  геогра­

фиялык  білімдерін  еске  түсіру.

Дамытушылык,.  Жарыстың  “ Жас  географтар”  білім  сайысы  деп  ата­

лу  себебі  -   болашақта  география  сабағына  қызығушылығын  арттыру, 

географиялық  ойлауға  жетелеу,  сонымен  қатар,  сүрақты  тез  шеше  алу 

қабілеті  мен  географ иялық  мәдениетін  қалыптастыру  және  шығарма- 

шылық  ізденісін  дамыту.

j6 /2 0 1 0 j------------------------------- (  География  жене  табигат)------------------------------------ (  47  )

Тәрбиелік.  Оқушылардың  туған  жерге  деген  сүйіспеншіліктерін  арт- 

тыру,  ел  байлығын  дурыс  бағалауға,  өздігінен  ізденуге  үйрету,  дүние- 

танымдарының 

қалыптасуын  тереңдете  түсуге  тәрбиелеу.

Жарысқа  қатысушылар:  8  “а  ,  8  “б”  сынып  оқушыларынан  қүралған 

екі  команда,  әр  командада  6  оқушыдан.

Жүргізуші  жарыстың  кезеңдерімен  таныстырып  өтеді.

1-кезең.  Әр  топтардың  өздерін  таныстыруы.

2-кезең.  Географиялык,  атауларды  атау.

3-кезең.  Сауал  қою,  оған  тез  жауап  беру.

4-кезең.  Жүмбақ  жасыру,  оны  үш  тілде  шешу.

5-кезең.  Капитан  командасына  сурак,.

6-кезең.  Сергіту  сәті.  Эр  топ  өз  өнерлерін  көрсетеді.

7-кезең.  “Жас  географтар"  картаны  қалай  қүрастырады?

8-кезең.  “ Егер  де  мен  болсам  ...”

9-кезең.  Қорытындысын  шығарып,  жеңген  команданы  марапаттау. 

Жүргізуші  екі  команданы  ортаға  шақырады.

1.  “Сарыарқа” . 

2.  “Хан  Тәңірі” .

2-кезе ң .  Географиялық  атауларды  атау.

“Сарыарқа”  тобына  сурақ:

1.  Дүниежүзіндегі  ең  оиік  тау  (Гималай).

2.  Дүниежүзіндегі  ең  үлкен  арал  (Гренландия).

3.  Дүниежүзіндегі  ең  кішкентай  материк  (Аустралия).

4.

  Дүниежүзіндегі  ең  биік  сарқырама  (Анхель).

5.  Дүниежүзіндегі  ең  үлкен  шел  (Сахара).

6.  Дүниежүзіндегі  ең  терең  шүңғыма  (Мариан).

7.  Дүниежүзіндегі  ең  суық  материк  (Антарктида).

8.  Дүниежүзіндегі  ең  үлкен  түбек  (Арабия).

9.  Дүниежүзіндегі  ең  үлкен  мүхит  (Тынық  мухиты).

10.  Дүниежүзіндегі  ең  үлкен  мемлекет  (Ресей).

“Хан  Тәңірі"  тобына  сүрақ:

1.  Дүниежүзіндегі  ең  үлкен  материк  (Еуразия).

2.  Дүниежүзіндегі  ең  кіші  мүхит  (Солтүстік  Музды  мүхит).

3.  Дүниежүзіндегі  ең  ыстық  материк  (Африка).

4.

  Дүниежүзіндегі  ең  үзын  өзен  (Ніл}.

5.  Дүниежүзіндегі  ең  терең  көл  (Байкал).

6.  Дүниежүзіндегі  ең  үзын  тау  (Анд).

7.  Дүниежүзіндегі  ең  биік  шың  (Джомалунгмо,  8848  м.).

8.  Дүниежүзіндегі  ең  суы  мол  өзен  (Амазонка).

9.  Дүниежүзіндегі  ең  ылғалды  материк  (Оңтүстік  Америка).

10.  Дүниежүзіндегі  халқы  көп  мемлекет  (Қытай).

3 -ке зе ң .  Сауал  қою.

“Сарыарка”  тобына  сура к:

1.  Сарыарқаның  геогрфиялық  орны  мен  шоқыларын  ата.

2.  Сарыарқаның  қандай  әсем  жерлерін  білесіңдер?

3.  Сарьіарқаның  аса  маңызды  пайдалы  қазбаларын  атаңдар.

4.

  Сарыарқаның  өсімдігі  мен  жануарлар  дүниесі.

5.  Сарыарқа  табиғатын  қорғау  жүмыстары  туралы  айтыңдар.

“Хан  Тәңірі”  тобына  сурақ:

1.  Тянь-шань  тауының  қазақ  жеріндегі  ең  биік  шыңын  ата.

2.  “Тянь-Шань”  қытай  тілінен  аударғанда  қандай  мағына  береді?

3.  Табиғаты  өте  әсем  тау  көлі  Көлсай  қай  тауда  орналасқан?

4.

  Тянь-Ш ань  тау  ж үй есін ің  қандай  бөлігі  Қа за қстан  аум ағы нда 

түгелімен  жатыр?

5.  Тянь-Шаньнан  бастау  алатын  жеті  өзенді  ата.

4 -ке зе ң .  Жүмбак,  жасыру,  оның  шешуін  үш  тілде  айту.

“Сарыарқа”  тобы.

Ешбір  тірексіз  күмбез, 

Ешкім  көтөре  алмайтын  кумбез,

Ешбір  сүйексіз  күмбез. 

Ешкім  төңкере  алмайтын  кумбез.

(Аслан,  небо,  the  sky)

Жылт-жылт  еткен, 

Бетін  адам  ашады,

Жылғадан  өткен. 

Білім  нурын  шашады.

(Су,  вода,  w ater) 

(Кітап,  книга,  book)

(  48  )----------------------------------- (  География  жэне  табигат  ------------------------------- (6 /2 0 1 0 )

“Хан  Тәңірі"  тобы. 

Көтеріліп  теңізден,

Ол  келсе  орман  шулайды, 

Толқын  теңіз  тулайды. 

Қуса  өзін  қуады,

Ешкім  оны  кумайды.

Аспанға  биік  барамын. 

Биіктен  қайта  түскенде,

Өңі  кірер  даланың.

(Ж а ң б ы р ,  д о ж д ь ,  ra in )

(Ж ел,  ветер ,  w in d )

Ай  үстінде  асыл  тас,

Алайын  десем   табылмас. 

(Ж у л д ы з,  з в е з д а ,  s ta r)

5 -к е з е ң .  Капитан  командасына  сүрақ.

“Сарыарқа”  тобы.

1.  Қазақстандағы  тасты,  шөлдерді  ата  (Бетпакдала,  Үстірт).

2.  Рахман  бүлағы  қай  тауда  орналасқан?  (Алтай).

3.  Арал  теңізіне  қандай  өзендер  қүяды?  (Сырдария,  Әмудария).

4.  Қазақстан  шекарасының  үзындығы.

5.  Қазақстан  Республикасының  халқының  саны  (16  млн.).

6.  Ертіс  өзеніндегі  СЭС  (Бүқтырма).

7.  Сарқылмайтын  ресурстарды  ата  (күн,  жел  энергиясы,  климаттык,

8.  Қазақстанда  қанша  қоры қ  бар?  (10).

9.

  Таулар  биіктігіне  қарай  нешеге  бөлінеді?  (3).

10.

  Дермене  өсімдігінен  қандай  дәрілік  зат  алады?  (сантонин).

"Хан  Тәңірі”  тобы.

1.  Қазақстандағы  шөлдерді  ата  (Қызылқұм,  Мойынқум).

2.

  Ақсу-Жабағылы  қорығы  қайда  орнапасқан?  (Оңтүстік  Қазақстанда).

3.  Каспий  теңізіне  қандай  өзендер  қүяды?  (Жайық).

4.  Қазақстан  қандай  мемлекеттөрмен  шектеседі?  (Өзбекстан,  Түрк- 

менстан,  Қырғызстан,  Қытай,  Ресей).

5.  Қазақстан  тәуелсіздігін  жариялағанда  ең  бірінші  таныған  ел  (Тур- 

кия).

6.  Сырдария  өзеніндегі  су  қоймасы  (Ш ардара).

7.  Сарқылатын  ресурстар  (пайдалы  қазбалар).

8.  Алтай  тауының  ең  биік  нүктесі  (Белуха  тауы).

9.

  Қазақстанның  қандай  рекреациялық  орындарын  білесіңдер?

10.

  Буғының  мүйізінен  қандай  дәрілік  зат  жасайды?  (панта).

6 -к е з е ң .  Сергіту  сәті.  Эр  топ  өз  өнерлерін  көрсетеді.

7 -к е з е ң .  “Жас  геграф тар”  картаны  қалай  қүрастырады?

“С арыарқа”  тобы.

1.

  Қазақстанның  астанасы  орналасқан  өзен  (Есіл).

2.

  Қазақстанның  ең  ірі  су  қоймасы  (Бүқтырма).

3.  Республикамыздың  жер  бедерінің  ең  темен  нүктесі  (Кдрақия  -   132  м.).

4.  Қорғалжын  қорығы  қайда  орналасқан?  (дала  зонасында).

5.  Экологиясы  ен,  нашар  көл  (Арал  теңізі).

“Хан  Тәңірі"  тобы.

1.  Сырдария  өзені  қандай  шел  даламен  ағып  әтеді?  (Қызылқұм).

2.

  Шел  зонасындағы  қорык,  (Үстірт).

3.  Іле  Алатауының  ең  биік  шыңы  ( Талғар).

4.  Каспий  теңізінің  бағалы  балығы  (бекіре).

5.  Қазақстанның  астанасы  Алматыдан  Астанаға  қай  жылы  кәшірілді? 

(1997  жылы).

8 -к е з е ң .  “ Егер  де  мен  болсам  ...”

“Сарыарқа”  тобы.

1.

  Егер  мен  Табиғатты  қорғау  министрі  болсам  ...  .

2.

  Егер  мен  мүнай  мен  табиғи  газдың  мол  қорын  тапсам  ...  .

“Хан  Тәңірі”  тобы.

1.

  Егер  мен  туристік  фирманың  президенті  болсам  ...  .

2.

  Егер  мен  алтын  мен  күмістің  мол  қорын  тапсам  ...  .

9 -к е з е ң .  Қорытындысын  шығарып,  ж еңіске  жеткен 

топ  оқушыла- 

рын  марапаттау.

корлар).

Алматы  қаласы.

( 6 /2 0 1 0 )

(   География  жэне  табигат)

ІІАЗАІШЛНДЫ  ЗЕРТТЕУШІ  ҒАЛЫМДАР

( “.Лтаж урт ”  ойынының  желісімен)

РЫ СҚАЛИ ЕВА  Эльмира,

география  поні мүгалімі

Туған  жеріміздің  тарихын  білу,  қасиетті  асыл  мұраларының  қазынасын 

жас  үрпактың  сана-сезіміне  сіңіру,  жергілікті  жер,  су атауларын таныту мақса- 

тында  өткізілген  бүл  ойын  сабақтың  окушыларға  берген  тәлім-тәрбиелік  ма- 

ңызы  әте  зор  болды.

Ойынға  “ Нарын”,  “Жайық”  топтары  кдтысады.

Аткыласа кеудемнен  ак  бүлак,  ән, 

Туган жерім мен сенің күлыныңмын

Одан  әрі  Тәңірден бак сүраман. 

Енесінен  айнала  шапкылаган,  —

деп  жерлес  ақынымыз  Айбатыр  Сейтақ  жырлағандай,  әркімнің  туған  жері, 

Отаны  өзіне  ыстық.  Дана  халқымыз  “Туған  елдеы  ел  болмас,  Туған  жердей 

жер  болмас ” — деп  бекерге  айтпаған.  Бүгінгі  сабағымыз туған  жерді  зерттеуші 

ғалымдар туралы  болмақ.

I 

кезең.  Таныстыру.

II

  кезең.  “Өткел ”.  Ton  басшыларына  5  сүрак,

1-топ  басшысына:

1.  Кдзакстанның  жер  көлемі  канша?  (2724,9 мың шк2).

2.  Қазақстан  неше  елмен  шектеседі?  (5).

3.  Кдзақстаннан  шықкан  түңғыш  ғалым-географ  кім?  (Ш.Уәлиханов).

4.  Кдзақстанның ең  биік  нүктесі  (Хан  Тәңірі шыңы).

5.  Еліміз нешінші  сағаттық белдеуде  орналасқан?  (3,4,5).

2-топ  басшысына:

1.  Кэзақстан  жер  көлемі  бойынша  нешінші орын  алады? 

(9).

2.  Кдзақстанның  халқының саны  канша?  (15 млн).

3.  Кдзакстан  неше  облыска  бөлінеді?  (14).

4.  Кдзақстанньщ Астанасы Адматьщан Акмолаға  кашан  көшірілді?  ( 1997 ж.).

5.  Кдзақстанның ең төмен  нүктесі?  (Крракия оілысы).

III

  кезең.  “Белес”.

“Нарын ” тобына:

1.  Каспий  теңізін  түйық алап  емес,  Солтүстік  мүхиттың  шығанағы  сана- 

ған.  Ол  кезде  теңіздің  бәрі  мүхитпен жалғасады  деп  ойлаған  рим  ғалымы.

Крсымша  көмек.  Ол  б.з.б.  63—24 жылдары  өмір  сүрген.

Жауабы:  Страбон.

2.  Өзінің  “Географияга  жетекші”  еңбегінде  жер  туралы  картографиялық 

деректерді  жинаған.  Каспий  теңізін  түйық алап деп  есептеген  Сырдария  мен 

Амудария  Каспийге  қүяды деп  есептеген  рим  ғалымы.

Крсымша көмек.Ең алғаш  дүниежүзінің  картасын жасаған.

Жауабы:  Птоломей.

“Ж а й ы к .тобына:

1.  Кдзақстан турапы  алгашқы деректі өзінің  “Тарих” деген еңбегіне  кіргізген, 

Каспий  теңізінің  алып  жатқан  орнын  оның  басқа  сулармен  жалғаспайтын 

түйық  алап  екенін,  солтүстіктен  оңтүстікке  созыла  біткен  жалпы  пішінін 

көрсеткен  ғалым.

Крсымша  көмек.  б.з.б.  V ғасырда  өмір  сүрген  ғалым.

Жауабы:  Геродот.

2.  Алғашқылардың  бірі  болып,  жүлдыздарды  зерттеп,  ең  ірі  обсервато- 

рияны  салып,  өлшеу  күрал-жабдыктарын  ойлап  шығарған.  Өзінің  “Ғылым- 

дарды  жіктеу”  деген  еңбегінде  математиканың  салалары  арифметика,  геоме-

с ю

{   География  жэне  табиғат  )

{ 6 /2 0 1 0 )

трия,  музыка,  т.б.  туралы  ойын,  козкарасын  жазып  қалдырған  ғалым-ой- 

шыл.

Крсымша  көмек.  Ол  б.з.б.  870 ж.  Отырар  каласында дүниеге  келген.

Жауабы:  Эл-Фараби.

IV 

кезең.  “Бекет”.  Топ  жанашырларына сүрақ:

1.  Коне  архитектуралық ескерткіш  әуелі  Кдрахан  дәуірінде  (XII  ғ.)  түрғы- 

зылып,  оның  қираған  іргесіне  XIV  ғасырдың  аяқ  шені  мен  XV  ғасырдың 

басында Әмір  Темірдің бүйрығымен  салыңған.Бүл  кесене  түркі  халыктарының 

тәу  ететін  орталығы  болған  (Қожа Ахмет  Йассауи  кесенесі).

2.  Х-ХІ  ғасырдағы  архитектуралық  ескерткіш.  Кдракеңгір  өзенінің  оң 

жағалауында  орналаскан.  Пішіні  төртбүрышты,  биіктігі  10  м.  Кірпіштер  кол- 

дан  тоқылған.  Кілем  өрнегімен  каланған.  Бүл  кай  күмбез?  (Айша бибі  күмбезі).

V  кезең.  “Асу”.

“Нарын ” тобына:

1.  Араб  филологиясын  жетік  білген  жэне  өз  білімін  туған  халқының  тілі 

мен  әдебиеті,  тарихы  мен  этнографиясы,  географиясы  жайында  зерттеулер 

жүргізуге  жүмсаған.  Алғаш  рет  жер  бетінің дөңгелек  картасын  жасаган  ғалым 

(Махмүт  Кршғари).

2.  Еуропалық ғалымдардың  ішінде  Тянь-Ш ань тауын  зерттеген  алгашқы- 

лардың  бірі.  1865-1867  жылдары  ол  орталық  және  Солтүстік  Тянь-Ш аньға 

бірнеше  рет  экспедиция  жасап,  Хан  тәңірі  шыңының боктеріне дейін  жеткен. 

Бүл  кдй  ғалым?  (Семенов  Тянь-Шаньский).

3.  1875-76  жылдары  Тянь-Ш аньның  солтүстігі  мен  Жоцғар  Алатауына 

үлкен  саяхат жасап,  Тараз  кдласының  маңын,  Ыстықкөлді  зерттеген.  Сонымен 

катар  Ілені,  Күнгей  және Теріскей Апатауды  бірнеше  жерден  асып  өткен.  Бүл 

кдй  ғалым?  (И.В. Мушкетов).

4.  Ол  1900—1903  жылдары  Арал  теңізін  мүқият  зерттеді.  Оның  “Арал 

теңізі”  атты  еңбегінде  теңіз  бен  оның  айналасындағы  жерлердің  жер  бедері, 

геологиялық тарихы,  гидрологиясы,  жануарлар  дүниесі  мен  өсімдіктері  жан- 

жакты  сипатталады.  Бүл  ғалым  кім?  (Л.С.Берг).

5.  VII—VIII  ғасырларда  Орта  Азия  мен  Қазақстан  жеріне  келген  араб 

саяхатшыларын  ата  (Әл-Идриси,  Әл-Масуди,  Әл-Истахри).

“Ж айы к” тобына:

1.  Атырау  каласынан  55  шақырым  жерде,  Ж айықтың  оң  жақ жагасында 

бір  кездегі  атақты  қаланың  қираған  орны  жатыр.  Кдланың  іргесі  XI  гасырда 

каланған,  гүлденген  дәуірі  XIII—XIV  ғасыр  аралыгы.  Бүл  қала  кдлай  аталады? 

( Сарайшык).

2. Адамзат өркениеті жасаған  тарихи ескерткіштердің бірі  біздің дәуірімізден 

бүрынғы  II  ғасырда  басталған  бүл  жол  Еуропа  мен  Азияны,  Батыс  пен  Шы- 

гысты жалғастыратын  көпір  болған.  Бүл  кандай  жол?  (Үлы Жібек  жолы).

3.  Кдзақстанның  ортағасырлық ірі  қалаларының  бірі  Сырдарияның Арыс 

өзеніне  қүяр  сағасына орналаскан.  Кдзіргі  кезде  кала орны  гана  сақталған.  Бүл 

кдй  кала?  ( Отырар).

4.  Ғылыми  еңбектерінің  басым  көпшілігі  рудалық  кендер  геологиясын 

және  Кдзақстанның минералды  ресурстарын  зертгеуге  арналған.  Үлытау-Жез- 

қазған,  Қоңырат—Балқаш,  Қаратау аудандарын  жан-жақты  зерттеген,  Казак­

стан  Ғылым  академиясының түңғыш  президенті  болган  кім?  (Қ.Сотбаев).

5.  XIV  гасырда  Орта  Азия  мен  Кдзақстанға  келген  еуропалык саяхатшы- 

лар  кім?  (П. Карпини,  В.Рубрук).

жүктеу/скачать 3,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: