Оқушылардың салауатты тамақтануы туралы əңгіме

 
98
 
Тамақтану ұлттың денсаулығын айқындайтын базалық факторға 
жатады.  Балалық шақтағы жəне мектептегі жылдардағы салауатты 
тамақтану денсаулық пен салауаттылықты өмір бойы қамтамасыз етеді.  
 
Мектептік тамақтануды қанағаттанғысыз ұйымдастыру 
балалардың, ал содан кейін бүкіл əлеумет проблемалаларының 
негізгілерінің бірі болып саналады. 
 
Оқушылардың толыққұнды тамақтануы – білім беру саласының 
міндетті элементі ғана емес, өсіп келе жатқан ұрпақтың денсаулығының 
негізі жəне олардың дене мен ақыл-ой дамуының толыққұнды дамуы үшін 
қажетті жағдай.  
 
Өсу жылдамдығының жоғарылығы жəне ақпараттық, психикалық-
эмоционалдық жəне ақыл-ойға түсетін салмақ қазіргі оқушыдан тамақпен 
бірге тағамдық заттардың жеткілікті мөлшерде түсуін талап етеді, əсіресе 
оның ішінде белок, витаминдер мен микроэлементтер. 
 
Мектеп кезеңі адам ағзасының дамуының маңызды кезеңі болып 
саналады, өйткені бұл кезде сүйек қаңқасы мен бұлшық ет дамуы 
аяқталады, жас өспірімдердің жыныстық жетілуінің негізін құрайтын 
жүйке-гормоналдық өзгерістер шұғыл түрде жүріп жатады, оқу 
процесстерімен тығыз байланысты жүйке-психикалық салада саналы 
өзгерістер басталады. Мектеп жасындағы дене салмағының өсіп-ұлғаюы 
өзінің қарқындылығы жағынан тек балалықтың ерте кезеңімен ғана 
салыстыруға болады.  
 
Тиімді мектептік тамақтану дұрыс өсіп дамуға, оқушылардың 
ауруларының алдын алуға жəне олардың денсаулығын жақсартуға ықпал 
етеді. Тамақтану мен оқудың тығыз байланыстылығы тиянақты 
дəлелделінген. Оның ішінде, рационалды мектептік тамақтану 
иммунитетті жəне ағзаның қорғану қабілетін көтереді, денсаулық 
көрсеткіштерін мен оқушылардың үлгерімін жақсартады, еңбек ету 
қабілетін арттырады, сабақ барысындағы шаршауды төмендетіп, оқу 
тиімділігін күшейтеді.  
 
Тиімді мектептік тамақтанудың оқушылар арасында таралуы 
жоғары келесі аурулардың алдын алуға жəрдемдеседі; асқазан-ішек 
жолдары аурулары, гипотрофия, семіздік, жүрек-қан тамыр патологиясы, 
диабет, анемия жəне т.б.  
 
Мектеп кезеңіндегі саулықты тамақтану өмірдің ұзартылуы мен 
ересектердің көптеген созылмалы ауруларының пайда болу 
ықтималдылығын азайтады.  
  
МЕКТЕПТІК ТАМАҚТАНДЫРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ АЛДЫҢҒЫ 
ҚАТАРЛЫ МІНДЕТТЕРІ  

 
99
 
 
Балаларды мектептік ыстық тамақпен қамтамасыз етуге қажетті 
жағдайлар тудыру.  Бұл орайда көптеген мектептерде асханалар не/немесе 
дəмханалардың жоқтығы, немесе олардың талапқа сай болмауы, тамақтық 
бөлімдерін жаңадан соғу немесе жаңғырту, ескірген жабдықтар мен 
мебелдерді ауыстыру керектігі ескеріледі.  
 
Мектептік тамақтанудың сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету, 
оған қоса мектептік тамақтану стандарттарын жасау, барлық мектептерде 
ыстық, дəмді, саулықты жəне қауіпсіз тамақтар жасауды ұйымдастыру, 
оқушылардың тамақтану стандарттарын бағалау жүйесін ендіру.    
 
Мектептік тамақтану индустриясын тез жəне сапалы түрде тамақ 
əзірлеуге мүмкіндік беретін жаңа технологиямен жасау. Қазіргі заманғы 
технологияны ұйымдастыру жəне тамақ жасау өндірісін басқару дегеніміз 
тағамдық жəне шикізаттық өнімдердің сапасын қадағалау, тиімді 
менеджемент, оқушылар мен олардың ата-аналары арасында дұрыс 
тамақтануды кеңінен насихаттау. Бұл жалпыұлттық міндеттемелерді 
оңтайлы шешу осы процесске қатысушылардың барлығының өне бойы 
үйлесімді жұмыс істеуін қажет етеді. Бұл кешенді жұмыс барысында 
əлемдік тəжірибені іздену мен қолдану – керекті жағдай жəне бағдар шам 
болып табылады.   
 
МЕКТЕПТІК ТАМАҚТАНУДЫ РАЦИОНАЛДЫЛАНДЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ 
ПРИНЦИПТЕРІ БОЙЫНША: 
 
 
Рациондардың энергетикалық құндылығы жағынан балалар мен 
жасөспірімдердің энергия жоғалтуына сай келуі.  
 
Рациондардың барлық негізгі жəне минорлық құрамдас бөлшектері 
жағынан толыққұндылығы: белоктар мен амин қышқылдары, тағамдық 
майлар мен май қышқылдары, тағамдық талшықтар, минералдық тұздар 
мен микроэлементтер, көмірсулардың түрлері жағынан, витаминдер жəне 
витамин тектес заттар, биофлавоноидтар, нуклеотидтер жəне басқалар.   
 
Рациондардың түрлерінің көптегі оған барлық тағамдық топтардың 
кіруі бойынша жасалынуы. 
 
Тамақтану режимінің тиімділігі.  
 
Тағамдық заттардың құндылығы мен оның бағалылығын 
қамтамасыз ететін тағамдық заттарды арнаулы кулинарлық өңдеуден 
өткізу.  
 
Балалардың жеке бастарының өзгешеліктерін ескеру, оның ішінде 
кейбір тағам түрлерін көтермеушіліктерді ұстану.    

 
100
 
Тағамдардың санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздігін 
қамтамасыз ету, оның ішінде тағамдық бөлімдердің барлық санитариялық 
талаптарға сай болуы. 
 
МЕКТЕПТІК ТАМАҚТАНУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ 
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТƏЖІРИБЕСІ  
 
Ұлыбритания  
 
 
Əлемде бірінші болып 1906 жылы оқушылар тамақтануының 
мемлекеттік жүйесін енгізді. 1980 жылы (Маргарет Тэтчер) мектептік 
тамақтануды ұйымдастыру жеке қолға берілді. Нəтижесінде бүкіл 
мектептерде дəмханалық тамақтар сатыла басталды (шоколадтар, 
гамбургерлер, газдалған сусындар).  
 
20 жыл өткеннен соң елде жүрек-қан тамыр аурулары, семіздік пен 
ұлттық денсаулық проблемалалары жайлады, бұл барлық қоғамда етек 
алды.  
 
Соңғы 5 жылда Ұлыбританияда мектептік тамақтану мемлекет 
тарапынан жүргізіледі. Бұл орайда Джеймс Оливердің салауаттық 
тамақтану  инициативасы атаулы орын алды, мектептік тамақтанудың 
жоғары стандарттары қабылданды, өкіметтің қатысуымен мектептік 
тамақтанудың тресті ашылды "School Food Trust", оның қызметі 
əлеуметпен қадағаланып отырады.  
 
АҚШ:
 мектептік тамақтану келесі бағдарлама бойынша іске асады: 
 
 
Мектептік түскі тамақтардың Ұлттық бағдарламасы - National 
School Lunch Program (NSLP, 7 CFR, Part 210) 
 
Мектептік таңғы астардың бағдарламасы - School Breakfast Program 
(SBP, 7 CFR, Part 220) 
 
Балаларға арналған арнаулы сүт бағдарламасы - Special Milk 
Program for Children (SMP, 7 CFR, Part 215)  
 
Балалар мен ересектердің тамақтану бағдарламасы - Child and Adult 
Care Food Program (CACFP, 7 CFR, Part 226) 
 
Тамақтанудың жазға үлгісі бағдарламасы - Summer Food Service 
Program (SFSP, 7 CFR, Part 225) 
 

 
101
АҚШ, Англия, Финляндия, Швеция:
 жалпы сипаттамасы  
 
 
Барлығына арналған тегін мектептік тамақтану, АҚШ-тан өзгесі, 
онда аралас түрі қолданылады (бюджеттен толық немесе жартылай 
төленеді) 
 
Мектептік асханаларда тамақтанумен қамтамасыз етудің 
жоғарылығы (80-90%) 
 
Мектептік тамақтану операторларының қызмет көрсету спектрі – 
бірдей, бірақ жастары бойынша бөлу асханада қай топқа болса да өте 
жайлы жəне ыңғайлы, сонымен қатар мектептегі үзіліс кезіндегі топтардың 
лықсыған ағымдарына қызмет көрсетуді оңайлатады. Көбінесе өзіне-өзі 
қызмет көрсету əдісі бойынша екі жақтама желілер жүйесі қолданылады. 
 
Осы жағдайда сəтті шешімін тапқан мəселеге бастауыш сынып 
оқушыларына «стандарттық емес» төмен желі пайдалану жатады. Арнаулы 
жабдық тіптен жасы кіші мектеп оқушыларының өзіне-өзі қызмет көрсету 
əдісі бойынша, қиналмай-ақ оп-оңай тарелкаларына тамақтарын салып 
алуларына мүмкіндіктері бар. 
 
Салауатты тамақтануға: калорияны, қаныққан майларды, 
тəттілерді, түздарды шектеу; құрамына жеткілікті түрде белок, 
полиқанықпаған май қышқылдары, (оның ішінде омега-3 май қышқылы), 
тағамдық талшықтар, витаминдер мен микроэлементтер; витаминадермен 
жəне  микроэлементтермен байытылған тағамдарды қолдану; көкөніс жəне 
жемістерді көп пайдалану 

 
102
 
Түрлі тамақтану: Тағамдар мен өнімдердің 100 рецептілері 
жасалынып қолданылуда. 
 
Қауіпсіз тамақтану: регламенттелінген жəне тамақ өнімдерінің 
барлығына бақылау жүргізіледі, қолданылуға болмайтын заттар 
қадағалынады, бөтентектес қосындылар мөлшері тексеріледі, тағамдарға 
жəне тағам өнімдерінің санитариялық жағдайының талапқа сай болуы 
тексеріледі, мектеп ас блогына, мектеп ас блогының қызметкерлеріне көңіл 
бөлінеді. 
 
Ресей Федерациясы 
 
 
Россия Федерациясы Үкіметінің №799  21 қарашасындағы 2007 
жылғы Қарары қабылданған «2008 - 2009 жылдардағы Россия 
Федерациясының субъектілеріндегі жəне жалпы білім беру 
муниципалитеттеріндегі мемлекеттік жалпыбілім беру мекемелеріндегі 
тамақтану жүйелерін ұйымдастыруды жетілдіру тəжірибелік 
бағдарламаларын  мемлекеттік қолдау». Бірнеше аймақтарда жаңа 
технологиялар сынақтан өтеді. Олар «толыққұнды тамақтарды тез жəне 
сапалы жасауды қамтамасыз етеді». Мектептік тамақтануды 
ұйымдастырудың бірнеше жолдары қарастырылады жəне де елдің түкпір-
түкпірінде жаңа əрі арзан технологиялары ендіріледі. 
 
Бағдарламалардың негізгі шаралары: оқушылардың дансаулығы 
мен тамақтануын кешенді түрде зерттеу жəне де оқушыларға біркелкі 
ғылыми негізлелген  тамақтану рациондарын жасап енгізу; мектептік 

 
103
тамақтану жүйелерін жаңа түрлендірілген кесте бойынша соғу; мектептік 
тамақтанудың логистикалық жүйесін жасау; мектептік тамақтану 
жүйелерін қолдағы схема бойынша жабдықтау; PR-шараларын жəне 
материалдарын жасап оқушылар мен олардың ата-аналарының арасында 
насихаттау.  
 
Мектептік тамақтану жүйелерінің мекемелерін реорганизациялау: 
централизация мен индустриализация принципінде жүргізіледі, бұл 
жасалынатын тағамдарды құнын төмендету сапасына нұқсан келтірмейтін 
жағдайда нақтылы қадағалауға мүмкіндік, əрі барлық оқушыларды 
орталақтандырылған жүйеде тамақтандыруға мүмкін етеді; мектептік 
тамақтанудың біркелкі жүйесін жасау жəне оның діңгегі Тамақтанудың 
Орталық Комбинаты (ТОК) болуы керек, ол орталықта елдің қалың 
орналасқан жерінде орын тебуі шарт (аймақтық орталық), көмекші 
кəсіпорындар да бар, олардың ТОК қамти алмайтын тұстарға орналасқаны 
жөн – Мектеп Тамақтану Комбинаты (МТК) жəне Мектептік-Базалық 
асханалар (МБА); бұлардан жырақта орналасқан басқа мектептерде немесе 
толық жарақталмаған мектептерде 2 вариант болуы ықтимал – жергілікті 
жерлерде толық циклді асханалар (ТОК, МТК жəне МБА-ға бағынбайды) 
немесе оқушылардың тамақтану заказдарын өзге қоғамдық асханаларда 
жасап орындау. 
 
Қазақстан 
 
 
Қазақстан Республикасының Премьер Министрі 2007 жылдың  24 
желтоқсанында № 20-46/6228 өкіметтің барлық деңгейдегі  атқарушы 
органдарға жалпыбілім беру мектептерінің оқушыларының сапалы 
тамақтануын қамтамасыз етуді тұрақты бақылау жүргізуді тапсырды. Бұл 
мəселе Қазақстан Республикасының Премьер Министрінің 2008 жылдың 1 
желтоқсанындағы селекторлы мəжілісінде қаралды, онда облыс əкімдеріне 
2009-2011 жылдар аралығында сатылап барлық 
кемқамтамсыздандырылған жанұядан шыққан балаларды толығымен 
бірмезгілдік тегін ыстық тамақпен қамтамасыз етуге кеңес етілді. 
 
2008 жылдың 19 наурызы мен 11 желтоқсанында оқушыларды 
толығымен үйлестірілген ыстық тамақпен қамтамасыз ету мəселесі 
Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы Кəмелетке толмағандар ісі 
жəне олардың құқықтарын қорғаудың ведомствоаралық комиссиясының 
мəжілісінде талқыланды.  
 
Осы комиссияның 2008 жылдың 19 наурызы мен 11 
желтоқсанындағы шешімімен облыс, Астана жəне Алматы қалаларының 
əкімдеріне 2009-2011 жылдары жүретін аймақтардың дамуының 

 
104
Стратегиялық жоспарына ыстық тамақ беруді ұйымдастырудың кешенді 
шараларын жетілдіруді қосуға кеңес етілді.  
 
Жалпы алғанда, балаларды сапалы мектептік тамақпен қамтамасыз 
ету республиканың денсаулық сақтау жəне білім беру органдарының 
қызметі үшін алдыңғы қатарлы мəселелерге жатады жəне осы мəселелер 
тұрақты түрде түрлі деңгейлі мəжілістерде сарапталады жəне 
талқыланады: білім беру жəне санитарлық-эпидемиологиялық қызмет 
коллегияларының басқармаларында, білім беру мекемелерінің 
педагогикалық кеңестерінде, мектеп директорларының мəжілістерінде, 
ата-аналар жиналысында.  
 
2008 жылы қабылданған шаралардың нəтижесінде 
кемқамтамасыздандырылған жанұялардан шыққан оқушылардың 
тамақтануын ұйымдастыру үшін мемлекеттің əлеуметтік көмегінің көлемін 
ұлғайтуға қол жетті: жергілікті бюджеттен 911 млн. 990 мың теңге бөлінді, 
бұл сома 2006 жылы 742 млн. 562 мың теңге болған (23 % көбейтілді) еді.  
Ыстық тамақпен 54,3 % оқушы қамтылды (2006 жылы - 52%). Тегін ыстық 
тамақпен кемқамтамасыздандырылған жанұялардан шыққан балалардың 
51 % қамтылды (2006 жылы - 33 %). Ыстық тамақпен кеңінен қамтылған 
аудандарға Астана (100 %), Павлодар (100 %), Ақтөбе (95 %), Атырау (85 
%) жəне Батыс Қазақстан (80 %) облыстары жатады. Алматы жəне 
Қарағанды облыстарында тегін ыстық тамақпен бастауыш сынып 
оқушылары түгелдей қамтылған. 
 
Кейбір аймақтарда жергілікті атқарушы органдардың қызметін 
бағалаудың рейтингілік жүйесіне оқушыларды ыстық тамақпен 
қамтамасыз етуге қамту көрсеткіші енгізілген. Ыстық тамақпен 
қамтамасыз етуге толығымен қамту үшін аймақтық «Мектептік тамақтану» 
бағдарламасы жəне 2011 жылға дейін оларды Іске асыру шараларының 
жоспары жасалынуда. Мектептік тамақтану құнын тұрақтыландыру 
жұмыстары жүргізілуде. Мектептік асханаларды технологиялық 
жабдықтармен жабдықтау жəне техникалық модернизациялау жұмыстары 
жүргізілуде. Мысалы, Астана қаласының 17 мектебі жəне Шығыс 
Қазақстан облысының 70 мектебі қазіргі таңдағы жаңа жоғарыөндірістік 
жəне энергия сақтағыштық технологиялық жабдықтар түрімен 
жабдықталынды. Барлық мектеп асханаларын стационарлық су тазалағыш 
құрылғыларымен жабдықталу басталды. Алматы, Астана, Павлодар 
қалаларының мектептерінде оқушылардың саны мен суды қабылдау 
нормаларына сəйкес бір реттік стакандармен диспенсерлер қойылуда.  
Қарағанды, Қостанай облыстарында стационарлық сутазалағыш 
құрылғыларын қою жоспарлануда. 
 
Республика астанасында 2009-2012 жылдары жүргізілетін 2030 
жылдарға дейінгі Астана қаласын тұрақты дамытудың стратегиялық 

 
105
жоспарын іске асыруға арналған Шаралар жоспарының жобасына əлемдегі 
жетекші елдердің тəжірибесін зерттеу негізінде мектептік тамақтандыру 
комбинаттарын жобалау мен салу, мектептік тамақтану өндірісін 
индустриализациялау жəне мектептік тамақтану салаларында жоғары 
дəрежедегі дайындықты тағамдар мен жартылай дайын тағамдарды 
пайдалану жөніндегі жыл сайынғы мектептік тамақтану индустриясын 
салу конференцияларын өткізуді енгізді. Жоспарда бұдан басқа типтік 
жобалар жасау, 50 мың мектептік түскі ас тағам порцияларын жасайтын 
мектеп комбинаттарын соғу жəне жабдықтау, жалпыбілім беру 
мектептерінің бастауыш сынып оқушыларын бірреттік ыстық тамақпен 
қамтамасыз етуге толық қамту қарастырылған. 
 
 
 
 

 
106
Кестелер 
 
 1-кесте – Адамның түрлі органдары мен тіндерінде жұмсалынатын негізгі 
зат алмасу энергиясының үлесі
9
 
 
Органдар мен тіндер  
Тыныштытық энергия шығыны, 
% 
Бауыр  
29 
Бас миы 19 
Қаңқа сүйек мускулатурасы 
(тыныштықта) 
18 
Жүрек 10 
Бүйректер 7 
Басқа органдар мен тіндер 17 
 
2-кесте –Физикалық белсенділік коэффициентінде (ФБК) көрсетілген түрлі 
физикалық жұмыстың (белсенділіктің) энергетикалық құндылығы  
ФБК 
Жұмыс түрі (белсенділіктер) 
1.2 (1.0-1.4) 
Отырып немесе жатып: оқу, теледидар қарау, радио 
тыңдау, хат жазу, есептеулер, компьютерде жұмыс істеу, 
үстел үсті ойындары, тамақтану (тағамдық термогенезбен 
шатыстырмау керек) 
1.6 (1.5-1.8) 
Тігін тігу, фортепьянода ойнау, жеңіл автомобил жүргізу, 
ыдыс-аяқ жуу, киім үтіктеу, машинка басу, кеңселік жəне 
зертханалық жұмыстар 
2.1 (1.9-2.4) 
Пəтерді жинау, жеңіл киімдерді қолмен жуу, тамақ 
дайындау, шаштараз жұмысы 
2.8 (2.5-3.3) 
Киіну жəне шешіну, себезгі қабылдау, төсек салу, 3-4 
км/сағ жылдамдықпен жүру. 
Тігінші, етікші жұмысы, электромеханик жұмысы, 
приборлармен жəне жеңіл механизмдермен жұмыс, 
суретші жұмысы, декоратордың жұмысы 
3.7 (3.4-4.4) 
Жеңіл бағбандық жұмыс, терезе жуу, үстелдік теннис 
ойнау. 4-6 км/сағ жылдамдықпен жүру, гольф ойнау. 
Автожөндеу жұмыстары, ұсталық жəне шеберлік 
жұмыстары, кірпіш қалау 
                                                 
9
 Мартинчик А.М., Маев И.В., Петухов А.Б. Питание человека. (Основы нутрициологии). Москва, 2002. – 
572 с. 

 
107
ФБК 
Жұмыс түрі (белсенділіктер) 
4.8 (4.5-5.9) 
Аған кесу жəне шабу, ауыр бағбандық жұмыстар (жер 
аудару), волейбол ойнау. 6-7 км/сағ жылдамдықпен жүру. 
Билер түрі, жайлап жүзу, велосипедтті ақырындап тебу, 
ақырын секірулер 
Жол салу жұмыстары, жер қазу жəне топырақ лақтыру, 
орман ағашын кесіп құлату 
6.9 (6.0-7.9) 
Тауға шығу немесе қыраттық жерлерде жүру, 
баспалдақпен көтерілу 
Велосипед тебу, секірулер 
Футбол ойнау, жылдам жүзу, теннис, коньки, шаңғы тебу 
 
3-кесте – 1-17 жастағы
10
 балалар мен жасөспірімдердің орташа салмақ 
қосулары  
Жасы, 
Ұлдар, ержеткендер 
Қыздар, бойжеткендер 
жыл* 
кг/жыл 
г/күн 
кг/жыл 
г/күн 
1–2  2.4 6.6 2.4  6.6 
2–3  2.0 5.5 2.2  6.0 
3–4  2.1 5.8 1.9  5.2 
4–5  2.0 5.5 1.7  4.7 
5–6  2.0 5.5 1.8  4.9 
6–7  2.2 6.0 2.3  6.3 
7–8  2.4 6.6 3.0  8.2 
8–9  2.8 7.7 3.7 10.1 
9–10 3.3 9.0 4.0 11.0 
10–11 3.9 10.7 4.5  12.3 
11–12 4.5 12.3 4.5  12.3 
12–13 5.2 14.2 4.6  12.6 
13–14 5.8 15.9 4.2  11.5 
14–15 5.9 16.2 3.4  9.3 
15–16 5.4 14.8 2.2  6.0 
16–17 4.2 11.5 0.8  2.2 
17–18 2.6  7.1  0 
0 
* 
– əрбір жастың жыл ортасындағы бірінші мен 17 жас аралығындағы нақ ортаңғы салмақ қолданылды 
(яғни 1.5, 2.5 ..., 17.5 жастағы нақ ортаңғы салмақ). 
                                                 
10
 Measuring change in nutritional status. Geneva, WHO,1983. (Определение изменений пищевого статуса. 
Женева, ВОЗ, 1983). 
 
 

 
108
4-кесте – 1-17 жастағы  ұлдар мен жасөспірімдердің жасына жəне дене 
салмағына
11
 байланысты энергияға орташа мұқтаждығы 
 
Жасы, 
Салмақ, кг 
Энергияға тəуліктік мұқтаждық 
жыл* 
 
ккал/күн 
ккал/кг/күн 
1–2 11.5 948 82.4 
2–3 13.5 1 
129 83.6 
3–4 15.7 1 
252 79.7 
4–5 17.7 1 
360 76.8 
5–6 19.7 1 
467 74.5 
6–7 21.7 1 
573 72.5 
7–8 24.0 1 
692 70.5 
8–9 26.7 1 
830 68.5 
9–10 29.7 1 
978 66.6 
10–11 33.3  2 
150  64.6 
11–12 37.5  2 
341  62.4 
12–13 42.3  2 
548  60.2 
13–14 47.8  2 
770  57.9 
14–15 53.8  2 
990  55.6 
15–16 59.5  3 
178  53.4 
16–17 64.4  3 
322  51.6 
17–18 67.8  3 
410  50.3 
 
* –  əрбір жастың жыл ортасындағы бірінші мен 17 жас аралығындағы нақ ортаңғы 
салмақ қолданылды (яғни 1.5, 2.5 ..., 17.5 жастағы нақ ортаңғы салмақ). 
                                                 
11
 Human energy requirements: Report of a Joint WHO/FAO/UNU Expert Consultation. Room, 17-24 October 
2001, 103 p. (Потребности людей в энергии: Совместный доклад экспертов ВОЗ/ФАО/УООН. Рим, 17-24 
октября 2001 г., 103 с.) 

 
109
 5-кесте – 1-17 жастағы қыздар мен бойжеткендердің жасы мен дене 
салмағына
12
 байланысты энергияға орташа мұқтаждығы 
 
Жасы, 
Салмақ, кг 
Энергияға тəуліктік мұқтаждық 
жыл* 
 
ккал/день 
ккал/кг/день 
1–2 10,8 865 80.1 
2–3 13 1 
047 
80.6 
3–4 15,1 1 
156 76.5 
4–5 16,8 1 
241 73.9 
5–6 18,6 1 
330 71.5 
6–7 20,6 1 
428 69.3 
7–8 23,3 1 
554 66.7 
8–9 26,6 1 
698 63.8 
9–10 30,5 1 
854 60.8 
10–11 34,7  2 
006  57.8 
11–12 39,2  2 
149  54.8 
12–13 43,8  2 
276  52.0 
13–14 48,3  2 
379  49.3 
14–15 52,1  2 
449  47.0 
15–16 55  2 
491 45.3 
16–17 56,4  2 
503  44.4 
17–18 56,7  2 
503  44.1 
 
– əрбір жастың жыл ортасындағы бірінші мен 17 жас аралығындағы нақ ортаңғы салмақ 
қолданылды (яғни 1.5, 2.5 ..., 17.5 жастағы нақ ортаңғы салмақ).
                                                 
12
 Human energy requirements: Report of a Joint WHO/FAO/UNU Expert Consultation. Room, 17-24 October 
2001, 103 p. (Потребности людей в энергии: Совместный доклад экспертов ВОЗ/ФАО/УООН. Рим, 17-24 
октября 2001 г., 103 с.) 

 
110
6-кесте – балалардың физикалық белсенділік деңгейіне, жынысына жəне 
жасына
13
 байланысты энергияға (ккал/күн) мұқтаждығы  
Жасы, 
Физикалық белсенділік дəрежесі 
жыл* 
Жеңіл
а
 
Орташа
б
 
Үрдісті
в
 
 
Ерлер 
Əйелдер
Ерлер 
Əйелдер
Ерлер 
Əйелдер
1–2    950 
850    
2–3 
 
 
1 125 
1 050 
 
 
3–4 
 
 
1 250 
1 150 
 
 
4–5 
 
 
1 350 
1 250 
 
 
5–6 
 
 
1 475 
1 325 
 
 
6–7 
1 350 
1 225 
1 575 
1 425 
1 800 
1 650 
7–8 
1 450 
1 325 
1 700 
1 550 
1 950 
1 775 
8–9 
1 550 
1 450 
1 825 
1 700 
2 100 
1 950 
9–10 
1 675 
1 575 
1 975 
1 850 
2 275 
2 125 
10–11 
1 825 
1 700 
2 150 
2 000 
2 475 
2 300 
11–12 
2 000 
1 825 
2 350 
2 150 
2 700 
2 475 
12–13 
2 175 
1 925 
2 550 
2 275 
2 925 
2 625 
13–14 
2 350 
2 025 
2 775 
2 375 
3 175 
2 725 
14–15 
2 550 
2 075 
3 000 
2 450 
3 450 
2 825 
15–16 
2 700 
2 125 
3 175 
2 500 
3 650 
2 875 
16–17 
2 825 
2 125 
3 325 
2 500 
3 825 
2 875 
17–18 
2 900 
2 125 
3 400 
2 500 
3 925 
2 875 
* – əрбір жастың жыл ортасындағы бірінші мен 17 жас аралығындағы нақ ортаңғы 
салмақ қолданылды (яғни 1.5, 2.5 ..., 17.5 жастағы нақ ортаңғы салмақ). 

жүктеу/скачать 1,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: