§ § |  калп^ и д а   200  сағаттық  жүмыс....тың/ты  қамтамасыз

I

I

дерлік  солғын 

атомдары

Ш

В

Ш

  КрИСІ аЛДЬ'  «ндикаторлармен  жабдыкталган;

•.  _ 

------ г 

заттао*  уіышпя

молекулалардан түратын; бф-б.ріне параллель орналасқан үзынша Ш

Ш

ш

электр  өрісінщ  әсерінен  өзшін  бастапкы  ІГЯ ІТТШ

ГИГ 

_* 

^ 

Йар

ортасы 

қайта  іі

болады.

ЖК

3. Мәтінді аударыңыз

Жұмсақ кристалды индикаторлар

ӨТКІЗПШТІ

^ 

^ісимсн,  үлкен аумақты  қамту үшін

д * .д  сандарынын  кеп  болуына  ж « к   кег,  энершя жүмсааатынына  & 6 ,= ш ^ ы

соңғы  кезде  олардың  орнын  жұмсак  кристаллы  индикаторлар  (ЖК)  басуда 

Осыны  колымыздағы  элекгрондык  сағаггардан  да  байқауымызға  болады 

алғашкы  шыққан  қол  сағатгардын копшілігі  жаркыраган  қызыл  немесе ж асш -

көк  индикаторларда  жасалса,  кейінгілерінің  копшілігі  дерлік  солғын  қара

жұмсақ  кристалды  индикаторлармен  жабдықталған.  Оның  себебі  -   б™ 

ивдикаторлардың  сәулелі  диодтарға  қарағанда  энергияны  1000  еседей  аз

жүмсауы

кристалды

шығарыла бастады.

өндірісте

кристалдар  катарына  атомдары

• 

• 

■ 

« —"   і

Ц

С

Л

І

І

Л

І

  ОГО

0сындай ТӘРТІП ^ й б ір  сүйық заттарға тән

кристалдын

‘VIъу  иринциш  осындаи 

сұйық,  жүмсак 

кристалл  молекул ал ар ы н ы ң  сырттан  алғаи  әсеріне  байланысты 

(мысалы.

электр  өрісінен,  температурадан)  өз  қалпын  өзгертуіне  негізделтен.  Осындай

материалдардын  бірі  -   үзынша  молекуладардаи  түратын  нематикалық (пеша  -

латын  плінде  жіп  деген  сөз)  кристалл.  Алғашында  бір-біріне  параллель

орналасқан  үзынша  молекулалар  электр  өрісінщ  әсерінен  өзінің  бастапкы

калпын өЬгертш,  түскен жарықты  бойына сіңіреді,  яғни түсін өзгертеді  Электр

өрісі  өсер етпеген  жерлерден жарык  қайта шагылысып,  кристалл түсі  бүрынғы

күйіқде қалады. Мүндай қүбылысты «динамикалык шашырау» деп атайды.

1 

®^ка  ә йнектің  ортасы 

ЖК  затпен  толтырылып,  олардың  ішкі 

оеттеріне  жүка  элекгродтар  жалатылган.  Төменгі  электрод  біргүтас  сәуле 

шағылыстыратын  айнадай  болып  жасалса,  жоғарғы  электродтың  түрі  өзімізге 

керекп  бейне  түрін  (әріп,  сан  т.с.с.)  қайталап,  бөлек-бөлек  құрылымдардан 

түрады.  Олардын  каисысына  кернеу  түсірілсе,  соның  астында  динамикалык 

шашырау  байқалады.  Баска  электродтар  түсына  түскен  сөулелер  томенгі 

электродтан  шагылысып  қайта  шыгады.  Әйнек  ортасындағы  ЖК  затгын

калыңдығы  ете  жүқа  (10-15  мкм)  болгандықтаи,  оны  басқаратын  кернеу 

шамасы да өте аз (бірнеше вольт) болады.

Қазіргі  көп  қолданылып  жүрген  жүмсак  кристаллы  индикаторлар «твист»

эффекп негізінде жүмыс істейді.

Оның  мәні:  эсер  болмаған  кезде  кристаллл  молекулалары  ширагылған

(жш  сияқты)  күиде  болып,  ал  кернеу  эсер  еткен  кезде  қайта  жазылып  түскен  '

жарық әсерін өзгертеді.  Осы қүбылыстың негізінде түрлі-түсті  индикаторлар да 

шығарыльга жатыр. 

у  ғ м

4т Сөздерді  тұйық  етістік  формасына қойыңыз, септеңіз,  әр етістікпен  біп 

сөилем құраңыз. 

р 

іишен оір

өзгертеді - озгерту 

шығарылып 

жұмыс істейді

түскен

эсер еткен

атаиды

сырттан алу

басқаратын

орналасқан

болғандықтан

қолданылып

өзгертщіз.

5.  Сөйлемді  себеп  мағыналық  конструкциялардың

ГІЫІЪ

бірнеше  түріне

5.1  Үлп:  ЖК  заттың  қалыңдығы өте  жүка болгандыктан,  оны  басқаратын

себепті 

8  

Да Ш 

1 ИВ В В  

калы«ДЫҒЫ  ЭТе  нсүқа  болған

себепті,  оны  басқаратын  кернеу  шамасы  да  өте  аз  болады.  ЖК  затгын 

калыңдығы  оге  жүка  болады,  сондықтан  оны  басқаратын  кернеу  шамасы  да

33 

И

В

 0ны   баскаРатын  КеРнеУ  шамасы  да  өте  аз  болады,  ейткені  ЖК 

заттың калыңдығы өте жұқа болады.

Кристаллл

■Р

түскен жарық әсерін өзгертеді

5.3 

Дио,

жүмсалатындықтан,

сандары 

көп 

болғандықтан 

және

I

көп 

энергия

ж ү м ы т* і ынд ықтан, 

соиғы  кезде  олардьщ  орнын  жүмсақ  крисгалды

индикаторлар басуда.

5.5 

Бүл индикаторлар сәулелі диодтарға қарағанда  энергияны  1000 еседей 

аз  жүмсаитындықтан,  кейійгі  сағатгар  солғын  қара  жүмсак  кристаллы

ивдикаторлармен жабдыкталған. 

н

6. Сөздерді орнына койыңыз.

6.1  түсына  түскен  //  сәулелер  //  төменгі  //  кайта  шыгады  //  электродтар

//электродтан//шағылысып 

|

6.2  1972 жылдан // кристаллы II өндірісте // жүмсақ // шығарыла бастады // 

индикаторлар // бастап

і

і

«I

I 

б л ^ Т ^ 1 Г С

™

л а “ н ь,ң "

т ш ы и ^

"   Щ

"   ф

т

 //

6.4  жазылып,  //  эсер  еткен  кезле  //  ^яытс  /// 

„

у// түскен 

К  Та 

Ш

  ЖарЬІК  //әсеРІН  өзгертеді  //

кернеу//

//атомдары

І Ш

В Ш

ш Н Й :  I  «

І

»

 

11 Ш &

 1  тәртіппен  //

жүмсаң

■  . 

„ 

- 

!  ! 

!  -  // заттар

Н

  В

  і * ™

01” , Эффекті  //  казіргі  //  Щ

Е  

„

 

қ 1

индикаторлар негізінде//  кристалды

7. Сөйлемдерге сүрақ қойыныз.

7.1  № т а  -  латын тілінде 

жіп

 деген сөзді білдіреді.

кристалды

7 1 1 

^ 

“ 

* 

--- ІУІМЧІ оа

7.3 Мүндаи құбылысты «динамикалык шашырау» деп атайды

/ 

I  1^1.1  1^1/гЧТ I ТТЖ

 

■■■  ---- •_ •__ 

•

ЛЫСТЫҢ

жатыр

7.5  Кейінгшершің  көпшілігі  дерлік  солғын  кара  жұмсак  кристаллы

индикаторлармен жабдыкталған. 

* 

к  кристалды

7.6  Жартылай  өткізгішті  индикаторлардың  негізгі  аргыкшылығы 

олардың сәулесінщ айкындылығы және күштілігі. 

ргыкшылыры  -

7.7  Жартылай  өткізгішт.  индикаторлардың  негізгі  аргыкшылығы  -

ОЛЯПЛМН ГЯУПРГіиш  аГиг. тт,, 

......... .....  

-  .  . 

К*ЮІІЧШМЛЫГЫ  —

аикындылығы

8. Мәтінді аударыцыз.

Өлеңге лайык шаңсорғыш

И

| В

І Я

 6олга«да ақындар  И

 * „ к  көк  жэшію> жайлы 

жазар  ма  еді,  кім  я*™**.*» 

^

—•

жазаР  ма  еді’  к,м  6,ЛС'Н-  Ал  бүгінгі  акындарды  жаңа  техниканын 

жетістіктері  таңғалдыра  коймайды.  Олай  дейтініміз,  таяуда  ЬС  компаниясы

ГІіаНГ.ППҒІЛПтіи  м/лтч г>^..  —_* 

"7

 

«И«вПИЛі/Ы

шаңсорғыштың  жетілген  түрін  жарыққа  шығарды.  КОВОКПЧС 

түрмыстык  техниканың  соңғы  үлгісі  өзінің  жүмыс  процесіңде  Д Н Н

бол»

  Аппарат  аддын  ала  ж а с а л ^

іеген

адамнын

дистанциялык

тіп 

шаңсорғыш 

«нелзгі»,  «тез»,  «тыныш»  тәртіптермен

тапсырмаларды  орындаиды.  Пәтер  ішінде  КОВОКІЫО  өздігінен

аккумулятордағы

(«Зерде» журналынан)

Сөйлемдер]

9 .1  Пәтер ішінде  КОВОКПЧС 

өздігіпен

 қозғалады.

атқарады^ППаРаТ  Та3аЛЯУ жҮмыстаРыи 

дистанциялық басқару арқылы

9.3 Жана шаңсорғьпп 

«негізгі»,  «тез», «тыныш»

 тәртіптермен

тапсырмаларды орындайды.

9.4 ЬО компаниясы шансорғыштын 

жетілген

 түрін жарыкка иіығарды.

9.5 Акындар 

«иесі жоқ көк жәіиік»

 жайлы өлең жазар еді.

10.  Мына сөздердің мағынасы жағынан жақын жүптарын жазыңыз 

Орындау - 

-=' т-і  Д И И 8

Ж ай л ы - 

. 

-

і

 

*  •

Ө з г е - 

,

Жарыққа шығару -  

1 

,! •  /  ,

БүГІНГІ  - 

^ 

Л-Й;  .-яг.  .  ■

Т ая у д а- 

-  ‘

Қажет етпейді -  

гниижгл

^

  СпБ II * 

м? 

л 1  *  в"4* 

I,

 

і#  *** 

*'і &

 ■

 

Л

к

 %

 ЯИіі* 

*Ш

 Л

Ё

Он төртінші сабақ 

т

есте

шама -  величина 

бағытталу -  направляться 

дәреже -  степень, коэффициент 

көбейтінд] — произведение 

тең -  равно

тікелей — непосредственно, непосредственный 

сипаттама  - характеристика

кері -  обратно

саты -  ступень

дифференциальный

өрістік -  полярный 

сәйкестік -  соответствие 

үйлестіру -  сочетать, сочетание

теңгеру -  выравнивать 

«

ауытқу -  отклонение, дрейф

жою — ликвидация, ликвидировать

коректендіру -  питание 

* 

>  _   * 

;шнм  >

2. 

Сөз тіркестерін аударыңыз.

усилитель)  біріиші  каскадтары  кернеу 

5 “ ™

*  

ТОи  шамасын белгілі  бір дареіеге

-  Р" еШе  “

В Д Р Д М "   6іРге 

істеуіне  байлаіы сш ;

оныңI жалпы  күціейту  дәрежесі  10*  1   Щ

Ё  в ®

  жетеді;  жагаш  кушейту

о с ь ^ а й Т ™ ™ ™ ' Н

і  ^^Ф и и и ен ттер ін ін   көбейтіндісіне  теи;  өндірісте

ындаи  үлкен  күшеитудщ  паидаланылмайтынын  біле  отырыгг  тікелей

б ф л ^   =

Г

-

  * Т НаЯ И

И

 С"ГНаЛ  К,р,С  ЖОЛЫ"а В

 ийта

М

М

  Щ

Щ

Ш

  Н

 

0ЛУ  се6епгеР '" ^   Қоректендіру  крнеуіиін

уеткуы ,  юріс  сигналынын  жоктыгына  карамастаи;  біріндегі  мезгілот

ауыткуды  екіншісіндегімен  текгере  отырып  жою;  өзін-өзі  түрақтандыру 

негізінде жүмыс істейтін күшейткіш.

3. 

Мәхінді  окыныз,  оны  мағыналық бөліктерге бөліп,  оларға ат қойьщыз, 

аударыңыз.

Интегралдық күшейткіиггер

Интеграл дык 

күшейткішпң 

(операционный 

усилитель) 

біріиші 

каскадгары  кернеу  шамасын  күшейтуге  бағьпталса,  қалғандары  жүктемедегі 

ток  шамасын  белгілі  бір  дәрежеге  жеткізуге  арналған.  Осындай  бірнеше 

каскадтардың бірге жұмыс  істеуіне байланысты оның жалпы  күшейту дәрежесі

104  -   105-не  дейін  жетеді  (жалпы  күшейту  коэффициенті  жеке  күшейту 

коэффициенттерінің  көбейтіндісіне  тең).  Өндірістё  осындай  үлкен  күшейтудің 

пайдаланылмайтынын  біле  отырып,  «осынша  күшейтуді  алудың .не  қажеттігі 

бар?»  -  деген  сүрақ  туады.  Тікелей  кушейту  мақсатында  шынында  да  керек 

болмағанымен,  үлкен  күшейіу  коэффициенті  күшейткіш  сипаггамаларының 

дәлдігін,  тұрактылығын  аргтырады.  Осы  максатта  шығыс  жолыиан  алынған 

сигнал кіріс жолына кері қайта беріліп, күшейткіште кері байланыс тудырады.

ИК-тердің  көпшілігі  күшейтудін  үш  сатысынан  түрады.  Бірінші  саты

бірнеше  теңгерілмелік  (дифференциалдық)  каскадтардан  тұрып,  биополяр

немесе униполяр транзисторлары  негізінде жасалады.  Өрістік транзисторларды

пайдалану  күшейткіштің  кіріс  кедергісін  арггырса,  теңгерілмелік  каскадтарды

пайдалану  түракты  ток  күшейткһптерінде  кездесетін  екі  түрлі  киындықты

шешеді.  Бірі  -   күшейту  сатыларындағы  кернеу  сәйкесгігін  өзара  үйлестіру 

болса, екіншісі - өзіндік ауыткуды (дрейф) жою.

Өзіидік  ауытқу  дегеніміз  -   кіріс  сигналының  жоқтығына  қарамастан, 

күшейткіштін  шығысындағы  сигналдын  пайда  болуы  иемесе  ИК-тің  жалған 

сигнал  беруі.  Мүндай  күбылыстыц  пайда  болу  себептеріне  коректендіру 

кернеуінің  ауытқуы  немесе  температуранын  өзгеруі,  микросүлба  бөліктерінің 

ескіруі  т.б.  жатады.  Теңгерілмелік  күшейткіш  дегеніміз  -   екі  сигналды  өзара 

тенгеріп,  олардын  айырымын  күшейтетіи  (сондыктан  оны  айырмалык  немесе 

дяфференциалдык  деп  те  атайды),  оларды  өзара  салыстыра,  біріидегі  мезгілсіз 

ауыткуды  екіншісіндегімен  теңгере  отырып  жою,  яғни  өзін-өзі  түрактандыру 

негізінде жүмыс істейтін күшейткіш.

4. Сүракгарга жауап беріңіз.

4.1  Интегралдык  күшейткіштің  бірінші  каскадтары  кандай  қызмет 

атқарады?

4.2 Шыгыс жолынан алынган сигнал қайда беріледі?

4.3 Өэіндік ауытқу дегеніміз не?

4.4 Ток күшеткіиггерінде кездесетін қиындыктар кандай?

4.5 ИК-тін жалған сигнал беру себептеріне не жатады?

5.  Мәтіннен  мына  сөздердін  күрделі  анықтауышы  болатын  тірестерді 

жазьш алыңыз.

Шама

Сигнал

Күшейткіш

Қиындык

Каскад

6.  Мәтінді  керекті  қосымшалармен  толықтыра  отырып,  оқыңыз, 

аударыңыз.

Телекамералы тоңазаткыш

«Электролюкс»  деп  аталатын  швед  фирма....   іші......   телекамерасы  бар

тоңазытқыш  жасап  шығарды.  Тоңазыткыш  ие....  кез  келген  компьютер..... ,

тіпті  керек  десеңіз,  үялы  телефонный  экраны......  

интернет  аркылы

«салқындатқыш сандығының» ішіндегі тағамдар.... коре алатын болады.

Он бесінші сабақ

1. Жаңа сөздерді есте сақтаңыз: 

жасанды -  искусственный

мөлдір — прозрачный 

корап -панель, коробка

иілгіш -  гибкий

өлшеуіш -  измерительный

тиімді -  выгодно, эффективный, эффективный  .

пісіру -  варить, сварка

өшіру -  гасить

пайда болган -  образовавшийся

шыгу тегі -  происхождение 

тетік -  деталь

Ш

 *

2.  Соз тіркестерін аударыңыз.

Жасанды  жэне  синтетикалык талшыкты  материалдардын  негізгі  күрамы 

ретінде; жасанды смолаларды табиғи  полимерлерден  химиялык өңдеу жолымен 

алады;  полистиролдың  қасиеті  эр  түрлі  заттар  алуға  мүмкіндік  береді; 

электроизоляциялық  қасиеті  және  тозімділігі  жағынан;  винопластан  аш нган 

затгарды  механикалық  өңдеуге  болады;  жогары  полиэтилен  де  этилен  газынан 

алынады;  жоғарғы  жиілікті  кабельдерді  және  корғауыш  шлангтерді  жасауга 

тиімді; оргстекло конструкциялық материал ретінде  кең қолданылады.

Смолалар

■

т

г

заттар

I  

« ° ™ * ™ »

  і Г н

сиигегакалык  болын  белінеді.  Т а б ^ , “ “ 2 ™

*ащ-ар организмінде (шеллак) жане есімліктерле (канифоль,  л н т і? )

Жасанды  смолаларды  табиғи  полимерлерден  химиялық өңдеу жолымен алалы 

ал 

целлюлоза 

энергегикада 

ең 

кен 

тапяғян 

ж°лымен алады,

злекртокшаулаудагы  ен  маннзды  еинзетикалык  с о л а к р .

кен 

колданылатын 

полимеризациялық 

диэлектриктерге 

полистан^

полиэтилин, поливинин хлорид жэне баскалар жатады. 

полистирол,

Полистирол  -   қатты,  мөлдір,  электроизоляциялық  қасиеті  эте  жоғаоы

материал.  Полистиролды ■

 Н,-) сұйык зат - стиролдан ( С  Н*) полГме 

Р 

реакциясыныц  нәгаж еснен  алады.  Полистиролдың  қасиегі  І Г 2 К

катушканың 

каркастары, 

оқшаулағыш 

паиельдері, 

электрэлшеушг 

аспаптарының  қораптары  т.б.  заттарды  алуга  мүмкіндік  береді.  П

^ ^ е Г

қатты,  ашық  сұр  түст>,  аздаған  майлы,  мөлдір  материал.  Э лекгрокш ^агы ш  

касиеті  жәие  төзім д ілт  жағынан  полистирол  сияқты  жогары  полиэтилен  де 

этилен 

газынан 

алынады 

(Н

2С=СН2). 

Полиэтиленнін 

п о Ш Ш іж  

айырмашылығы  |   ол  ишгіш,  жоғарғы  жи.л.кг,  кабельдерлі  жене  қ о ^ ш

шлаяггерді 

жасауға 

тиімді. 

Ең 

катгы 

полиэтиленнен 

иілмейтін 

электрокшаулагыш  заггар  жасайды.  катушканын  каркасы,  п а н е л ь ^ “

Поливинилхлорид 

I 

катгы  зат,  газ  тәрізді  мономер  -   винидхлоридтін

сыгылып  қайнатылған  масса  Үнтак 

тәрізді  пловиншіхлоридтен  катгы  термопластикалык  материал  -   винопласт

канылшр  сияюы  бет,  пластина,  түтік  стерженьдерді  алады.  Вииопласган 

алынған  затгарды  механикалык  өңдеуге болады  (кайрауға,  фрезермен  эвдеуге) 

жэне  олар  оңай  пісріледі.  Поливннилхлоридтан  аккумулятор  ыдысгары  жэне

' ЛеКіР0КШаУЛаҒЫШ  І В

І   С0ККыга  В В   захшр  і а д ы

Органикалық  шыны  -  термопластикалык  қасиеті  бар  материал.  Бул  мөлдір 

смола  эр  турл.  туске  жеңіл  боялады  -   оргэйнек  конструкциялық  материй

Кең  колданылады.  Оның  қасиеті  -   электрлік  доғаның  салдарынан  коп 

мөлшерде  газ  бөледі.  Газ  материалға  дога  өшіру  касиегін  береді,  сондықтан 

о р ^ а л ы к  

шыны  жогары  кернеул,  разрядтагыш  реті н д е ^ о л д а Г ^

Паида болган доғаны тез арада өішру ушін  қазіргі  кеаде электргехникасында әр 

түрлі синтетикалық смола колданылады.

ішінен  мағынасы

жагыиан жакын екі синоним сөзді тауып қойыңыз.

4.1  Смола  шығу  тегі  ...........  табиғи,  жасанды,  синтетикалық  ..............

бвЛІНеДІ. 

■ '  : 

г  : 

-

а) арқылы 

ә) жағынан

б) арқасында

в)

 бойынша 

I  •

а) больтп 

о) деп

б) дей

в ) екен

4.2  Винопластан  алынған  заттарды  механикалық  өңдеуге  болады 

(қайрауға, фрезермен) және о л а р ........ пісіріледі. 

-г’ 

'  г,  і

а) онай 

’  /  

п 

>  ■

 

; 

ә) жеңіл 

І

б )   Қ И Ы Н  

Ш Ш

  '

в)күрделі 

■

4.3  Пайда  болған  доғаны  тез  арада  өшіру  ........  қазіргі  кезде

электротехникада әр түрлі синтегикалық смола қолданылады.

а) арқылы 

< 

■

б) бола 

1

в) үшін 

' 

> 

.

б) мақсатында

4.4  Оньщ  қасиеті  -   электрлһс  доғаның  .............  коп  мөлшерде  газ

бөлетіндігінде.

а) осерінен

ә) салдарында

б) салдарынан

в) салдарымен

.  4.5 

Поливгінилхлоридтан  аккумулятор  ыдыстары  және  әр  түрлі 

электроизоляциялық детальдар, соккы ға........ .  заттар алынады.

а) төзгіш

ө) төзімсіз  . 

- 

'

б) төзімді

в)төзетін 

пЩфА.

  * в ш т з ® в о і ( ( р г  

ш м ю  

хышйуіщщ?.

5. 

Создерді  керекті  жеріне  қойып,  мәтінді  толыктырыныз,  окыңыз, 

аударыныз. 

■

дейін 

ыидаи

асгарына

талшыктарын

шығара

болса

екен 

ЯП 

'■

жарамақ

бастады

шаруашылығы

Қауырсыннан қағаз

АҚШ  ауыл

кауырсынына  жаңа  кызмет  іздей 

көбейіп  кетуінен  АҚШ-та  жылыііа

министрлігінің  мамандары  күстардын 

;  ^ебебі  -  жасанды  заттардың  тым

екі  миллион 

гон нага

қауырсындары 

коқыска  шығады  екен.  Енді  мамандар  к ү р ^

^яуипгииипиа 

«л.и.я______і - 

'   ■ 

И *"'

кауырсынының

күс

тауык

—...  .  _ 

к  ■

 

г -----іауық

_  нейлон  талшықтарымен  араластырып  жаңа  мата

ТЯППкІ 

____

бастады.  Ол  матаны

V---—

у 

1ШІІ

пайдалануға  болады.  Сондай-ақ

й

----

тазаланып,  ультрадыбысттён

оңдсиси  кауырсындар  су  тазартқыш  сүзгі  ретінде  де  квлеге

Қауырсын  талшыктарынан  қағаз,  қаптағыш  пленка  жа

■ 

*

 

~

 і—

/аиіу

іе,  коқыстағы  полиэтилен  200  жылда  толығымен

Салыстырмалы

жоиылатын 

ыдырап кетеді

жасалған

10-12  күннің  гшінде

(«Зерде» журналынан)

Он алтыншы сабак

кабілст -  способность 

салдар -  следствие, последствие 

ыдырау - распадаться 

туынды -  производный

тілік -  пластина 

кайтымды -  обратимый 

кышқылдық -  кислотный

сілтілік -  щелочный

кеуекп - пористый 

корғасын -  свинец 

қыскыш -  зажим

2. Сөз тіркестерін аударыцыз.

Химиялык  процестер  нвтижесінде;  беягілі  бір  уақыт 

аралыгьтда 

жннаитын  жөне 

сақтай  алатын  кабілеті  бар  аспап; 

гальваникалық 

элементгердін  аккумуляторларлан  айырмашылыгы;  кайтадан  ыдыратылып 

аліашкы  күйіне  келтіріле  алмайды;  туьінлы  немесе  қайтымды  элементгер  деп 

атайды;  электролнтке  батырылган  екі  қорғасын  тіліктсрінен  түрады;  он

электродтьщ  қорғасыны  тотығады;  химиялық  энергия  белгілі  мерзім  ішінде

сантала «лады;  аккумуляторды ток көзінен ажыратып  оны  кандай да болмасын 

энергия түтыиушыга қосса.

3* Матінді ауларыныэ.

$

Аккумулятор

Аккумулятор  деп  химиялык  процестер  нәтижесінде  электр  энергиясын

белгілі  бір уақыт  аралығында жинайтын  және сақтап  түра алатын  қабілеті  бар 

аспапты атайды.

Аккумуляторларда да,  гальваникалық элементгердегі  сияқты,  электр тогы 

химиялык 

продестердің 

салдарынан 

болады. 

Бірак 

гальваникалық 

элементтердің  аккумуляторлардан  айырмашылығы  ондағы  алынған  химиялык 

косылыстар  сырттан  берілген  токтын  салдарынан  қайтадан  ыдыратылып,

алғашқы  күйіне  келтіріле  алмайды.  Сондықтан  гальваникалық  элементтерді

бастапкы,  ал  аккумуляторларды  -  туынды  немесе  қайтымды  элементтер  деп 

атайды.

Электролит 

қүрамы 

мен 

тіліктері 

материалдарына 

байланысгы 

аккумуляторлар кышқылдық және сілтілік аккумулггорлар деп бөлінеді.

Қарапайым  кышқылдык  аккумулятор  электролитке  батырылған  екі 

қорғасын  тіліктерінен  (электродтардан)  түрады.  Электролит  -  аздап  күкірг 

кышқылы  қосылған  су.  Басқа  көзден  берілетін түрақты ток электролит арқылы 

өтіп, оны  құрамдық бөліктерге ыдыратады.  Электролит ішінде ток көзінің теріс 

қыскышына  қосылған  тілігіне  карай  сутегінің  оң  иондарының  козғалысы,  ал 

ток  көзінің  он  қысқьппына  косылған  тілікке  қарай  оттегінің теріс  иондарының 

козғалысы  пайда  болады.  Электролиз  нәтижесінде  он  электродтын  корғасыны 

тотығады  да,  теріс  электродта  кеуекті  қоргасын  пайда  болады.  Осылайша 

электр  энергиясы  химиялык  энергияға түрленеді  де,  аккумулятор  зарядталады. 

Химиялык  энергия  белгілі  мерзім  бойы  сақтала  алады  және  керек  кезінде

электр энергиясына оңай айналады. 

г 

. ,  , 

,ц.ц».т

Егер  аккумуляторды  ток  көзінен  ажыратып  оны  қандай  да  болмасын

энергия  түтынушыға 

қосса,  онда  аккумулятордың 

өзі 

гальваникалык 

элементтерге үксап ток көзіне айналады. 

,,

Қышқылдық аккумуляторларда электролит ретінде белгілі тығыздығы бар 

күкірт  қышкылы  ерітіндісі  қолданылады.  Ерітінді  тығыздығы  деп  қаралып

отырған  ерітінді  массасынын  осындай  колемдегі  су  массасынан  қанша есе  коп 

екендігін көрсететін санды айтады.

4.  Бөлінген сездерге сүрақ қойыңыз.

4.1  Ерітінді  тығыздыгы  деп 

қаралып  отырван  ерітінді  массасының 

осындай  квяемдегі  су массаСынан  қанша  есе  көп  екепдігіп  көрсететін

  санды

айтады.

4.2  Аккумуляторларда  электр  тогы 

химияяық  процестердщ

  салдарынан

болады.

4.3  Гальваникалык  элементтерді 

бастапқы

,  ал  аккумуляторларды  -

туынды немесе ңайтымды элементтер деп

 атайды.

4.4 Қышқылдық аккумуляторларда электролит ретінде 

белгілі тыеыздыгы

бар күкірт қышқылы ерітіндісі

 колданылады?

Г

ЬЛ,^ ,И|  курамы  мен  тіліктері 

мшпериалдапыт,

  л  - 

аккумуляторлар кышкылдық және сілтілік а к к у ^ г ія х Г І 

І  

байланысты

4.6 Элеетролит - 

Ш т

івт

 ШШШШШ В ШШ

шіінде

I 

Щ

 

НВВИа 

ВЯ

К 

5. Анықтаманың бірнеше түрін беріңіз. 

!

аралығында  жинайтын  және  ^ к т а п   т ^ р Г м э т ы Г г а б і^ "  я б<МПЛ'  6ір  уаи,гг

Аккумулятор  деп  м ектр  энертиясык  б е л ™   бір  у а ш т   а ^ ы ғ ы И Г ^  Г * ™  

жеве  сактап  тұра  алатын  аспап  аталады  А к к у л г е л я т ^  

жинаитын

экергнясын  белгілі  бір уакітт  аралығывда  жинай^ын  жеие И

В

  Р * ®  

аспап. 

^нс  сақтап  тұра  алатын

5.2 

Ерітінді  тығыздығы  деп  ерітінді  массасының  осынлай 

массасынан қанша есе көп екевдігін көрсететін санды айтады

з  і  Сырттан  лдпіпгвп  ---------_________

көлемдегі

*

5.4 Элекіролит - азлав кукірт кьпвкылы косш ган су 

ИДЬ'

6.  Үзінділерді казақ тіліне аударыңыз.

жүктеу/скачать 5,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: