Issn 2226 1176 индекс 75756

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
74
ТӘРБие ТаҒлыМы
ВОПРОСы ВОСПиТаНия
ECUCATION ISSUES
УДК 373.6.02
Г.С. Саудабаева
Филиал АО «НЦПК «Өрлеу» РИПКСО РК, Алматы, Казахстан
ПРОФеССиОНалЬНая ОРиеНТация и СаМООПРеделеНие лиЧНОСТи
Анотация. 
В данной статье автор предполагает формирования трудовой направленности 
личности. О необходимости знания в области социального и экономического развития. Профо-
риентация – это не только выбор направления профессиональной деятельности,  а также учет 
запроса рынка труда в конкурентоспособных кадрах. 
Ключевые  слова:
 самоопределение, профессиональная ориентация, компоненты профори-
ентации, профильное обучение.
Г.С. Саудабаева
Тұлғаның өзін-өзі  анықтауы мен  кәсіби бағдары
Түйіндеме.
 Мақалада тұлғаның кәсіби бағдарын қалыптастыру мәселесі  қарастырылған. Ол 
үшін  оқушылардың  экономикалық  және  әлеуметтік  саладағы  білімдерін  дамыту  қажеттігіне 
назар аударады. Автор кәсіби бағдар кәсіби қызмет бағытын таңдау ғана емес, сонымен қатар 
қазіргі заманғы еңбек нарығының бәсекеге қабілетті мамандарға сұранысын есепке алу деп са-
найды.
Түйінді сөздер: 
өзін-өзі тану, кәсіби бағдар, кәсіби бағдар құрамы, кәсіби оқыту.
G. Saudabayeva
Professional orientation and self-determination of personality
Abstract.
 In this article, the author suggests the formation of labor orientation of the individual. 
About necessity knowledge in the field of social and economic development. Career counseling is not 
only a variety of areas of professional activities, as well as accounting request of the labor market in the 
competitive frames.
Key words: 
self-determination, professional orientation, components of vocational orientation, pro-
file educating.
Генеральная конференция ЮНЕСКО в 1970 
году  установила,  что  профессиональная  ори-
ентация  (профориентация)  должна  обеспечи-
вать  возможность  личности  развивать  свои 
личностные  особенности;  при  этом  личность 
должна  быть  в  состоянии  выбрать  для  себя 
область обучения и труда в ходе меняющихся 
условий  жизни,  чтобы  быть  полезной  обще-
ству  и  достичь  собственной  самореализации. 
Таким образом, была подчеркнута двоякая на-
правленность  профориентации:  быть  полез-
ным обществу (социальный аспект) и достичь 
самореализации, т.е. полного выявления своих 
индивидуальных  и  профессиональных  воз-
можностей (личностный аспект). 
Уровень  согласованности  указанных 
аспектов определяется:
– готовностью общества и личности реаль-
но  осознавать  существующие  проблемы  сво-
бодного и осознанного выбора каждым чело-
веком своего профессионального пути; 
– наличием со стороны общества социаль-
ного заказа на профессионала и соответствую-
щего научно-методического, кадрового, техни-
ческого и финансового обеспечения профори-
ентационной работы; 
–  потребностью  и  возможностью  со  сто-
роны  самой  личности  адекватно  самоопреде-
литься относительно будущей профессии, про-
явить активность и настойчивость в достиже-
нии поставленной цели. 
Таким  образом,  профориентационная  ра-

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
75
бота  предполагает  формирование  трудовой 
направленности  личности,  т.е.  готовности  к  
трудовому образу жизни. Поскольку она долж-
на  учитывать  особенности  данного  периода 
социального и экономического развития, то в  
профориентации  следует  учитывать  необхо-
димость  формирования  специфических  лич-
ностных качеств. 
На  основе  данного  подхода  профессио-
нальную  ориентацию  можно  определить  как 
целенаправленную  деятельность  в  интересах 
общества и личности по формированию готов-
ности к трудовому образу жизни, по осознан-
ному выбору направления профессиональной 
деятельности,  по  формированию  специфиче-
ских личностных качеств (предприимчивость, 
самостоятельность  и  т.д.).  Профориентация 
предполагает  самопознание  и  самопроверку 
личности  в  различных,  доступных  видах  тру-
довой деятельности. 
Следовательно,  целью  профориентации 
школьников  является  формирование  у  них 
способности  выбирать  направление  профес-
сиональной  деятельности,  не  только  опти-
мально  соответствующее  личностным  осо-
бенностям, но и учитывающее запросы рынка 
труда в конкурентоспособных кадрах. Поэтому 
объектом профориентационной деятельности 
можно считать процесс профессионального са-
моопределения школьника. Ясно, что процесс 
самоопределения личности «непосредственно 
обусловлен интересами и склонностями моло-
дого  человека, его самооценкой и уровнем при-
тязаний, идеалами и ценностными ориентаци-
ями, эмоциональными установками и уровнем 
развития волевых качеств». Поэтому профори-
ентацию можно понимать также  «как научное 
управление процессом профессионального са-
моопределения личности, обеспечивающее оп-
тимальное сочетание потребностей народного 
хозяйства в кадрах с интересами и возможно-
стями человека» (П.А.Шавир).
В  структуре  профориентации  принято 
выделять  специфические  компоненты:  про-
фобследование  и  профдиагностику,  профес-
сиональное  просвещение  (профинформация, 
профпропаганда  и  профагитация),  профкон-
сультацию. Важнейшим компонентом являет-
ся  профвоспитание,  включающее  в  себя  про-
фессиональное  прогнозирование,  профотбор, 
профессиональное  самоопределение  и  соци-
ально - профессиональную адаптацию. 
Единство и взаимосвязь этих компонентов 
обеспечивается при соблюдении нижеследую-
щих принципов профориентационной работы. 
1. Принцип гуманизации профориентации 
является  условием  гармонического  развития 
личности,  обогащения  ее  творческого  потен-
циала, роста сущностных сил и способностей. 
Гуманизация предполагает установление под-
линно  человеческих  отношений  между  педа-
гогами и школьниками в процессе подготовки 
учащихся к выбору направления будущей про-
фессиональной  деятельности.  Исходным  по-
ложением  гуманизации  профориентации  вы-
ступает обоснованный учет  индивидуальных 
и возрастных особенностей школьников. 
2.  Принцип  сознательности  в  выборе  на-
правления  профессиональной  деятельности 
выражается в стремлении удовлетворить сво-
им выбором не только личностные потребно-
сти  в  трудовой  деятельности,  но  и  принести 
как можно больше пользы обществу.
3. Принцип соответствия выбираемой про-
фессии интересам, склонностям, способностям 
личности и одновременно потребностям обще-
ства  в  кадрах  определенной  профессии.  Этот 
принцип выражает связь личностного и обще-
ственного  аспектов  выбора  профессии.  Нару-
шение  данного  принципа  приводит  к  несба-
лансированности  в  профессиональной  струк-
туре кадров.
4.  Принцип  активности  в  профессиональ-
ном  выборе  характеризует  тип  деятельности 
личности в процессе профессионального само-
определения. В этом большую роль призваны 
сыграть  практическая  проба  сил  самих  уча-
щихся  в  процессе трудовой  и  профессиональ-
ной  подготовки,  советы  родителей  и  их  про-
фессиональный опыт, поиск и чтение соответ-
ствующей  литературы,  практическая  апроба-
ция своих возможностей в рамках данного на-
правления профессиональной деятельности.
5.  Принцип  опоры  на  новейшие  достиже-
ния  науки  и  перспективные  социально-эко-
номические  механизмы,  обеспечивающий  на-
учность  профориентационной  работы  и  учет 
перспектив дальнейшего социально-экономи-
ческого развития. 
6. Принцип обеспечения воспитывающего 
характера профориентации состоит в необхо-
димости осуществления профориентационной 
работы в соответствии с задачами формирова-
ния нравственных и иных личностных качеств  
школьника.
7.  Принцип  развития  отражает  идею  вы-
бора  такого  направления  профессиональной 
деятельности,  которая  давала  бы  личности 
возможность личностного и карьерного роста, 
повышения социального статуса, а также воз-

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
76
можность  активно  участвовать  в  обществен-
ной  жизни,  удовлетворять  материальные  по-
требности личности.
Профориентационная  работа  должна  ба-
зироваться  и  на  таких  общих  принципах,  как 
связь  с  жизнью,  с  трудом  и  практикой;  си-
стематичность  и  преемственность;  учет  ин-
дивидуальных  и  возрастных  особенностей 
школьников;  дифференцированный  и  инди-
видуальный подход к учащимся в зависимости 
от  возраста  и  уровня  сформированности  их 
профессиональных  интересов,  от  различий  в 
ценностных  ориентациях,  жизненных  планов 
и т.д.; оптимальное сочетание массовых, груп-
повых и индивидуальных форм работы; соот-
ветствие содержания форм и методов работы 
потребностям  профессионального  развития 
личности и  т.п.
Успешному  достижению  целей  профори-
ентации  будет  способствовать  профильное 
обучение  школьников,  которое  можно  рас-
сматривать  каксистему  специализированной 
подготовки,  ориентированную  на  дифферен-
циацию и индивидуализацию обучения с уче-
том  интересов  и  склонностей  школьников,  а 
также  реальных  потребностей  рынка  труда. 
Профильное обучение позволяет одновремен-
но  реализовать  личностные  и  общественные 
потребности, поэтому в его основе лежит лич-
ностный  подход,  ориентирующий  общеобра-
зовательную  школу  на  создание  условий  для 
максимального развития учащихся в соответ-
ствии с их познавательными и профессиональ-
ными намерениями, на расширение возможно-
стей для выстраивания индивидуальной обра-
зовательной траектории. 
Каждая школа может самостоятельно уста-
новить профиль обучения, использовать один 
из  возможных подходов или определенную их 
комбинацию.  На  практике  установление  про-
филей обучения в общеобразовательных шко-
лах происходит по следующим трем основани-
ям: 
–  по  учебным  дисциплинам:  гуманитар-
ный,  филологический,  физико-математиче-
ский, естественно-химический, химико-биоло-
гический и т.д.;
–  по  ориентации  на  крупные  сферы  и  от-
расли труда: основы агротехники и механиза-
ции  растениеводства;  промышленность;  тор-
говое обслуживание; основы медико-санитар-
ной подготовки и т.д.;
–  по  ориентация  на  профили  професси-
ональных  учебных  заведений:  инженерный, 
медицинский,  юридический,  педагогический 
и т.д.
Преимущество  профильного  обучения со-
стоит в том, что введение профилей усиливает 
доступность изучения учебных дисциплин во 
взаимосвязи с углубленным изучением профи-
ля обучения и базовых (стандартных), непро-
филирующих  дисциплин.  Другими  словами, 
обеспечивая  государственный  стандарт  об-
разования как в обычной школе, профильное 
обучение  предоставляет  возможность  повы-
шенного уровня знаний и степени осознанно-
сти изучения специальных дисциплин. Кроме 
того,  вводятся  специальные  курсы,  помогаю-
щие школьникам определиться в направлении 
будущей профессиональной деятельности.
Таким  образом,  являясь  доступным  и  ва-
риативным,  профильное  обучение  учитывает 
интересы учащихся и их родителей, расширяет 
возможности  получения  образования  в  соот-
ветствии с потребностями и интересами лич-
ности.
Для    того  чтобы  выбор  учащимися  про-
филя  обучения  был  осознанным,  необходимо 
уже с начальной школы воспитывать у них по-
нимание необходимости постоянного поиска в 
выборе своего пути, способствовать формиро-
ванию соответствующей направленности лич-
ности.  Целесообразно  также  внедрить  пред-
профильное обучение в основной школе.Пред-
профильную  подготовкуможно  пониматькак 
взаимосвязанный  комплекс  организационно-
педагогических  мероприятий,  направленных 
на  создание  условий  для  оптимального  раз-
вития и образования школьников, их профес-
сионального самоопределения с учетом позна-
вательных возможностей и интересов, образо-
вательных и профессиональных намерений и 
перспектив.  Целью  внедрения  предпрофиль-
ной подготовки является распознать, выявить 
и развить как учебные возможности учащихся, 
так  и  их  интересы,  намерения  и  склонности, 
чтобы  каждый  выпускник  основной  школы  
еще до перехода на третью ступень обучения 
мог  четко  и  осознанно  выбрать  направление 
профильного образования. 
Таким образом, существует непосредствен-
ная, неразрывная связь между воспитанием и 
социализацией  личности,  между  ее  социали-
зацией и самоопределением, в реализации ко-
торого большую роль призваны сыграть про-
фессиональная ориентация и профильное об-
учение школьников.

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
77
Список литературы
1  Бортко Т.Г. Теория оциализации: институциональный подход. – Алматы, 2006.
2  Кенесарина З.У. Социальное воспитание амириканских школьников: теория и практика. 
–Алматы, 2000.
3  Климов Е.А. Психология профессионального самоопределения. –М., 2004.
4  Саудабаева  Г.С.  Научно-педогогические  основы  профессиональногосамоопределения 
школьников в соврименных условиях:  монография. –Алматы, 2014. 
5  хайруллин Г.Т., Саудабаева Г.С. Профессиональная ориентация школьника. –Алматы, 2007.
УДК 378
қ.е. Саурықова
«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы қаласы бойынша ПҚ БАИ, Алматы, Қазақстан
БОлаШақ МаМаННыҢ ҰлТаРалық қаРыМ-қаТыНаС МӘдеНиеТІН 
қалыПТаСТыРУдаҒы кӨП ТІлдІ МеҢГеРУдІҢ МӘНІ
Түйіндеме.  М
ақалада  болашақ  мамандардың  ұлтаралық  қарым-қатынас  мәдениетін 
қалыптастырудағы  үш  тілділіктің  маңыздылығы  қарастырылған.  Сонымен  қатар  ұлтаралық 
қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудың маңыздылығы ашылған және қазақ халқының 
тілі қарым-қатынас негізі ретінде көрсетілген.
Түйінді  сөздер: 
мәдениет,  тілдік  орта,  тілдік  біліктілік,  тілдік  іс-әрекет,  қарым-қатынас, 
ұлтаралық қарым-қатынас.
К.Е. Саурыкова
Сущность полиязычия в формировании культуры межэтнического 
общения будущих специалистов
Аннотация.
 В данной статье рассматривается сущность освоения трехъязычия в формиро-
вании культуры межнациональных отношений будщих специалистов. А также раскрыты сущ-
ность формирования культуры межнационального отношения и изучены язык казахского на-
рода как основа  общения.
Ключевые слова: 
культура, языковая среда, языковая компетентность, языковое действие, 
общение, межнациональное общение.
K. Saurykova
The essence of polylinguism in forming the culture of interethnic 
communication of future specialists
Abstract.
 This article deals with the essence of development trilinguism in shaping the culture of the 
future of international relations specialists. And also disclosed the essence of building a culture of inter-
ethnic relations and to learn the language of the Kazakh people as a basis for communication.
Key words:
 culture, language environment, language competence, language activities, communica-
tion, international communication.
Қазақстан  Республикасы  өзінің  даму 
тарихында  күрделі  бетбұрыс  кезеңін  бастан 
кешіріп,  тәуелсіздік  алып,  дүниежүзілік 
қоғамдастық  таныған  егеменді  мемлекетке 
айналды. 
Елбасы  өмірлік  қажеттіліктен  туындаған 
«Үштұғырлы  тіл»  туралы  идеяны  Қазақстан 
халқы  Ассамблеясының  XII  құрылтайында 
(2006 
ж.) 
жария 
етіп, 
“Тілдердің 
үштұғырлылығы” атты мәдени  жобаны “Жаңа  
әлемдегі жаңа Қазақстан” атты халыққа жол-
дауында  (2007  ж.)  кезеңмен    іске    асыруды 
ұсынды. 
Бүгінде Қазақстан халқының рухани даму-
ымен  қатар,  ішкі  саясатының  бағыты  болған 
бұл  идеяның  негізі  Қазақстанды  бүкіл  әлем 

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
78
халқы  үш  тілді  бірдей  пайдаланатын  жоғары 
білімді  мемлекет  ретінде  таныту  екендігі 
айқын. 
Елбасы  Н.Ә.Назарбаев  «Қазақстанның 
әлеуметтік  жаңғыртылуы:  Жалпыға  Ортақ 
Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» мақаласында 
«Бүгінгі  таңда  оқу-тәрбие  үдерісін  түбірінен 
өзгерту  маңызды»  деп,  ххІ  ғасыр  талабына 
сай  Қазақстандық  білім  беру  жүйесінде  «үш 
тұғырлы  тіл»  саясатын  өзекті  орынға  қойып, 
«Интеллектуалды  ұлт  –  2020»  жобасында 
мемлекеттің стратегиялық  даму  бағытының 
үш  құрамдас  бөліктерін,  атап  айтқанда, 
білім  беру  жүйесін  инновациялық  даму  жо-
лына  түсіру;  қуатты  ақпараттық  револю-
ция,  яғни  ақпараттық  технологиялар  паркін 
қалыптастыру;  жастарға  рухани  тәлім-
тәрбие беру»
 – деп ерекше атап көрсетті [1, 2].
Осы  орайда,  бұл  бағыттардың  жүзеге 
асуы  ұлттың  мәдени  әлеуетін  көтеруге 
нәтижелі  қызмет  ететін  интеллектуалды 
тұлғаны  қалыптастырумен  тікелей  бай-
ланысты.  Сондықтан  еліміздің    білім  беру  
жүйесінде  Қазақстан  халқын  адамзаттық 
мәдениет  пен  өркениетке    жеткізудің  жол-
дары    қарастырылып,  оны  іске  асырудың 
ғылыми  негіздері  айқындалуда.  Ол  білім 
берудің маңызды стратегиялық міндеттерінің 
бірі ретінде үздік қазақстандық білім дәстүрін 
сақтауды, әрі жоғары оқу орнында халықаралық 
біліктілік  сапасын  жетілдіруді,  мемлекеттік 
тіл  –  қазақ  тілін,  ұлтаралық    қарым-қатынас 
тілі – орыс тілін және жаһандық экономикаға 
табысты  ықпалдасу  тілі  –  ағылшын  тілдерін 
меңгертудің әдіснамасын қамтамасыз етуді та-
лап етеді. 
Демек,  бүгінгі  интеллектуалды  ұлтты 
қалыптастыру  кезеңінде  болашақ  маманның 
интеллектуалды    әлеуетін    дамыту,  үш  тілді 
меңгерген  әлеуетті  тұлғаны  тәрбиелеу 
мәселесі  маңызды  болып  саналады.  Үш  және 
одан  көптілді  меңгеру  қажеттілігінің  мәні 
мемлекеттің  басқа  елдермен    халықаралық 
қарым-қатынастағы 
ашықтығымен, 
мемлекетаралық    байланыстың  дамуымен, 
экономикалық және мәдени байланыстардың 
нығаюымен айқындалады. 
Осы орайда тіл қоғам және оның белсенді 
мүшесі  ретінде  болашақ  маман  тұлғасының 
интеллектуалдық әлеуетінің өлшемі, әрі руха-
ни дамуының механизмі болып табылады. Тіл 
–  бүкіл  құндылықтың  бастауы,  мәдениеттің 
қайнар көзі, субъективтік мәнге ие құрылым. 
Өйткені  ол  мәдениеттің  құрамдас  бөлігі,  со-
нымен  бірге  тіл  мәдениетті  танытудағы 
негізгі құрал, себебі біз ол арқылы мәдениетті 
меңгереміз. 
Мәдениет  –  қоғамдық  фактор,  оның 
мәдени  тұғырға  көтерілуіне  әлеуметтік  фак-
тор ерекше ықпал етеді. Себебі, бір этностың 
мәдениеті  екінші  этносқа  оның  тілдік 
таңбалары  арқылы  баяндалады.  Демек,  кез 
келген ұлттық тілдің сырын тану үшін тілдің 
өзіндік заңдылықтарын білу жеткіліксіз, оның 
түпкі тамыры сол тілде сөйлеуші этностың сан 
ғасырлық жүріп өткен тарихымен, күнделікті 
өмірде  орныққан  мәдениетімен,  ой  танымы-
мен тікелей байланысты. 
Тіл  мәдениеттің  жалпы  сипатын  таны-
тып, негізгі ақпаратты сақтайды, жинақтайды, 
таратады.  Сонымен  тіл  әрбір  этникалық 
қоғамдастықта  этностың  мәдени  ерекшелігін 
танытатын  фактор  ретінде  мәдениеттің  тіл 
арқылы ұрпақтан ұрпаққа жетуін қамтамасыз 
етеді.  Осылайша,  ұлтты  бір  тұтастырып, 
бүтіндігін сақтайды. 
Осы  орайда,  М.Жұмабаевтың  «  ...Ұлттың   
ұлт      болуы  үшін  бірінші  шарт  –  тілі  болуы. 
Ұлттың  ті лінің  кеми  бастауы  –  ұлттың  құри 
бастаға нын көрсетеді. Ұлтқа  тілінен   қымбат  
еш нәрсе болмауға тиіс. Бір ұлттың тілінде  сол  
ұлттың  сыры, тарихы, тұрмысы, мінезі  айна-
дай көрініп тұрады. Қазақтың тілінде қазақтың 
сары  сайран  даласы,  біресе  желсіз  түндей 
тымық,  бір есе  құйындай  екпінді  тарихы,  сар 
далада  үдере  көшкен  тұрмысы,  асықпайтын, 
саспайтын  сабырлы  мінезі  –  бәрі  көрініп  тұр. 
Қазақтың  сары  даласы  кең,  тілі  де  бай.  Осы 
күнгі түрік тілдерінің ішінде қазақ тілінен бай, 
орамды,  терең  тіл  жоқ»  –  деген  пікірі  бүгінгі 
таңда ерекше мән беруді талап етеді [3].
Лингвомәдени таным тұрғысынан алғанда, 
тіл тек қарым-қатынас және танымдық қызмет 
атқаратын  құрал  ғана  емес,  сондай-ақ  тіл 
мәдениет  жиынтығынан  құралатын,  біртұтас 
дүние туралы мағлұмат беретін ұлттық мәдени  
қор,  мәдени  ақпарат  көзі  болып  табылады. 
Адамға  рухани,  интеллектуалдық  әлеуметтік 
мүмкіндіктерден  туындайтын  аса  мол  алуан 
түрлі ақпарат тілдік арналар арқылы беріледі. 
Сондықтан 
педагог 
ғалым 
Қ.Б.Жарықбаевтың  «тілдесу  үдерісі  арқылы 
адам өзінің білімін, практикалық тәжірибесін 
байыптап  қана  қоймай,  сонымен  қатар 
ғасырлар  бойы  жинақталған  қоғамдық 
тәжірибені  меңгеруге  де  мүмкіндік  алады»  – 
деген тұжырымын да басшылыққа алған жөн  
[4].
Демек 
тіл 
ұлттық 
болмысымен 
қалыптасқан,  төл  мәдениетіміз  сақталған 

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
79
негізгі  көздердің  бірі.  Ұлттық  мәдениеттің 
тірегі тілде, қазақ халқының этностық, ұлттық 
мәдениеті  негізінен  тілде  көрініс  тапқан.  Со-
нымен бірге тіл – тек қарым-қатынас құралы 
ғана емес, ол адамзат дүниетанымы мен сана-
ны  қалыптастырып,  дамытуға  қызмет  ететін 
күрделі құрылым.
Сондықтан 
тілді 
әр 
халықтың 
интеллектуалдық  әлеуетінің,  санасы  мен 
дүниетаным  деңгейінің  көрсеткіші  ретінде 
қарастыру қажет. 
Осыдан 
тілді 
меңгерту 
үдерісін 
диалектикалық-динамикалық 
құбылыс 
ретінде 
қоршаған 
әлеммен, 
адамдық 
факторлармен 
сабақтастығын 
зерде-
леу,  ұлттық  құндылықтармен  ұштастыру, 
тілді 
мәдениетаралық 
қарым-қатынас 
тұрғысынан  үйрету,  тілді  барлық  пәндермен 
интеграциялық  сипатта  меңгерту  арқылы 
мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыру да аса 
маңызды болып саналады. 
Тілді    меңгерту    үдерісінде    болашақ 
маманның 
интеллектуалдық 
әлеуетін 
арттырудың 
мүмкіндіктерін 
айқындау 
мақсатында  әлемдік  білім  кеңістігіндегі  бұл 
мәселенің зерттелу деңгейіне талдау  жасалды. 
Сондықтан 
болашақ 
маманның 
ұлтаралық 
қарым-қатынас 
мәдениетін 
қалыптастырудаүштілділік 
интеллекту-
алды  тұлғаны  лингвистикалық  тұрғыдан 
айқындайтын көрсеткіш ретінде «тілдік орта», 
«тілдік  біліктілік», «тілдік іс-әрекет», «қарым-
қатынас», 
«ұлтаралық 
қарым-қатынас», 
т.б.  ұғымдардың  мазмұнын  түсінумен  бай-
ланысты.  Бұлар  тіл  арқылы  адамның  
дүниетанымын, оның  сыртқы  қоршаған  ор-
таны  зерделеу  қабілетін (тілдік  қатынастың 
антропоөзектілігін)  айқындайтын  категория-
лар. 
Тілдік  қатынас  адамға    туа  біткен  тілдік  
қабілеттің  нәтижесінде  жүзеге  асады,  ал 
интеллектілік  даму  әр  адамның  жеке-дара 
іс-әрекеті  арқылы  орындалады.    Адамдар  тіл 
(тілдік    қатынас)  арқылы  бірін-бірі  түсінеді, 
өзара  ұғынысады,  тілдік  қатынасқа  түседі. 
Тілдік  қатынас  сөйлеу  тілі  арқылы  ұғынысу, 
түсінісу, адамның  тіл арқылы қарым-қатынас 
жасауы екінші біреуге жеткізейін деген ойын 
жарыққа  шығаруы;  қоғамның  дамуы  үшін  ең 
қажетті  қоғамдық-әлеуметтік  ақпараттардың 
жиынтығы  арқылы  адамдардың  бір-бірімен 
пікір  алмасуы,  ол  адамдар  қатынасының  түп 
қазығы.
Педагог 
ғалым 
Ф.Ш.Оразбаеваның 
пікірінше,  «Қазақ тілін үйретуде қатысымдық 
әдісті  пайдаланудың  ең  тиімді  жолының  тіке 
байланысқа  негізделіп,  адам  мен  адамның 
тікелей  қарым-қатынасы  арқылы  тілді 
үйретуді жүзеге асыру болып саналады» [5].
  Демек  адамдардың  қоғам  мүшелері 
ретінде  өзара  әрекеттесуі  нәтижесінде 
әлеуметтік орта қалыптасады. Әлеуметтік орта 
– ғылыми және мәдени тұрғыда қауымдасқан 
қоғамдық  ұжымның  бірлескен  тобы,  оның 
қалыптасуына тілдің қосар үлесі зор. Себебі, тіл 
технологияны,  білімді,  заңды,  дінді,  саясатты 
және  адамгершілікті  енгізудің  негізгі  құралы 
ретінде қоғамдық-әлеуметтік мәнге ие. Тілдің 
қоғамдық-әлеуметтік  маңызы  артқан  сайын 
оның құны да арта түседі. 
Сондықтан  бүгінгі  заман  әрбір  қоғам 
мүшесінің,  соның  ішінде  болашақ  маманның 
тілдік  біліктілігін  арттыруды  талап  етеді. 
Тілдік біліктілік – тілдік қолданыстар негізінде 
сол тілді танып-білу. Ол үшін лингвистикалық 
ішкі  түйсік  айқын  және  дұрыс  болуы 
қажет.  Лингвистикалық  ішкі  түйсік  –  тілдік 
бірліктердің  қолданыс  аясындағы  қызметін 
түйсіне  алғанда,  қабылдай  алғанда,  саралай 
алғанда  қалыптасатын  психолингвистикалық 
категория.  Тілді  қолдана  алу  –  адамның 
танымдық қабілетін айқындайтын танымдық 
әрекеттің  жүзеге    асуы.  Бұл  үдеріс  тілдік  іс-
әрекет арқылы көрініс табады. Тілдік іс-әрекет 
лингвистикалық  заңдылықтарды  жеке  іс-
тәжірибеде  қолдана  алу,  тілді  меңгеру  үшін 
тілдік элементтерді қажетіне жарата білу. 
Қазіргі  жағдайда  қоғамның  білім  деңгейі 
мен  интеллектуалдық  әлеуеті  ұлттық 
байлықты  құрайтын  маңызды  сипатқа 
ие  екендігі  белгілі.  Олай  болса,  болашақ 
маманның  үштілді  тең  дәрежеде  меңгеруі, 
кәсіби  білімділігі,  біліктілігі,  құзыреттілігі, 
шығармашылыққа  талпынысы,  әр  түрлі  
жағдайдағы    мәселені  анықтауы  және  оның 
жауапты  шешімін  табуы,  сонымен  бірге 
қолайсыз  жағдайларда  әрекет  ете  білуі 
қоғамның  тұрақтылығына,  мемлекеттің  
қауіпсіздігіне  негіз  болады.
Болашақ  маманға  үштілді  меңгертуде 
тұлғалық  -  іс-әрекеттік  тұрғыда  білім, 
біліктілік және дағдыларға деген талаптардың 
мазмұндық сипатының  өзгеруі жеке тұлғаның 
интеллектуалдық  әлеуетін,  даралық  қасиетін  
білдіреді.  Бұл  адам  тұлғасының    тұтас,    жан-
жақты қалыптасуына тілді  меңгеру ықпалының 
күшті  әсер  ететіндігін  көрсетеді  және  оның 
интеллектуалды,  рухани,  адамгершілік,  дене 
және эстетикалық қабілеттерінің үйлесімді да-
муы арқылы айқындалады. 

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
80
Қорыта  келгенде,  үштілді  (қазақ,  орыс, 
ағылшын) еркін  білу  тіл   мен  мәдениеттің, 
тіл  мен ұлттың, тіл мен ұлттық ділдің бірлігін 
түйсінуге қол жеткізіп, болашақ маманның ру-
хани кеңістігінің өрістеуіне ықпал етеді.

жүктеу/скачать 1,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: