Сатуды  оңтайлы  ұйымдастыруға  бағдарланған  кәсіпорынды

54
ОН1 Дәнді дақылдар 
өндірісінің негізгі 
факторларын біледі;
1.7 
Әртүрлі дәнді дақылдардың орналасуының экономика-
лық жағдайларын атауға; 
1.8 
Егіс айналымының қажеттілігін сипаттауға;
1.9 
Экологиялық  факторларды,  егіс  айналымының  қағида-
ларын  және  нарықтағы  ахуалды  есепке  алатын  ферма  шару-
ашылығының қызметі бойынша  ұсыныстарды даярлауға;
1.10  Қауіпсіздік техниканы және өндірістік санитария ереже-
сін сақтауға.
ОН2 Дәнді 
дақылдарды егу 
үшін,  топырақты 
егу алдында өңдеу 
технологияларын 
игереді;
2.1 
Топырақтар, субстраттар типтерінің ерекшеліктері мен 
сыныптамаларын,  дәнді  дақылдарға  қойылатын  талаптарды 
білуге;
2.2 
Топырақтың  типін  белгілеу  үшін,  кәсіптік  құралдарды 
және анықтамалық әдебиетті пайдалануға; 
2.3 
Үлгіге талдау жүргізуге және өз өңірі топырағы құрылы-
мының қалыптасуын түсіндіруге;
2.4 
Ауылшаруашылық дақылдардың талаптарына және то-
пырақтың  қасиеттеріне  сәйкес  топырақты  өңдеу  үшін  қажет-
тілігін түсіндіруге;
2.5 
Жұмыстың тиісті кезеңдерінде топырақты тегіс және те-
рең өңдеуге арналған жабдықтарды таңдап алуға;
2.6 
Іштен жанатын қозғалтқыштың негізгі тетіктерінің және 
жүйелерінің құрылысы мен жұмысы, бөлшектердің маңызын, 
материалдарды өңдеуді түсіндіруге;
2.7 
Өздігінен жүретін шассидің негізгі құрауыштарын ата-
уға;
2.8 
Иін-бұлғақты тетікке, газ бөлгіш тетікке бұзу және жи-
нау, газ бөлгіш декомпрессиялық тетіктерге реттеу, форсунка-
ның жай-күйіне тексеру жүргізуге;
2.9 
Топырақ өңдейтін техникаға техникалық қызмет көрсе-
туді және жөндеуді негіздеуге;
2.10    ҚТ  ережесінің  және  ЖЖЕ  есебімен  тиісті  жабдықтар 
болған кезде, топырақты өңдеу бойынша жұмыстар жүргізуге;
2.11  Энергетикалық  және  материалдық  ресурстарды  тиімді 
пайдалану мүмкіндіктерін сипаттауға;
2.12  Топырақ  өңдейтін  техниканың  электр  жабдықтарының 
жалпы құрылысын, олардың жұмыс істеу қағидасын білуге;
2.13  Топырақ  өңдейтін  техниканың  электр  жабдықтарын 
даярлау  және  пайдалану  ережесі  туралы,  техникалық  қызмет 
көрсету  және  жөндеу  ережесі  туралы,  техникалық  жай-күйін 
тексеру ережесі туралы білуге;
2.14  Материалдар  мен  иқұрал-саймандарды  коррозиялан 
қорғау шараларын көздеуге;
2.15  Жол жүру ережесін және жазатайым оқиғаларды болды-
рмау бойынша ережесін білуге;
2.16  Топырақ өңдейтін техниканың олардың өнімін бағалау 
үшін,  негізгі өндірушілерін  атауға;
2.17  Топырақ  өңдейтін  техниканың  тиімділігі  мен  нәти-
желілігін ұғынуға және есеп жүргізуге;
2.18  Әртүрлі  өндірушілердің  топырақ  өңдейтін  техникасы-
ның экономикалық тиімділігін есептеуге салыстыру жүргізуге;
2.19  Қауіпсіздік техникасы және өндірістік санитария, электр 
қауіпсіздігі, өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтауға.

55
ОН3  Дәнді 
дақылдарды егу 
технологияларын 
қолданады;
3.1 
Дәнді дақылдардың морфологиялық құрылысын білуге; 
3.2 
Өсімдіктер,  әртүрлі  дәнді  дақылдар  органдарының  си-
паттамаларын сипаттауға және оларды салыстыруға; 
3.3 
Өсімдіктердің  өну  процесін  және  тіршілік  ету  проце-
стерінің кезеңдерін түсіндіруге;
3.4 
Метаболизм процестерін түсіндіруге;
3.5 
Дәнді дақылдардың пісу кезеңінің фазаларын түсіндіру-
ге; 
3.6 
Дәнді дақылдардың әртүрлі түрлерінің өну процестері-
не эксперименттер мен зерттеулер жүргізуге;
3.7 
Эксперименттік қызметтің қорытындыларын рәсімдеу-
ге; 
3.8 
Дәнді дақылдардың күтіп-баптау типтері бойынша сы-
ныптамасын білуге; 
3.9 
Ұсыныстарды бағалау үшін, әртүрлі тұқым өндірушлер 
туралы ақпарат алуға;
3.10  Бағалаудың  сандық  және  сапалық  өлшемдерінің 
есебімен тұқымды таңдау туралы шешімді негіздеуге;
3.11  Тұқым егетін агрегаттардың (тұқым сепкіштің) жұмыс 
істеу қағидасын түсіндіруге;
3.12  Дәнді дақылдарды егуге дайындау процесінде есептерді 
жобалауды және жүргізуді машықтануға; 
3.13  Тұқым себетін техниканың типтерін білуге және дәнді 
дақылдардың әртүрлі түрлері үшін оларды таңдауды негіздеу-
ге;
3.14  Қауіпсіздік техникасы және өндірістік санитария, электр 
қауіпсіздігі, өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтауға.
ОН4 Жоғары және 
тұрақты өнімдер 
алу мақсатында 
өңірде дәнді 
дақылдарды өсіру 
технологияларын 
пайдаланады;
4.1 
Кәсіпорын топырағына зерттеулер жүргізуге;
4.2 
Дәнді  дақылдардың  түрін    өсірудің  есебімен  қоректік 
заттардың қажетті мөлшерін белгілеуге;
4.3 
Минералдық және органикалық тыңайтқыштарды айы-
руға; 
4.4 
Экономикалық  өлшемдерге,  топырақ  пен  дәнді  дақыл-
дардың  қажеттіліктеріне  сәйкес  тыңайтқыштың  типтерін 
таңдап алуға;
4.5 
Экологиялық тұрғыда таза тыңайтқышты қолдануды не-
гіздеуге;
4.6 
Тыңайтқыштардың  топыраққа,  жер  асты  суларға  және 
атмосфераға әсерін сипаттауға;
4.7 
Дәндердің әртүрлі типтерінің өсуі үшін, азоттың маңы-
зы туралы білуге;
4.8 
Әртүрлі тыңайтқыштардың арасалмағын талдауға және 
сандық есептер жүргізуге;
4.9 
Тыңайтқыштарды  енгізуге  арналған  машиналардың 
типтерін дәлдігі және өнімділігі бойынша таңдап алуға;
4.10    Тыңайтқыштардың  түрлерін  және  енгізу  мерзімдерін 
түсіндурге;
4.11  Жұмыстарды орындау шығындарына есептер жүргізуге;
4.12   Дәнді дақылдарды өсірудің  биологиялық, экономика-
лық, құқықтық және экологиялық салдарын түсіндіруге;
4.13  Нақты  міндетті  негізіне  ала  отырып,  кәсіпорын  үшін 
бизнес-жоспарды даярлауға. 

56
ОН5  Дәнді 
дақылдарды 
сақтау және қорғау 
технологияларын 
игереді;
5.1 
Нормативтік құқықтық актілерді және астық сақтау ере-
жесін білуге;
5.2 
Дәнді дақылдардың қазіргі заманғы сақтау әдістері мен  
тәсілдерін қолдануға;
5.3 
Әртүрлі нұсқаларды бағалау үшін, экономикалық салы-
стыру схемаларын әзірлеуге;
5.4 
Астық қамбалары мен қоймаларына қойылатын техни-
калық, технологиялық, пайдаланушылық және экономикалық 
талаптарды түсіндурге;
5.5 
Қабылданған құжаттамаға сәйкес астықты қабылдауға, 
қоймаға орналастыруға және сақтауға; 
5.6 
Запастарды қолдау қажеттілігін негіздеуге;
5.7 
Астықтың жай-күйінің негізгі көрсеткіштерінің монито-
рингін жүргізуге және нәтижелерін салыстыруға;
5.8 
Астықты сақтаған кезде зиянкестерді айқындауға және 
олармен күресуге;
5.9 
Қоймаға  қызмет  көрсету  жөніндегі  құжаттаманың  не-
гізінде  бухгалтерлік  есептің  маңызы  мен  қағидаларын  түсін-
діруге;
5.10  Қоймада жеткіліксіз техникалық қызмет көрсетудің сал-
дарын талдауға және түсіндіруге; 
5.11  Қауіпсіздік техникасы ережесін орындауға.
ОН6  Сатуды 
оңтайлы 
ұйымдастыруға 
бағдарланған 
кәсіпорынды басқару 
ретінде маркетингті 
ұсынады;
5.1 
Маркетингтік  құралдар  туралы  базалық  білімдері  бо-
луға;
5.2 
Нарықты зерделеуге және талдау дайындауға; 
5.3 
Дәнді дақылдарды сатудың ең маңызды жолдарын бел-
гілеуге;
5.4 
Құжаттаманың түрлерін және сатудан табыстарды тал-
дауды түсіндіруге;
5.5 
Кәсіпорынның нарықтағы ахуал бойынша сату саясаты-
на баға беруге;
5.6 
Клиенттермен  сатулар  бойынша  кәсіптік  пікірталастар 
жүргізуге;
5.7 
Нақты ферма шаруашылығы үшін маркетингтік ілеспе 
әзірлеуге;
5.8 
Астықты бөлу жолдарын белгілеуге;
5.9 
Дәнді дақылдарды өсірудің инновациялық салалық тех-
нологияларын қолдануды талқылауға;
5.10   Сатудан түсімдер туралы кәсіптік құжаттамамен қамта-
масыз етуге тиіс.
 
КМ 03.2 «Тамыр жемістілерді өсіру» 
КМ 03.2 «Тамыр жемістілерді өсіру» 
Мақсаты 
Өнімді егуден жинауға дейін тамыр жеміс дақылдар туралы кешендік білім-
дер алу.
Модульге енгізу
Білім алушылар жерді зерттеу, жерді жырту және өңдеу, өнімді өсіру, күту, 

57
жинау және сақтау орындарына тасымалдау, сондай-ақ тамыр жеміс дақыл-
дарды  өндіру  бойынша  өңірлердің  мамандану  картасының  есебімен  сатуға 
тұтынушыларға  жеткізу  іс-шаралары    мен  салалық  технологияларын  тіке-
лей модульде зерделейді және бағалайды. Осы модуль жазатайым оқиғалар-
ды болдырмау бойынша еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы ережесін 
сақтап, жерді өңдеу, тыңайтқыштарды енгізу, өсімдіктерді қорғау, өнімді жи-
нау, тасымалдау және сақтау үшін, механикаландырылған агрегаттарды, ас-
палы және тіркемелі құралдарды, автомобильдерді, тракторлар мен комбайн-
дарды  пайдалану бойынша тақырыптарды қамтиды.  
Оңтайлы  өсу  жағдайларын  жасау  үшін,  топырақта  болып  жатқан  негізгі 
биологиялық және физиологиялық процестер бойынша, тамыр жеміс дақыл-
дар және олар үшін зиянды ағзалар, сондай-ақ тыңайтқыштарды енгізу жо-
лымен  өнімділікті  және  сапаны  арттыру  бойынша,  өсімдіктерді  күту  және 
қорғау  бойынша  іс-шаралар,  жинау  және  сақтау  технологиялары  туралы 
білімдер  алу  қажет.    Бұл  ретте,  бірінші  кезекте  өнімнің  сақтандығын  және 
қайта өңдеу өнеркәсібінің талаптарына сәйкес келетін пайдалы және жоғары 
сапалы шикізатты өндіруді қамтамасыз ету тұр.
Кәсіпорынды табысты дамыту үшін, өндірістік процестерді және кәсіпо-
рынның  экономикасы  және  оны  ұйымдастыру,  орындалған  жұмыстар  мен 
көрсетілген қызметтерді есепке алу, қызмет нәтижелерін бақылау, сондай-ақ 
өндірістік  жоспарлау  сияқты  салаларында  өзара  байланысты  ұғыну  маңы-
зды.  Модульдің  мазмұнына  негізгі  сауда  –коммерциялық  және  калькуляци-
ялық аспектілер, құнын ұғыну енгізілді. Дәл есептер ғана кәсіпорынның қа-
ражатын  пайдалану  бойынша  смета  жасау  табысқа  не  шығынға  жету  үшін 
шешуші болып табылады деп ұғынуға мүмкіндік береді. Бухгалтерлік есеп, 
операциялық есептер, кірістілік есебі базалық білімдер береді және өндірістік 
деректерді есепке алуды және бағалауды орындау үшін, сондай-ақ ауылша-
руашылық кәсіпорындарында операцияларды есепке алу үшін машықтарын 
қалыптастырады. Деректерді электрондық өңдеуді қолданумен есептеу үшін, 
тамыр жеміс дақылдарды өсіру қызметінің саласынан алынған, белгілі мы-
салдар пайдаланылады.
Осы модуль білім алушыларға өндірістік оқытуда және кәсіптік практикада 
машықтарын, дағдылары мен кәсіптік құзыреттерін қалыптастыру жолымен 
алынған білімдерін бекітуге мүмкіндік береді.
Оқыту нәтижелері: 
ОН1 Тамыр жемістері өндірісінің негізгі факторларын білу;
ОН2 Тамыр жемістерді өсіру үшін, топырақты егу алдында өңдеу техноло-
гияларын игеру; 
ОН3 Тамыр жемістерді отырғызу технологияларын қолдану;
ОН4 Жоғары және тұрақты өнімдер алу мақсатында өңірде тамыр жемі-
стерді өсіру технологияларын пайдалану; 
ОН5 Тамыр жеміс дақылдарды сақтау және қорғау технологияларын игеру;
ОН6  Оңтайлы сатуды ұйымдастыруға бағдарланған кәсіпорынды басқару 
ретінде маркетингті ұсыну 
Модульдің мазмұны
1.  Тамыр жемістері өндірісінің негізгі факторларын білу
 Өңірдің табиғат-климаттық жағдайлары. Ферма шаруашылығынң орнала-
суына әсер етуші факторлар.    

58
Өңірдің  экологиялық  балансы  мен  экологиялық  проблемалары,  шару-
ашылықтың  орналасуының  есебімен  өндірісі.  Биогеохимиялық  циклдар: 
көміртегі циклы, азот циклы,  күкірт циклы,  фосфор циклы. Өңірде топы-
рақтың пайда болуына әсер етуші факторлар. Топырақтардың механикалық 
құрамы, құрылымы және типтері. Топырақтың құнарлығын сақтау және егі-
стердің қайтарымдылығын арттыру жағдайлары.  Өңірдің тамыр жеміс дақыл-
дарының  морфологиялық белгісі бойынша, химиялық құрамы бойынша, ве-
гетациялық кезеңі бойынша қысқаша сипаттамасы. Дәнді дақылдардың егіс 
айналымындағы орны. Ұсынылған егіс айналымдарының схемалары. Егіс ай-
налымдарындағы тыңайтқыштардың жүйесі.  
Биологиялық  әртүрлілік  туралы  тұжырымдама  (БӘТ).  Табиғи  экожүйе-
лердің, агроэкожүйелердің, микробтық әлемінң биоәртүрлілігі.  Биологиялық 
әртүрліліктің негізгі беталысы және әлсіреу себептері. Өңір аумағында биоло-
гиялық және ландшафтық әртүрлілікті сақтау басымдықтары мен шаралары.  
Өндірістің негізгі факторы ретінде жер ресурстары. Еңбек ресурстары. Не-
гізгі және айналмалы капитал. Тамыр жеміс дақылдары өндірісінің тиімділі-
гне әсер етуші факторлар.  Өңірдегі сату нарығы: мақсаттары, ерекшеліктері, 
проблемалары және оларды шешу жолдары.
2.  Тамыр жемістерді өсіру үшін, топырақты егу алдында өңдеу техно-
логияларын игеру 
Топырақтың  құрылымы,  топырақтың  құнарлығы,  субстраттар,  тамыр 
жеміс  дақылдарға  қойылатын  талаптар.  Егуге  топырақты  өңдеу.  Егу  алды 
өңдеуге және егуге даярланған топыраққа қойылатын агротехникалық талап-
тар: қопсыту, тырмалау түрлері, сапа көрсеткіштері ж.т.б.. Топырақ өңдейтін 
машиналар мен агрегаттар.  Тракторлардың, шым аударғышпен соқалардың, 
картоп  отырғызғыштардың  жалпы  құрылысы  мен  сыныптамасы.    Трактор-
ды  жүргізу  амалдары,  іштен  жанатын  қозғалтқыштың  жұмыс  істеу  негіз-
дері, иін-бұлғақты тетігі,  цилиндрдің блогі мен басы, бөлгіш тетігі, қозғал-
тқыштардың  қуаттану  жүйесі,  реттеуіштер.  Қозғалтқыштарды  майлау  жүй-
есі, қозғалтқыштарды салқындату жүйесі, қозғалтқыштардың қосу құрылғы-
лары,  жалғастырғыштар мен беріліс қорабының ілінісуі, артқы белдігі және 
тракторларды жүргізу тетігі, трактордың жүрістік бөлігі, гидравликалық ас-
палы жүйесі және басқа да жабдықтар, тракторларға техникалық қызмет көр-
сету.  Машиналар мен жабдықтарды күрделі жөндеу, жөндеу туралы жалпы 
мәліметтер.  Машиналарға  техникалық  қызмет  көрсету  ережесі.  Тракторлар 
мен  автомобильдерде  жұмыс  істеген  кезде  еңбек  қауіпсіздігі    және  өрт  қа-
уіпсіздігі.
3.  Тамыр жемістерді отырғызу технологияларын қолдану
Тамыр жеміс дақылдардың түрлері мен сұрыптары, өнгіштігі, даму кезең-
дері, зат алмасу, пісу мерзімдері, жетілуі, сұрыптарды өзара салыстыру. Та-
мыр жеміс дақылдарды егеуге арналған технологиялар мен машиналар. Пай-
даланылатын  күтіп-баптау  технологиясы  кезінде  тамыр  жеміс  дақылдарды 
егуге агротехникалық және технологиялық талаптар. Тамыр жеміс дақылдар-
ды сапалы егу талаптары. Жұмысты ұйымдастыру және қолдану жағдайлары-
ның, жұмыс органдарын құрастырудың,  тұқым себетін аппараттар типінің, 
тәжі  түрінің,  тұқым  алмасу  тәсілінің  және  трактормен  байланысу  тәсілінің 

59
есебімен тұқым егетін агрегаттарды таңдау. Тұқым егетін агрегаттарды таң-
балау. Жалпы принципиалды құрылғы. Жұмыс істеу қағидасы. Негізгі құра-
стыратын бірлік. Технологиялық реттеуіштер.  
Ферма шаруашылықтарында пайдаланылатын егетін машиналар мен агре-
гаттармен салыстыруда тамыр жеміс дақылдарды егуге арналған қазіргі за-
манғы егетін машиналар мен агрегаттардың басымдықтары. 
Тракторды жүргізу амалдары, іштен жанатын қозғалтқыштың жұмыс істеу 
негіздері,  иін-бұлғақты  тетігі,    цилиндрдің  блогі  мен  басы,  бөлгіш  тетігі, 
қозғалтқыштардың  қуаттану  жүйесі,  реттеуіштер.  Қозғалтқыштарды  май-
лау  жүйесі,  қозғалтқыштарды  салқындату  жүйесі,  қозғалтқыштардың  қосу 
құрылғылары,  жалғастырғыштар мен беріліс қорабының ілінісуі, артқы бел-
дігі және тракторларды жүргізу тетігі, трактордың жүрістік бөлігі, гидравли-
калық аспалы жүйесі және басқа да жабдықтар. Машиналарға  техникалық 
қызмет  көрсету  ережесі.  Тозған  бөлшектерді  профилактикалық  ауыстыру, 
майлау  жұмыстарын  жүргізу  жоспарлары,  маусымдық  кезеңде  машиналар-
дың сынуымен байланысты шығыстарды бағалау.  Кәсіпорында техникалық 
қызмет көрсету бойынша жұмыстарды жүргізуді жоспарлау. Агротехникамен 
жұмыс істеген кезде еңбек қауіпсіздігі және  өрт қауіпсіздігі.  
4.  Жоғары  және  тұрақты  өнімдер  алу  мақсатында  өңірде  тамыр 
жемістілерді өсіру технологияларын пайдалану 
Қуаттанудың биологиялық ерекшеліктері  және өңірде тамыр жеміс дақыл-
дарды күтіп-баптау агротехникасы. Топырақты дала жағдайларында морфо-
логиялық  белгілері  бойынша  зерттеу:  топырақтың  құрылысы  (генетикалық 
қабаттарын  айқындау),  топырақтың  және  оның  жеке  қабаттарының  қуаты, 
түсі, ылғалдылығы, механикалық құрамы, құрылымы, бірігуі, жаңадан пайда 
болуы және қосылуы. Тыңайтқыштар және оларды тиімді пайдалану. Топы-
рақтағы қоректік заттардың балансын белгілеу. Тыңайтқыштардың қолайлы 
мөлшерлерін  белгілеу.  Минералдық  және  органикалық  тыңайтқыштар.  Көк 
тыңайтқыштар.  Минералдық  қуаттанудың  жеке  элементтерінің  ролі.  Әзір-
ленген тыңайтқыштарды енгізу жүйесінің экономикалық тиімділігін белгілеу. 
Тыңайтқыштарды енгізуге арналған технологиялар мен техника. Топырақтар-
ды    химиялық  мелиорациялау.  Өсімдіктерді  химиялық  қорғауға  арналған 
агротехника. Биогеохимиялық циклдар. Тыңайтқыштарды тиімді пайдалану 
жағдайлары.  Енгізу  мерзімдері  мен  тәсілдері.  Өнімді  жинау  технологиясы, 
тұқым егетін  машиналар мен агрегаттар. Машиналармен және жабдықтар-
мен жұмыс істеген кезде қауіпсіздік техникасы ережесі.      
5.  Тамыр  жеміс  дақылдарды  сақтау  және  қорғау  технологияларын 
игеру
Тамыр жеміс дақылдарды сақтауға арналған орындарға қойылатын талап-
тар: техникалық, технологиялы, пайдаланушылық және экономикалық. Орна-
ластыру және сақтау режимдері.  Тамыр жеміс дақылдарды сақтау тәсілдері. 
Сақтаған  кезде  өнімнің  жай-күйінің  көрсеткіштеріне  қойылатын  талаптар: 
температурасы,  ылғалдылығы,  зиянкестерді  жұқтырғандығы.  Тамыр  жемі-
стерді  қабылдау  және  картоп  сақтайтын  жерлерге  және  бурттарға  орнала-
стыру  жоспары.  Физикалық,  химиялық  және  биологиялық  процесстер.  Та-
мыр жемістердің жай-күйіне бақылауды ұйымдастыру. Сақтаған кезде тамыр 

60
жеміс  дақылдардың  зиянкестерімен  күресу:  химиялық  өңдеу,  тоңазытқыш 
машиналардың көмегімен салқындату, тамыр жемісті химиялық уытсыздан-
дыру,  газбен  уытсыздандыру  (фумигация).  Запастарды  бағалау.  Құжаттама 
жүргізу:  Құқықтық реттеу. Картоп сақтайтын жерде жұмыс істеген кезде ең-
бекті қорғау және қауіпсіздік техникасы.
6.  Оңтайлы  сатуды  ұйымдастыруға  бағдарланған  кәсіпорынды 
басқару ретінде маркетингті ұсыну 
Нарықты зерттеу, нысаналы топтар. Маркетингтің мақсаттары мен міндет-
тері.  Маркетингтің  тұжырымдамасы.  Маркетингтік  саясаттың  құралдарын 
біріктіру: баға саясаты, коммуникациялық саясата, сату саласындағы саясат. 
Құқықтық  талаптар.  Сауда  тізбегінің  буындары.  Сату  құралдары:  жарнама, 
өнімді өткізу және сату жолдары, баға белгілеу және шарт нысанының мазмұ-
нын  белгілеу,  тауарды  рәсімдеу,  клиентке  сервистік  қызмет  көрсету.  Сатып 
алумен сөйлесудің негізі ретінде коммуникациялық моделі: әңгіме құру және 
оның барысы, ерекше жағдайларда өзін ұстай білу машығы, жеке адамның 
сату табысына әсері. Сату әдебінің негізгі қағидасы: көндіру емес көзін жет-
кізу.
Оқыту нәтижелері және бағалау өлшемдері
Оқыту нәти-
желері, осы 
модульді табы-
сты аяқтаудан 
кейін, білім 
алушы:
Бағалау өлшемдері
Білім алушы:
ОН1 Тамыр 
жемістілер өн-
дірісінің негізгі 
факторларын 
біледі;
1.1.  Өңірдің  географиялық  орналасыуының  және  экономикалық 
жағдайларының  есебімен  кәсіпорынның  қызмет  ету  жағдайларын 
негіздеуге;
1.2.  Өңірдегі ауа-райын бақылауға, журналға жазуға және талда-
уға;
1.3.  Өңірдің  метрологиялық  қызметтерінің  деректерімен  жұмыс 
істеуге;
1.4.  Экологиялық  факторларды,  экологиялық  балансты,  биогео-
химиялық циклдарды, биологиялық және ландшафттық әртүрлілігі 
сақталуының маңыздылығын түсіндурге;
1.5.  Биологиялық  және  ландшафттық  әртүрлілікті  сақтауға  қа-
тысты нормативтік құқықтық актілерді, ережелерді білуге және на-
зарға алуға;
1.6.  Ферма шаруашылығы үшін тамыр жеміс дақылдар өндірісінің 
негізгі факторларын түсіндіруге;
1.7.  Әртүрлі тамыр жеміс дақылдардың орналасуының экономи-
калық жағдайларын атауға;
1.8.  Егіс айналымының қажеттілігін сипаттауға;
1.9.  Экологиялық факторларды, егіс айналымының қағидаларын 
және нарықтағы ахуалды есепке алатын ферма шаруашылығының 
қызметі бойынша  ұсыныстарды даярлауға;
1.10.  Қауіпсіздік  техниканы  және  өндірістік  санитария  ережесін 
сақтауға. 

61
ОН2 Тамыр 
жемістерді 
өсіру үшін, то-
пырақты егу 
алдында өңдеу 
технологияла-
рын игереді; 
2.1.  Топырақтар,  субстраттар  типтерінің  ерекшеліктері  мен  сы-
ныптамаларын, тамыр жемісті дақылдарға қойылатын талаптарды 
білуге;
2.2.  Топырақтың типін белгілеу үшін, кәсіптік құралдарды және 
анықтамалық әдебиетті пайдалануға; 
2.3.  Үлгіге талдау жүргізуге және өз өңірі топырағы құрылымы-
ның қалыптасуын түсіндіруге;
2.4.  Тамыр  жеміс  дақылдардың  талаптарына  және  топырақтың 
қасиеттеріне сәйкес топырақты өңдеу үшін қажеттілігін түсіндіруге;
2.5.  Жұмыстың тиісті кезеңдерінде топырақты тегіс және терең 
өңдеуге арналған жабдықтарды таңдап алуға;
2.6.  Іштен  жанатын  қозғалтқыштың  негізгі  тетіктерінің  және 
жүйелерінің құрылысы мен жұмысы, бөлшектердің маңызын, мате-
риалдарды өңдеуді түсіндіруге;
2.7.  Өздігінен жүретін шассидің негізгі құрауыштарын атауға;
2.8.  Иін-бұлғақты тетікке, газ бөлгіш тетікке бұзу және жинау, газ 
бөлгіш декомпрессиялық тетіктерге реттеу, форсунканың жай-күйі-
не тексеру жүргізуге;
2.9.  Топырақ  өңдейтін  техникаға  техникалық  қызмет  көрсетуді 
және жөндеуді негіздеуге;
2.10.  ҚТ ережесінің және ЖЖЕ есебімен тиісті жабдықтар болған 
кезде, топырақты өңдеу бойынша жұмыстар жүргізуге;
2.11.  Энергетикалық және материалдық ресурстарды тиімді пайда-
лану мүмкіндіктерін сипаттауға;
2.12.  Топырақ өңдейтін техниканың электр жабдықтарының жал-
пы құрылысын, олардың жұмыс істеу қағидасын білуге;
2.13.  Топырақ өңдейтін техниканың электр жабдықтарын даярлау 
және пайдалану ережесі туралы, техникалық қызмет көрсету және 
жөндеу ережесі туралы, техникалық жай-күйін тексеру ережесі ту-
ралы білуге;
2.14.  Материалдар  мен  құрал-саймандарды  коррозиядан  қорғау 
шараларын көздеуге;
2.15.  Жол жүру ережесін және жазатайым оқиғаларды болдырмау 
бойынша ережесін білуге;
2.16.  Топырақ өңдейтін техниканың олардың өнімін бағалау үшін,  
негізгі өндірушілерін  атауға;
2.17.  Топырақ  өңдейтін  техниканың  тиімділігі  мен  нәтижелілігін 
ұғынуға және есеп жүргізуге;
2.18.  Әртүрлі  өндірушілердің  топырақ  өңдейтін  техникасының 
экономикалық тиімділігін есептеуге салыстыру жүргізуге;
2.19.  Қауіпсіздік техникасы және өндірістік санитария, электр қа-
уіпсіздігі, өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтауға.
ОН3 Тамыр 
жемістілерді 
отырғызу тех-
нологияларын 
қолданады;
3.1 
Тамыр  жемісті  дақылдардың  морфологиялық  құрылысын 
білуге; 
3.2 
Тамыр жемісті және түйнек жемісті дақылдары органдары-
ның сипаттамаларын сипаттауға және оларды салыстыруға;
3.3 
Өсімдіктердің өну процесін және тіршілік ету процестерінің 
кезеңдерін түсіндіруге;
3.4 
Биологиялық ерекшеліктерін түсіндіруге;
3.5 
Пісу кезеңінің фазаларын түсіндіруге; 
3.6 
Тамыр  жемісті  және  түйнек  жемісті  дақылдардың  әртүрлі 
түрлерінің өну процесстеріне эксперименттер мен зерттеулер жүр-
гізуге;

62
ОН3 Тамыр 
жемістілерді 
отырғызу тех-
нологияларын 
қолданады;
3.7 
Эксперименттік қызметтің қорытындыларын рәсімдеуге;
3.8 
 Тамыр жемісті дақылдардың тұтынушылық маңызы бойын-
ша және пісу мерзімдері сыныптамасын білуге; 
3.9 
Ұсынысты бағалау үшін, әртүрлі тұқым өндірушілер туралы 
ақпарат алуға;
3.10  Бағалаудың  сандық  және  сапалық  өлшемдерінің  есебімен 
тұқымды таңдау туралы шешімді негіздеуге;
3.11  Тұқым  егетін  агрегаттардың  (картоп  салғыштың)  жұмыс 
істеу қағидасын түсіндіруге;
3.12  Тамыр жемістілерді отырғызуға дайындау процесінде есеп-
терді жобалауды және жүргізуді машықтануға; 
3.13  Тамыр жемісті және түйнек жемісті дақылдардың тұқымын 
себетін техниканың түрлерін
3.14  Тамыр жемісті өсімдіктерді еккенде, өрт  қауіпсіздігін, электр-
лік қауіпсіздігін, өндірістік санитарлық және техникалық қауіпсіздік 
ережелерін сақтау;
3.15  Тамыр жеміс дақылдарды отырғызған кезде қауіпсіздік техни-
касы және өндірістік санитария, электр қауіпсіздігі, өрт қауіпсіздігі 
ережелерін сақтауға.
ОН4 Жоғары 
және тұрақты 
өнімдер алу 
мақсатында 
өңірде тамыр 
жемістілерді 
өсіру технологи-
яларын пайдала-
нады; 
4.1.  Ферма шаруашылығының топырағына зерттеулер жүргізуге;
4.2.  Тамыр жемістердің түрін  өсірудің есебімен қоректік заттар-
дың қажетті мөлшерін белгілеуге;
4.3.  Минералдық және органикалық тыңайтқыштарды айыруға;
4.4.  Экономикалық өлшемдерге, топырақ пен тамыр жемістердің 
қажеттіліктеріне сәйкес тыңайтқыштың типтерін таңдап алуға;
4.5.  Экологиялық тұрғыда таза тыңайтқышты қолдануды негізде-
уге;
4.6.  Тыңайтқыштардың топыраққа, жер асты суларға және атмос-
фераға әсерін сипаттауға;
4.7.  Өсуі үшін, азот және калий тыңайтқыштарының маңызы ту-
ралы білуге;
4.8.  Әртүрлі тыңайтқыштардың арасалмағын талдауға және сан-
дық есептер жүргізуге;
4.9.  Тыңайтқыштарды енгізуге арналған машиналардың типтерін 
дәлдігі және өнімділігі бойынша таңдап алуға;
4.10.  Тыңайтқыштардың түрлерін және енгізу мерзімдерін талқы-
лауға және келісуге;
4.11.  Жұмыстарды орындау шығындарына есептер жүргізуге;
4.12.  Тамыр жеміс дақылдарды өсірудің  биологиялық, экономика-
лық, құқықтық және экологиялық салдарын түсіндіруге;
4.13.  Нақты  міндетті  негізіне  ала  отырып,  кәсіпорын  үшін  биз-
нес-жоспарды даярлауға.
ОН5 Тамыр 
жеміс дақылдар-
ды сақтау және 
қорғау техноло-
гияларын иге-
реді;
5.1 
Нормативтік  құқықтық  актілерді  және  тамыр  жеміс  дақыл-
дарды сақтау ережесін білуге;
5.2 
Тамыр  жеміс  дақылдардың  қазіргі  заманғы  сақтау  әдістері 
мен  тәсілдерін қолдануға;
5.3 
Әртүрлі нұсқаларды бағалау үшін, экономикалық салыстыру 
схемаларын әзірлеуге;
5.4 
Картоп сақтайтын жерлерге және бурттарға қойылатын тех-
никалық, технологиялық, пайдаланушылық және экономикалық та-
лаптарды түсіндурге;

63
ОН5 Тамыр 
жеміс дақылдар-
ды сақтау және 
қорғау техноло-
гияларын иге-
реді;
5.5 
Қабылданған құжаттамаға сәйкес өнімді қабылдауға, қоймаға 
орналастыруға және сақтауға; 
5.6 
Запастарды қолдау қажеттілігін негіздеуге;
5.7 
Тамыр жемістерінің жай-күйінің негізгі көрсеткіштерінің мо-
ниторингін жүргізуге және нәтижелерін салыстыруға;
5.8 
Сақтаған кезде зиянкестерді айқындауға және олармен күре-
суге;
5.9 
Картоп  сақтайтын  жерге  қызмет  көрсету  жөніндегі  құжат-
таманың  негізінде  бухгалтерлік  есептің  маңызы  мен  қағидаларын 
түсіндіруге;
5.10  Жеткіліксіз техникалық қызмет көрсетудің салдарын талда-
уға және түсіндіруге; 
5.11  Қауіпсіздік техникасы ережесін орындауға.  
ОН6  Оңтайлы 
сатуды ұйымда-
стыруға бағдар-
ланған кәсіпо-
рынды басқару 
ретінде марке-
тингті ұсынады.
6.1 
Маркетингтік құралдар туралы базалық білімдері болуға;
6.2 
Нарықты зерделеуге және талдау дайындауға; 
6.3 
Тамыр  жеміс  дақылдарды  сатудың  ең  маңызды  жолдарын 
белгілеуге;
6.4 
Клиенттердің артықшылықтарын қадағалауға;
6.5 
Құжаттаманың түрлерін және сатудан табыстарды талдауды 
түсіндіруге;
6.6 
Ферма шаруашылығының нарықтағы ахуал бойынша сату са-
ясатына баға беруге;
6.7 
Клиенттермен сатулар бойынша кәсіптік пікірталастар жүр-
гізуге;
6.8 
Нақты шаруашылығы үшін маркетингтік ілеспе әзірлеуге;
6.9 
Өнімді бөлу жолдарын белгілеуге;
6.10  Тамыр  жеміс  дақылдарды  өсірудің  инновациялық  салалық 
технологияларын қолдануды талқылауға;
6.11  Сатудан түсімдер туралы кәсіптік құжаттамамен қамтамасыз 
етуге.
6.12 Жаңа өнімдерді сату бойынша ұсыныстар даярлауға тиіс.

жүктеу/скачать 2,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: