Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетіінің тапсырысы бойынша
жүктеу/скачать 2,8 Mb. Pdf көрінісі
|
Рахметова мектебі «Шәкіртсіз ұстаз тұл» деген ғой, егер жолын қуған шәкірті ибн Сина болмаса, Әбу Насыр әл-Фараби бабамыз еңбектерінің жаңа дәуірде бүкіл Еуропаға танылып, адамзаттың осы заманғы ғылыми түсініктерінің негізіне қалануы мүмкін бе еді?! Ғылым мен білімнің одан кейінгі даму тарихының өн бойынан да дәл осындай сабақтастықты, ұстаз бен оның шәкірттері ынтымағының жарқын үлгілерін көптеп кездестіруге болады. Қазақ қоғамы тарихындағы өркениет орталықтарына қатысты «Ясауи тариқаты», «Абайдың айналасы», «Алтынсарин мектебі», Сәтбаев мектебі, «Марғұлан мектебі» деген ұғымдардың ғылыми әдебиеттерде берік орныққаны бекер емес. Мұндай тұлғалар өнегесінің ұшқынын бүгінгі таңда білікті де бедслді ғалымдар маңына топтасқан ғылыми ортадан да байқауға болады. Қазіргі Қазақстан ғылымында тарихшылардың, мамандарының, математиктердің т.б. өзіндік орталықтары
506 қалыптасқандығын бұл күнде ешкім жоққа шығара алмайды. Дәл осындай бір орталық әдістемеші педагогтар арасында да бар. Алматы қаласында өткен Білім және ғылым саласы қызметкерлерінің республикалық съезінде сөйлеген сөзінде Президент еліміздің жоғары сыныптарға қажетті төл оқулықтарын жасау ісіндегі олқылықтарға сын айта келіп, 1-4 сыныптарға арналған оқулықтардың жасалып біткені туралы жылы пікір білдірді. Елбасымыздың бұл пікірі - республика мектептерінің бастауыш сыныптарын қысқа мерзімде отандық төл оқулықтармен қамтамасыз ете алған авторлар ұжымы мен баспагерлер еңбегіне берілген үлкен баға да болатын. Кез келген еңбектің жарық көріп, халық игілігіне айналуы - бір бақыт, оның жоғарыдағыдай үлкен бағаға ие болуы ғылым адамының шығармашылық қуатын еселеп арттыратын зор қуаныш. Шыны сол, қазір республикамыздың мыңдаған мектептерінде бүгінгі бүлдіршіндер - ертеңгі егемен еліміздің еркін азаматтарының сауатын ашып, тілін сындырып, ілім-білім әлеміне қадам басуына негіз болып отырған төл оқулықтарымыздың бастауыш сыныптарға арналған алғашқы легінің басым көпшілігін бір ғылыми орта өкілдері жасапты. Олар Алматы мемлекеттік университетінің бастауыш білім беру теориясы мен әдістемесі факультетінің (қазіргі психология және педагогика факультетінің бір бөлімінің) ұстаздар ұжымы екен. Ғылыми ортада бұл ұжымды ұзақ жыл бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту теориясы мен әдістемесі кафедрасының меңгерушісі болған, бастауыш мектептерге арналған барлық оқулықтар мен оқу құралдарын сараптаудан өткізген республикалық ғылыми-әдістемелік кеңеске, осы саладан білікті мамандар даярлайтын диссертациялық кеңеске жетекшілік еткен, педагогика ғылымының докторы, профессор «Сағира Рахметова мектебі» деп орынды атайды. Кезінде Орал педагогикалық институтын бітіріп, еңбек жолын Жанғалы ауданындағы орта мектептің оқытушылығынан бастаған, ұйымдастырушылық қызметімен жарқ етіп кезге түсіп, облыстық комсомол комитетіндегі бөлім меңгерушісінің орынбасарлығына дейін өскен, содан соң, журналист жұбайымен бірге Алматыға қоныс аударып, «Мектеп» (қазіргі «Рауан») баспасында қарапайым редактордан бөлім меңгерушісі қызметіне дейін көтерілген жас ғалымның мол өмірлік тәжірибесі, шығармашылық қабілеті мен
507 ерекше біліктілігі мамандар назарын бірден аударған еді. 1960 жылы жарық көрген, үшінші және төртінші кластарға арналған жаңа «Ана тілі» оқулығының жас авторының есімі содан бері, міне, қырық жыл бойы бастауыш сынып бүлдіршіндерінің тілін дамытып, қиялын ұштауға қызмет етіп келеді. Осы уақыт ішінде автордың өзі де өсті: тынбай еңбектеніп алғаш кандидаттық, содан соң докторлық диссертация қорғады, профессор атағын иеленді, сан мың маман педагогтар даярлап, топтасқан талантты шәкірттерінен қуатты ғылыми орта құра білді. Ал бастауыш сыныптың «Ана тілі» оқулығы да әр басылым сайын жаңарып, толыға түсті. Жалпы саны 160-тан астам ғылыми еңбек жариялап, есімі елге танылған педагог ғалым, шын мәнінде, республикамыздағы жаңа заманғы бастауыш білім берудің теориясы мен әдістемесі саласының білікті жетекшісіне айналды. Оның «Бастауыш мектептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі», «Бастауыш кластарда оқушылардың жазба тілін дамыту», «Бастауыш сыныптарда оқушылардың тілін ұстарту» және т.б. кітаптары еліміз жоғары оқу орындарындағы бастауыш сынып мұғалімдері даярланатын факультеттер студенттерінің негізгі оқулықтары қатарына қосылды. Егемен еліміздің бастауыш сыныптарға арналған жаңа буын төл оқулықтарын жазу жауапкершілігінің С.Рахметова бастаған авторлар ұжымына тапсырылуының міне, осындай табиғи заңдылығы бар еді. Талантты шәкірттері Т.Әбдікәрімова, П.Жаманқұлова, Б.Қабатаевалармен бірлесіп жаңа буын «Ана тілі» оқулықтары мен оларға қосымша әдістемелік кешенін жазуға жетекшілік еткен ұстаз тек өз саласымен ғана шектеліп қалмай, басқа да пәндердің оқулықтарын жасаушы шәкірттерінің жұмысына ақыл- кеңестерімен үлкен көмек көрсетіп отырды. Ғалым Сағира Рахметқызының шәкірттерін бұл күнде Алтайдан Атырауға дейінгі кең байтақ еліміздің барлық ауылдары мен қалаларынан кездестіруге болады. Ұстаздарының жолын қуып, ғылыми-зерттеу жұмысымен айналысып жүргендері қаншама. Ұстаздары оларға бастауыш сынып балалары үшін оқулық жазудың, оқыту әдістемесін жасаудың өзіндік сырларын үйретуден бір жалыкқан емес. «Бұл - білгеніңді ересектерге баяндап беру емес, бұл - балалардың өзіндік, психологиялық қабылдау ерекшеліктерін қатаң ескере отырып, қажетті білім мен дағдыны оларды қызықтыратындай, сонымен бірге тілі мен ойын дамытатындай, алға жетелейтіндей
508 оңтайлы әдіс-тәсіл таба білу» - дейді Сағира Рахметқызы. Содан соң, психология ғылымының, М.Жұмабаев пен Ж.Аймауытов еңбектерінің, Л.Выготский мен Б.Эльконин жаңалықтарының, В.Давыдов пен Ш.Амонашвили ойларының тереңіне бойлап, өзі қырық жыл бойы айналысқан қиын да қызықты әлемді шарлап кетеді. «Шынайы педагог қасиеті оның өз балаларының тәрбиесінен басталады» дейтіні бар кейде жымиып. Шәкірттері үшін бұл да сабақ. Ұстаздарының журналист М.Жантекиннің жары екенін, Әлия мен Ғалия, Темір (еліміздің Атом энергиясы жөніндегі ұлттық агенттігінің төрағасы Т.Жантекин) мен Қайрат (белгілі спорт шолушысы) сынды бүгінде елге танымал ұл-қыздардың анасы екенінен хабардар шәкірттері оның әр сөзінен үлгі-өнеге алғандай болады. Отандық педагогика саласында өзіндік мектеп қалыптастырған ұстаздың айналасына жеке өмірлік өнегесімен де дәл осылай үлгі шашып жүруі табиғи зандылық та болар, сірә. «Егемен Қазақстан», 10 сәуір 2001. 509 МАЗМҰНЫ
Алғысөз....................................................................................................3 ТҮРКІТАНУ ЖӘНЕ АЛТАЙТАНУ......................................................6 Түркология............................................................................................................8 Алтайстика..........................................................................................................21 Түркітанудың бүгіні мен ертеңі..................................................................22 Қыпшақтанудың бір бұлағы – тіл...............................................................29 Түркітанудың жаңа көкжиектері................................................................35 Түркітану тұғыры биік ғылым.....................................................................43 Қазақ тілінің қара шаңырағы және түркітану.........................................45 Культ слова у тюркских народов...........................................................56 Көне түркі жазба ескерткіштері кімге ортақ, кімге тән?.....................63 ҰЙҒЫР ТІЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ.............................................................70 К вопросу о частицах в уйгурском языке................................................70 Орфография уйгурского языка...................................................................92 О новой уйгурской орфографии ................................................................109 Краткий грамматический очерк уйгурского языка..............................120 Фонетические закономерности уйгурского языка................................121 Уйгурское языкознание за 40 лет...............................................................169 Ұйғыр әдеби тілінің дамуына орыс тілінің ықпалы............................184 Уйгурский литературный язык и вопросы разработки научных принципов терминотворчества....................................................................191 Из истории современного уйгурского языка..........................................192 Общая характеристика современного уйгурского литературного языка.....................................................................................................................197 Вопросы разработки научных принципов терминотворчества в языке советских уйгуров...............................................................................214 510 О терминотворчестве в языке синьцзянских уйгуров ........................234 Уйгурский (новоуйгурский) язык..............................................................244 Особенности стилистического употребления синонимных и вариантных фразеологизмов в уйгурском литературном языке.......278 Уйгурско-монгольские языковые связи в области фонетики............292 О фразеологических вариантах в уйгурском языке.............................303 Уйгурское языкознание в СССР на данном этапе...................................318 Уйгуроведение в Казахстане........................................................................328 К проблеме уйгурско-монгольских языковых контактов...................338 Уйгурско-монгольские языковые связи в области фонетики.............341 Уйгурско-монгольские параллели и заимствования в области морфологии...................................................................................344 Уйгурско-монгольские гомогенные производные основы.................352 Уйгурско-монгольские лексико-семантические параллели и заимство вания...................................................................................................................353 Ұйғыр терминологиясы жөнінде...............................................................359 Арабизм и иранизм‚ употребляющиеся в уйгурских пословицах и поговорках.........................................................................................................363 Насущные вопросы развития уйгурской культуры.............................369 Случаи выпадения согласных в устной речи уйгуров и их отражение в письменно-литературном языке . ..............................................................371 Уйғур тили аталғуш у наслиғиниң бәзи бир мәсилилири..............376 Уйғур әдәби тилиниң тарихи тәрәққиятиға бир нәзәр............................387 Жиддий ойландуридиған мәсилиләр........................................................392 ОҚУЛЫҚТАРҒА БЕРІЛГЕН БАҒА....................................................405 Жүсіп Хас-Хажиб Баласағын.......................................................................405 Исследование языка Абая.............................................................................406 Уникальный лексикографический труд...................................................407 К.М.Мусаев. Лексикология тюркских языков........................................412 К.М.Мұсаев. Түркі тілдерінің лексикологиясы.....................................419 Қ. Есенов. Қазақ тіліндегі күрделенген сөйлемдер..............................423 Ж.А.Аралбаев. Вокализм казахского языка............................................429 Үлкен жұмыстың тырнақалдысы.................................................................432 511 Өмір талабына сай оқулық............................................................................435 Проза тілі туралы зерттеу..............................................................................441 Әскери атау сөздер әлемі...............................................................................446 «Қазақ тілінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Әскери іс»......446 Ауылшаруашылық терминдерінің сөздігі жөнінде................................448 Энциклопедия шығару – өркениетті қадам............................................450 Вклад в киргизское языкознание................................................................455 Проблемы казахской региональной лексикографии..............................457 Результат многолетнего исследования карачаево-балкарского языка...................................................................................................................458 Қазақ әдеби тілі тарихының зерттелу жайы мен міндеттері............460 Ауылдастар тағдыры.......................................................................................482 ОҚУ-АҒАРТУ КӨКЖИЕГІ.................................................................486 Как слово наше отзовется.............................................................................486 Қыздарын құрметтеген ел едік...................................................................489 Араб, парсы тілдерін үйренудің ділгерлігі..............................................491 Лингвистикалық «жедел жәрдем»..............................................................494 Болашағымызды осы бастан ойласақ........................................................497 Міндет – мұғалім білімін арттыру..............................................................502 Рахметова мектебі............................................................................................505
512 Қайдар Әбдуәли Ғылымдағы ғұмыр
“Сардар” баспа үйі Алматы қаласы, 8 ы/а, 19а үй. Тел.: 8(727) 249 68 05 e-mail: sardar777@list.ru Шартты баспа табағы 32. Пішімі 60х90 1 / 16
жүктеу/скачать 2,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|