Железнодорожный путь, изыскание и проектирование железных дорог

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
258
8.Мустафин  С.К.  Влияние  тяжелоатлетического  спорта  на  физическое  развитие  человека 
/IV объединенный съезд гистолов, эпидемиологов, микробиологов Казахстана, Чимкент, 1985, т.1, 
с.70-71. 
9.Стрельников  В.П.  Материалы  по  морфофункциональной  адаптации  организма 
спортсменов  к  двигательной  деятельности //М.,  Новости  спортивной  и  медицинской 
антропологии,  вып. 3, 1990, с. 89-90. 
10.Бунак В.В. Антропология. М.,Угпедгиз, 1941, 230 с. 
11.Воробьев А.Н. Тренировка, работоспособность, реабилитация.  М., ФиС, 1989, 270 с. 
12.Гориневская  В.С.  Морфологические  особенности  и  их  связь  с  высоким  спортивным 
достижением //Теория и практика физической культуры, 1971, №5, с.39-41 
13.Туманян С.Г. Телосложение и спорт. Автореф. Диссертация на соискание докт.пед.наук. 
М.,1971,с.32 
14.Tanner J.M. / The physique of Olympic Athlete, London, 1964, р.27. 
 
 
УДК (470) (091)   
 
Адерихин Сергей Владимирович – к.филос.н. (Алматы, Каз АТК)  
 
ОТ НАЦИОНАЛЬНОЙ ИДЕИ К  ЕВРАЗИЙСКОЙ КОНСОЛИДАЦИИ 
 
Человечество  на  рубеже  тысячелетий    стоит  на  пороге  великих  испытаний  и 
выдающихся  открытий.  Но  не  погибнет  ли  оно  от  собственного  разума?  Опыт  ХХ 
подсказывает, что успех будет иметь общество, ориентированное не на производство ради 
производства,  а  на  человека,  с  активным  включением  всей  полноты  человеческих 
интересов.  У  человека  и  человечества  будет  шанс  выжить  при  условии,  что  культура 
станет не отвлечённой "надстройкой", а движущей силой экономики.  
Постепенно  вырисовываются  черты  будущей  цивилизации:  развитие  открытого 
информационного  пространства,  появление  новых  способов  интеграции  при 
сохранении определенного разнообразия. Итальянский философ Аурелио Печчеи, один 
из  создателей  теории  Нового  Гуманизма,  выделял  три  главных  момента:  чувство 
глобальности,  любовь  к  справедливости  и  нетерпимость  к  насилию.  Данная  триада  не 
сможет    реализоваться    без  главного  условия - всемерное  развитие    целостной 
человеческой  личности  и  её  возможностей.  Печчеи  утверждал  что  "главное  достояние 
человека - его  собственные  нереализованные,  не  выявленные  или  неверно 
используемые  возможности"/1/.  Философ  уверен,  что  в  их  развитии  заложены  основы 
решения  большинства  стоящих  перед  человечеством  глобальных  проблем.  В  условиях 
кризиса  современной  цивилизации  на  ум  приходит  единственно  правильная  мысль  о 
необходимости " единства  мира  и  целостности  человечества  в  эпоху  глобальной 
человеческой империи"/1/ . 
Сейчас  перед  Казахстаном  стоит  задача  достойно  войти  в  этот  грядущий  мир, 
обеспечив тем самым каждой личности высокий уровень интеллектуального развития и 
материального  благополучия.  На  это,  в  конечном  счете,  направлена  программа 
стратегического развития Казахстана до 2030 года, основные идеи послания Президента 
народу  Казахстана,  где  в  центре  внимания  находятся,  как  фундаментальные, 
глобальные  проблемы  современности,  так  и  местные,  требующие  новых  подходов  и 
иных  мировоззренческих  установок.  Но  важно,  как  нам  кажется,  за  решением 
макроэкономических  проблем,  не  потерять  главное  достояние - человека.  Для 
успешного  противодействия  экспансии  западных  ценностей  требуется  сохранить 
собственное  лицо - древнюю  самобытную  культуру.  Евразийская  цивилизация, 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
259
расположенная на путях встречи Востока и Запада,  способна синтезировать всё лучшее 
для создания новых возможностей развития человеческого общества.  
Среди  обозначенных  проблем,  главным,  как  нам  представляется,  являются  задачи 
выживания  и  сохранения  человечества  в  ядерный  век,  борьба  с  локальными 
конфликтами  и  терроризмом,  а  также  глобальные  экологические  проблемы.  Успешное 
решение  их  невозможно  без  осознания  того,  что  основные  тенденции  развития 
человеческого  бытия – существование  человека  как    неотъемлемой  и  относительно 
небольшой  части  природы,  как  деятельностного  существа,  преобразующего  природу - 
находятся в очень тесной взаимосвязи и взаимозависимости, взятой в их развитии.  
Миру, безусловно, нужны новые идеи, воплощение  которых исцелило бы больное 
человечество  и  приблизило  бы  его  к  вступлению  в  совершенно  незнакомую  и  тем 
интригующую эпоху, постцивилизационную. 
Для  нас  не  приемлема  отвлеченная  от  человека,  абстрактная  культура.  Всякая 
культура  есть  национальная,  конкретно  человеческая.  По  своей  сущности  только 
национальная  культура  способна  в  своем  качестве  дойти  до  общечеловеческой. 
Вненациональная  культура  лишается  творческого  духа,  ибо  все  творческое  носит 
печать национального гения. 
Великие  национальные  культуры  включают  в  себя  общечеловеческие  ценности, 
“всечеловечны”  по  своей  сути,  но  в  то  же  время  истинная  культура  всегда  глубоко 
национальна  и индивидуальна. Так же  происходит  и с  национальными идеями. Много 
писалось и говорилось в своё время о так называемой «Русской идеи». С ней связывают 
как  достижения  России,  так  и  не  самые  приглядные  страницы  в  её  истории. 
Сущностные  черты  русской  идеи  не  были  даны  заранее,  раз  и  навсегда,  а 
формировались в процессе многовекового творчества народа. 
«Русская  идея»  возникла  на  собственной  почве  и  обращает  русский  народ  к  его 
истокам.  Для  неё  характерно  бережное,  уважительное  отношение  к  духовно-
нравственным  началам  своего  народа  к  его  историческому  опыту  и,  безусловно, 
уважительное  отношение  к  другим  народам.  Начало  «самовозрастания»  русской  идеи 
восходит к XI веку, к истокам национального государства. 
Куликовская  битва (1380г.)  вызвала  подъем  национального  самосознания  в XIV-XV 
веках,  а  затем  и  возрождение  русской  средневековой  культуры  в XVI веке.  Это  время 
отечественной истории знаменуется оформлением идеи единства русского государства. 
Следующий, «петербургский  этап»  в  истории  России  открывается  эпохой  её 
модернизации  и  реформации,  начатой  Петром  Великим.  Идея  европеизма  достигает 
своего апогея в русском просвещении, центральной темой которого становится освоение 
науки  нового  времени,  превращение  России  в  современное  государство  европейского 
типа. Вторая половина XVIII века отмечена в России утратой влияний господствующего 
религиозного мировоззрения и падением традиционной культуры. 
В 30-40-е  годы XIX века  начинается  новый  взлет  национального  духа,  охвативший 
все основные сферы отечественной культуры. 
Двадцатый век, начавшийся для России войнами и революциями, породил ещё один 
период  подъема  национальной  идеи - русский  культурный  ренессанс  на  основе  нового 
синтеза  отечественной  и  европейской  мысли.  После  Октябрьской  революции  страна 
вступает  в  эпоху  реализации  социалистической  идеи.  Её  «материализация» 
сопровождалась отрицанием ряда ценных качеств русской идеи. 
В  наше  время  лучшие  традиции  русской  идеи  находят  широкий  отклик  в 
общественном сознании, способствуют поискам путей выхода из духовного кризиса.  
Главной  темой  размышлений  русских  религиозных  философов - (особенно 
славянофилов И. Киреевского и А. Хомякова), была проблема судьбы России, ее роли в 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
260
мире, или так называемая «русская идея», впоследствии развитая Николаем Бердяевым 
и другими мыслителями. 
Славянофилы  исходили,  прежде  всего,  из  утверждения  своеобразия  русской 
культуры, построенной на почве православия и противопоставляли его западному типу 
культуры и католичеству.  
Русские  мыслители,  поднимая  проблему  особого  призвания  России,  отмечали 
потенциальность  народа,  что  является  залогом  его  великого  будущего.  Так,  например, 
Николай  Бердяев  резко  выступал  против  национализма  и  шовинизма,  понимая  под 
«русской идеей» прежде всего духовное единение народов, идею братства людей.  
В  наше  время  поиск  «национальной  идеи»  в  бывшей  советской  империи 
обострился.  В  работах  Ахмета  Байтурсунова,  Миржакупа  Дулатова,  Шакарима  и  др. 
казахских  мыслителей  выдвинуто  немало  идей,  призывающих  народ  к  единению  и 
консолидации,  особенно  в  условиях  колониального  режима. «Казахская  идея»  в 
дореволюционном  Казахстане  связывалась  с  идеями  освобождения  и  тюркского 
единства. 
В  современном  Казахстане  также  предпринимается  попытка  обосновать 
«казахскую  идею»,  согласно  которой  казахскому  народу  предназначено  сплотить  и 
возглавить все этносы, проживающие в стране для того, чтобы добиться процветания и 
благополучия Казахстана /2/.  
Формирование  общеказахстанской  национальной  идеи  одна  из  главных 
проблем в книге Н.А. Назарбаева «В потоке истории». Как форма самосознания своей 
культурной самобытности, национальная идея отличается от близких ей понятий как 
менталитет, национальный дух и характер.  
В  книге  М.Х.  Балтабаева  национальная  идея  выводится  из  синтеза 
традиционной  художественной  культуры  Казахстана,  современной  художественной 
культуры  Казахстана  и  мировой  художественной  культуры /3/. Но  художественное 
мировосприятие,  как  известно,  составляет  лишь  одну  сторону  культуры.  В  данном 
случае  мы  можем  получить  лишь  художественную  национальную  идею.  Известны 
попытки  формулирования  национальной  идеи  на  основе  геополитических, 
политологических, религиозных и иных поисков.  
Хотя казахи особенно не увлекались идеями богоизбранности, мессианства, но 
в  различных  испытаниях  истории  могли  дать  им  достойный  ответ  в  своеобразных 
формах  «казахской  идеи».  Казахскую  идею  нельзя  представить  в  виде  определенной 
рациональной  парадигмы.  Она  коренным  образом  отличается  от  западного  стиля 
мышления. Суть национального стиля мышления не сводится только к его языковым 
выражениям.  
«По  своей  структуре  и  формам  выражения  казахская  национальная  идея  есть 
компонент  (точнее – ядро)  Степного  Знания,  которое  есть  изустное  знание 
насельников Степи, где номадически гнозис переплетен с культурой оседлых народов 
и поэтому довольно часто представлен письменными образцами"/4/. Казахская идея в 
различные  исторические  эпохи,  сохраняя  свое  архетипическое  ядро,  получала 
различное  выражение.  Свое  первоначальное  воплощение  эта  идея  получила  в 
творчестве первого казахского философа Ш. Уалиханов и Асана Кайгы, который был 
советником  первых  казахских  ханов  Керея  и  Жанибека.  Это  было  время  надежд, 
время  становления  казахской  государственности,  и  национальная  идея  возникает  в 
форме утопии («Жеруюк», «Жидели Байсын» – земля благоденствия). Самосознанием 
этой эпохи был героический эпос, и батыр (герой) мог выделиться из общей массы не 
только силой, но и, прежде всего, любовью в своей Отчизне. 
Первоначальная  казахская  идея  отличается  особой  близостью  к  родной  степи. 
Она  для  казаха  не  среда  обитания  и  даже  не  культурный  ареал,  а  является  особым 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
261
Светлым  миром («Жарык  дуние» – К.  Нурланова).  Человек  и  мир  един  в  своих 
глубоких  основаниях.  Во  власти  людей  сберечь  все  созданное,  утверждается  в 
национальной  идее,  человек  творит,  утверждая  тем  самым  свою  жажду  вечности. 
Жеруюк  есть  праобраз  (предобраз)  вечно  живущего  космоса  и  благостного  мира.  У 
казаха мир становится не только светлым, но и открытым, благородным, священным 
(жаркын дуние, аруана дуние, ашык дуние) /5/. 
Вторая  форма  казахской  идеи  была  сформулирована  в  творчестве  казахских 
просветителей  и  деятелей  национально-освободительного  движения  (Ш.  Уалиханов, 
И. Алтынсарин, А. Кунанбаев, А. Байтурсынов, Шакарим, М. Дулатов и т.д.), из них в 
наиболее завершенной форме национальная идея была сформулирована в творчестве 
Абая.  Он  сравнивает  Восток  с  Западом,  ислам  с  древними  верованиями  казахов, 
казахов  с  узбеками,  ногайцами,  русскими,  науку  с  верой.  При  этом  он  везде  ищет 
целостность, сочетая не сочетаемое – знание и веру, бога и труд, безмерность и меру. 
Для более глубокого познания духа народа и выражения его чаяний Абай способен к 
этнической самокритике: "В детстве мне часто приходилось слышать, как некоторые 
казахи  потешались  над  таджиками,  татарами  и  русскими.  Тогда  я  думал: "О,  боже, 
оказывается, кроме нас, нет достойного племени человеческого на этой земле". Но все 
оказалось по-другому". Ясно, что Абай не унижает казахов, а пытается пробудить их 
самолюбие и выразить программу развития нации. Для этого, говорит Абай, казахам 
необходимо  преодолеть  следующие  пороки: 1) безынициативность; 2) леность; 3) 
бахвальство; 4) кумовство.  Казахская  идея  сформулирована  у  Абая  в  виде  призыва. 
Он  призывает  молодых  к  овладению  европейской  ученостью,  людей  состоявшихся  к 
умножению богатства, правителей к справедливости. 
С тех времен много лет прошло. В течение века казахи успели пробыть в трех 
совершенно  разных  типах  цивилизаций  (колониальное  кочевое  общество, 
тоталитаризм и переходное общество в Республике Казахстан). 
Таким образом, на сегодняшней день целесообразно говорить о евразийской идее, 
которая  должна  сплотить  славяно-тюркские  народы,  стоящие  на  пересечении  древних 
связей Востока (Азии) и Запада (Европы).  
В  своем  идейном  развитии  евразийство  прошло  несколько  этапов.  В  начале 
двадцатых  годов  это  было,  по  выражению  С.  Хоружего,  не  столько  “единое  учение, 
сколько набор мыслей, религиозных и историософских у Трубецкого, географических - у 
Савицкого”.  Однако  затем,  во  второй  половине  двадцатых  годов,  евразийская  идеология 
усложняется и вбирает в себя достаточно противоречивые тенденции. С одной стороны, ее 
важной составляющей и философским фундаментом становится высокое метафизическое 
учение  об  иерархии  “симфонических  личностей”,  к  высшим  звеньям  которой  относится 
“идея Личного Бога” и Россия - Евразия, представляющая собой “соборность” наций. 
В  послеоктябрьский  период  появился  еще  один  оригинальный  подход  к  пониманию 
места России в мировой истории. Главная ценность евразийства состояла не в обширности 
его  географии  или  сферы  интересов  у  основателей,  а  в  его  идеях,  одновременно 
оригинальных и в тоже время внутренне родственных глубинным традициям. Евразийцам 
была присуща особая пространственно-временная оптика, большое историческое зрение, 
позволившее  свежим  взглядом  в  привычных  до  боли  чертах  России  разглядеть  целый 
географический  континент - материк  с  особой  исторической  судьбой - Евразию. 
Восточные  ориентации  России  евразийцы  прежде  всего  связывали  с  геополитической 
сферой, не распространяя ее на религиозную область, где они, как писал П.Н. Савицкий, 
оставались  глубоко  «православными  людьми».  Хотя  сами  евразийцы  видели  своих 
непосредственных  предшественников  в  лице  славянофилов,  Данилевского,  Леонтьева  и 
Достоевского (как мыслителя-публициста), они опирались на значительно более давнюю 
традицию.  

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
262
Вернадский,  с  юности  тянувшийся  к  изучению  роли  степной  Азии  в  судьбе  нашего 
отечества,  уже  в 1914 году  писал  статьи,  где  образно  сравнивал  движение  России  к 
Востоку с движением против Солнца. Карсавин до своей высылки из СССР  в 1922 году 
опубликовал отдельную книгу, само название которой - “Запад, Восток и русская идея” - 
говорит  о  сути  его  тогдашних  интересов.  И  хотя  речь  в  ней  идет  в  основном  о 
богословско-религиозном  аспекте  проблемы  Запад - Восток  в  ее  отношении  к 
национальной идее, «Не в европеизации смысл нашего исторического существования и не 
европейский идеал преподносится нам как наше будущее».  
Уже в наше время, на новом этапе исторического развития России и постсоветского 
состояния  геополитического  пространства  бывшего  СССР  идея  евразийства  получила 
новый импульс на новом государственно-политическом уровне.  
Она  сформулирована  в  проекте  президента  Н.  Назарбаева  и  предложена  в  качестве 
конструктивной  геополитической  доктрины,  предусматривающей  новый  стратегический 
механизм политической и экономической интеграции стран-участниц СНГ. Отметим, что 
многое из этого проекта уже воплощается в жизни. 
Ещё      в      прошлом      веке,   размышляя     о      судьбах      культуры и  цивилизации  в 
стране,  
Н.  Бердяев  отмечал  необходимость  развития  культуры  и  неизбежность  движения  по 
пути мировой цивилизации для всех народов России.  
Но  по  исторически  сложившейся  традиции  этот  путь  будет  иметь  свои 
особенности,  позволяющие  говорить  о  своеобразной  Евразийской  цивилизации  в 
рамках единой, мировой.  
Как  известно,  Российская  империя  намного  позже  передовых  стран    вступила  на 
путь  развития  рыночно  капиталистических  отношений.  Поэтому  наш  доморощенный 
капитализм  отличался  как  военно-феодальными  пережитками,  так  и  стремлением 
новоявленных "капиталистов" к быстрому обогащению любыми средствами без каких-
либо  нравственных  ограничений.  Быть  может,  это  дало  право  Н.  Бердяеву  говорить  о 
безобразности  цивилизации,  создаваемой  в  России.  Возможно  поэтому,  считал 
мыслитель,  народам    России  дано  "понять  кризис  культуры  и  трагедию  исторической 
судьбы  более  остро  и  углублённо,  чем  более  благополучным  людям  Запада"/6/. 
Мыслитель считал, что мы должны полностью пройти путь цивилизации и только после 
этого  попытаться  создать  более  гуманное  общество.  А  до  тех  пор,  отмечает  философ, 
воле  народа  необходимо  очиститься  и  укрепиться,  пройти  через  великое  покаяние. 
"Только  тогда - делает  вывод  Н.Бердяев,  воля  его  к  преображению  жизни  даст  ему 
право определить своё призвание в мире" /6/.  
Выводы 
В  современном  Казахстане,  являющимся  поликультурным  государством,  есть  все 
возможности создать философскую основу движения страны к процветанию, на основе 
исторического опыта народов, его населяющих. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1. Печчеи А. Человеческие качества. М., Прогресс, 1985, с.180 - 181. 
2. Габитов Т.Х. Культурология. Алматы, Мектеп, 2002, 357 с. 
3. Современная художественная культура Казахстана. Алматы, Мектеп, 1997, 152 с. 
4. Культурные контексты Казахстана: история и современность. Алматы, Мектеп, 1998, 135 с. 
5. Нурланова К. Человек и мир. Казахская национальная идея. Алматы, Мектеп, 1994, 25 с. 
6. Бердяев Н. Смысл истории. М., Политическая литература, 1990,  175 с. 
 
 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
263
 
ИССЛЕДОВАНИЯ МОЛОДЫХ УЧЕНЫХ И СПЕЦИАЛИСТОВ 
 
ББК 65.37   
  
Баймбетова Асель Батырхановна - аспирант (Алматы, КазАТК) 
Муканбедиева Улпан Берденовна - студентка гр. МПЖТ-04-1 (Алматы, 
КазАТК)  
 
ТАУАРЛАРДЫ  ҚОЙМАЛАРҒА ЖЕТКІЗУ ЖƏНЕ ОРНАЛАСТЫРУДЫҢ 
ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ 
 
Жұмыстың маңыздылығы. Тауарды бөлу жүйесіне оператордың қабылдау шарттары. 
Бөлуші  оператор  жүйесі  ретінде  қойманы  алуға  болады,  тауар  қожайыны  тұтынушыға 
жеткізуді  қамтамасыз  ететін  меншік  иесі  болып  табылады  немесе  өздерінің  осындай 
қызметтерін  ұсынатын  өзге  де  фирмалар  болуы  мүмкін.  Бұл  екі  нұсқаның  да  өзіндік 
жетістіктері  мен  кемшіліктері  бар.  Өздерінің  жеке  қоймаларын  пайдаланып,  тұрақты 
жоғары  тауар  айналымын  қамтамасыз  ету.  Тауар  иесі  өз  тауарының  ерекшелігін  біледі 
жəне  оның  қоймада  дұрыс  сакталуына  қолайлы  жағдай  жасап,  сапалы  бақылау  жүргізе 
алады.  Өз  өнімдерін  пайдаланатын  соңғы  тұтынушыға  жақын  болуы,  оларды  жақсы 
тануға жəне қажеттіліктерін толық қанағаттандыруға мүмкіндік береді, осыған орай өткізу 
стратегиясы мен көрсетілетін қызметтер тізімін өзгерте алады. 
Жалдамалы қойманың қызметін пайдаланғанда кəсіпорын қойма шаруашылығының 
дамуына  салынатын  қаржыны  үнемдейді  жəне  осымен  байланысты  туындайтын 
қаржылық  тəуекелділіктен  құтылады.  Əсіресе  бұл  аз  көлемдегі  тауар  айналымы  мен 
сақталатын  өнімді  өткізу  барысында  айқын  байқалады.  Жалдамалы  қойманы  пайдалану, 
пайдаланылатын қойманың көлемін кішірейтіп, не ұлғайтып отыруға, сонымен бірге осы 
операцияларға  кететін  шығынды  реттеуге  мүмкіндік  береді.  Бұл  əсіресе  сату  көлемі 
белгісіз  не  тұрақты  емес  жаңа  рынокқа  кірерде  аса  маңызды.  Осыған  орай  қаржылық 
тəуекел бұрмаланады. Өз қоймасын салу əрине тиімді болады, егер жүк айналымы кейбір 
есеп  көлемінен  үлкен  болса,  өз  қоймасын  салуға  жəне  тауарды  өңдеуге  кеткен  шығын 
қойма  жалдауға  кеткен  шығыннан  аз  болса.  Қойма  меншік  иесінің  шығыны,  оны  өз 
тауарын  жеткізу  үшін  ғана  пайдаланған  жағдайда  екі  топтан  тұрады.  Қорларды  өз 
қоймасында сақтаудың тұрақты шартты шығындарына мыналар жатады: 
- ғимараттың арендалық шығыны (егер жеке қойма жалдамалы алаңда болса); 
- қойма ғимаратының амортизациясы (егер қойма меншік құқығына жататын алаңда 
ұйымдастырылған болса); 
- коммуналдық қызметті, жылумен  жабдықтауды жəне электрэнергиясын төлеу; 
- басқару қызметкерлерінің жалақысы; 
Тұрақты шығын көлемі өңделетін тауарлардың көлемімен соншалықты байланысты 
емес. 
Қойманың жүк  айналымына тəуелді шартты өзгермелі шығынға мыналар жатады: 
- қойма қондырғыларын сатып алуға кеткен шығындар; 
-  қойма  қондырғыларын  жөндеу  мен  техникалық  қызмет  көрсетуге  кеткен 
шығындар; 
- қойма қызметкерлерінің жалақысы (жүкшілер, кешендеушілер жəне тағы басқалар). 
Жалдамалы  қойма  қызметін  пайдалану  көп  жағдайларда  өңделетін  тауар  көлеміне 
жəне жүк бірлігіне есептелетін тарифтерге байланысты аныкталады. Сондай-ақ қоймалау 
қызметін есептеудің өзге де əдістері пайдаланылады: қойманың бір шаршы метр алаңына 
не бір палетто-орынға.  

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
264
Қоймадағы тауарларға жүргізілетін технологиялық операция. Қоймалық өңдеу келіп 
түскен тауарларға жүргізілетін технологиялық операцияны қамтиды: 
 - тауарлар  орналасқан  көліктерді  (контейнерлерді)  сыртынан  қарау  жəне  олардың 
дұрыстығын, тауардың түгендігін қамтамасыз ететін өзге де заттарға бақылау жасау; 
- келген тауарды көліктен қоймаға түсіріп алу; 
- қоймаға қабылдап алу; 
- жүктерді орналастыру жəне сақтау; 
-  тапсырыстар,  коммерциялық  тапсырыстармен  келіп  түскен  тауарларға  сəйкес 
сұрыптау жүргізу; 
- тапсырыс берушіге тауарларды жөнелту; 
- қайтарым тараларын (контейнерлер, палеттер жəне өзге де) сұрыптау жəне жеткізу; 
Осы  операциялардың  барлығы  тиімді  орындалуы  үшін  нақты  қойма  жағдайына 
қарай,  қоймада  тауарларды  өңдеудің  бар  үрдісі,  майда-шүдесіне  дейін  толық  не  этапты 
сипатталып  жазылатын  технологиялық  карта  жасалып  ұсынылады.  Технологиялық 
карталар əдетте мынаны қамтиды: 
- атқарылатын операциялар тізімі (жұмыстың мазмұны); 
- талап етілетін еңбек шығыны (орындалу мерзімі); 
- атқарушылардың кəсіби-маманданған қүрамы мен саны; 
- қолданылатын механизациялар. 
Технологиялық  картаны  жасаушылардың  пікірі  бойынша  технологиялық  график 
қоймалық  операцияларға  қажетті  көліктердің  қоймаға  келуі,  жүкті  тиеу-түсіру 
механизімдерінің жүмыс істеу мерзімімен   байланысты сипаталыды. 
Тауарды  қабылдау.  Қойма  қызметкері  жіберушіден  келіп  түсетін  тауарларды 
қабылдауға  əркез  дайын  болуы  тиіс.  Бұл  үшін  қоймаға  қашан,  қаншай,  қандай 
ассортимент  келетінін  біліп  отыруы  керек.  Қоймаға  келген  тауарды  қайда,  қалай 
сактатынын  алдын  ала  дайындап,  біліп  отыруы  тиіс.  Бұл  үшін  келетін  тауардың  өзіндік 
ерекшеліктерін  біліп  алған  жен.  Оны  қоймадағы  бар  қандай  тауардың  қасында  сактауға 
болатынын  анықтап,  орын  дайындауы  тиіс.  Егер  дайындаған  орын  жетпесе  қосымша 
орындарды босату керек. 
Тауарды  сақтау  жəне  іріктеу.  Қоймада  тауарды  сақтау  үшін  оны  қаттап  жинайды 
немесе  төсеніштерге  орналастырады:  сөрелерге  не  тықпалықтарға.  Тықпалық 
төсеніштердің өзара өту (көлікпен өту) аралықтары болмайды, қоймалық техника тікелей 
төсеніштің ішіне кіреді, міне сондықтан да оларды көлікпен өтуші не өткізуші деп атайды. 
Ең қолайлысы салмақ күшінің əсерімен тауардың қойылатын орнына автоматты берілетін 
кəдімгі төсеніштер. 
Тауарды  сактауда  төсеніштер  айтарлықтай  қымбаттауда,  ерекше  қымбаты 
гравитациялық  төсеніштер.  Сондықтанда  төсеніштерді  сатып  алу  мен  қондырғанда 
техника - экономикалық  негіздемелер  жасалады.  Қойма  биік болған  сайын  төсеніштерде 
көп болады, сақталатын тауарлар түрлеріде артады. 
Сақтауға  қалдырылған  тауарларды  орналастырғанда  араларында  жəне  ғимараттың 
конструкциялық  элементтерінің  арасында  міндетті  түрде  саңлаулар  қалуы  керек.  Бұл 
саңлаулар ауаның алмасуын қамтамасыз етеді жəне тауарға баруға мүмкіндік береді.  
Олардың  көлемі  санитарлық  жəне  өрт  нормаларына  сай  болуы  тиіс.  Қоймада 
тауарды  сақтаудың  көптеген  жүйелерінің  біреуі  ғана  алынуы  мүмкін,  сонымен  бірге 
олардың  өзіндік  ерекшеліктеріне  сай  сақтаудың  бірнеше  түрлеріде  қолданылуы  мүмкін: 
сұрыптау; партиондық; партионды-сұрыптау; атаулары бойынша; біртектілік қағидалары 
бойынша;  салмағы  мен  көлеміне  байланысты;  тауар  құрамының  өзіндік  ерекшелігіне, 
мысалы, қауіптілік деңгейіне байланысты. 
Тауар  сұрыпын  оның  бір  немесе  бірнеше  сапалық  көрсеткіштерінің  градациясымен 
түсінуге  болады.  Тауар  сақталуының  сұрыптық  түрінде  əртүрлі  сұрыпты  заттар  бір-

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
265
бірінен алшақ орналастырылады. Партиондық сақтауға бір көліктік құжатпен келіп түскен 
тауар партиясымен бөлек сақталады. 
Партионды-сұрыпты  сақтау  əдісі  кезінде  қоймаға  келіп  түскен  тауарлар  ұқыпты 
сақталады,  партияның  өз  ішінде  тауарлар  сұрыпталып  қойылады.  Температура,  ылғал 
жəне жарық сақтау нормативті-техникалық құжаттарда белгіленген режимдерді құрайды, 
мемлекеттік  стандарт  бойынша.  Тауарларды  сақтауға  орнықтырар  кезінде  Парето  деп 
аталатын  ереже  сілтемесі  пайдаланылады,  осыған  сəйкес  атау  берілген  тауарлар 
жүкайналымының 80% құрайды.  Осыған  орай  өту  (көлікпен  өту)  аймақтарына  жақын 
маңда  «ыстық  аймақ»  деп  аталатын      қарбалыс  пайда  болады,  бұл  жерде  əркез  жиі 
жіберілетін  тауарлар  (А  тауарлар  тобы)  орналасады.  Сонымен  қоймада  қызметкерлердің 
қозғалу  жəне  жүктерді  жіберу  кезінде  көтеру-тасымалдау  техникасының  уақытын 
үнемдейді      (минималдайды),  қоймалық  жұмыстардың  еңбек  сыйымдылығын  азайтады 
жəне  қоймадағы  тауарларды  өңдеуге  кететін  жалпы  шығын  азаяды.  Сұрыптаушының 
сақтаулы  заттар  арасында  қозғалу  уақытын  үнемдеу  аса  маңызды,  себебі  қойма 
қызметкерлерінің еңбек шығынына кететін ең үлкен үлесі осыларға тиесілі. 
Кейбір кездерде ғана жіберілетін тауар В тобын құрайды, оларды орналастыру үшін 
«ыстық аймақ» бөлінеді. С тобындағы тауар - бұл эпизоттық сүраныстағы тауарлар. Оны 
«ұйықтаған» немесе «өлі» (егер жыл ішінде қажет болмаса) деп атайды, ал С тобындағы 
тауар  қойманың  «салқын  аймағына»  жиналады.  Ерекше  аймақтарды  резерв  қорларына 
сактау тиімді (егер ол қалыптасса). 
Əрбір  тауарға  əріптен,  не  сандардан  тұратын,  төсеніштердің  реттік  нөмерін, 
төсеніштердің  вертикаль  секцияларының  жəне  сөрелердің  реттік  нөмірін  көрсететін 
кодтар  қойылған  сактаудың  мекен-жайлық  жүйесін  пайдаланғанда,  тауарды  іріктеуге 
кететін  уақытты  айтарлықтай  қысқартады.  Сақталатын  заттардың  мекен-жайы 
төсеніштердің  конструктивтік  құрылымда,  еденде,  сөрелерде  немесе  төбедегі 
көрсеткіштерде  белгіленеді.  Олардың  тиімділігін  арттыру  үшін  түрлі  жоспарлармен 
көрсетуге болады: тауардың орналасу сызбасы, төсеніштердің қойылу ретінің сызбасы. 
Мекен-жайлы  сақтаулар  тек  белгілермен  ғана  емес  (əріптер  мен  сандар)  кодталып 
қана  қоймайды.  Тауарларды  жинақтау  кезінде  кемшіліктерді  ескерту  жəне  уақытты 
үнемдеу  жағынан  келгенде  жекеленген  секцияларды,  едендер  мен  телімдерді, 
қабырғаларды,  төсеніштерді  бояу  үшін  түрлі  түстерді жəне  таруарлар  жазылған  таспаны 
пайдаланса  қолайлы,  көрнекті,  əрі  өте  тиімді  болады.  Мысалы,  егер  төсеніштерде 
сақталатын  таспалармен  бірге  техникалық  сипаты  жағынан  əртүрлі,  көлемдері  бірдей  не 
көлемдері жағынан жақын бұрғылар жатса, жиі өтетін бұрғылар салынған сыйымдылықты 
аса  ашық  əрі  елеулі  түске  бояса  маңыздырақ  болар  еді.  Сонда  сұрыптаушы  да  сирек 
қателеседі. 
Сактаудың  мекен-жайлы  жүйесінің  маңыздылығы  тауарлар  тобының  мекен-жайы 
мəліметтер базасына ендірілгенде жəне тауарлардың өзіне тəн қасиеттері туралы қағазбен 
бірге  үстеме  шығындар,  іріктеу  парағы,  есеп  карточкасы  жəне  өзгеде  құжаттарды  қоса 
бергенде ғана болады. Сонда сұрыптаушы тауардың түрін бұрын кермесе де көрсетілген 
белгі  бойынша  қайжерде  тұрғанын  тезарада  таба  алады.  Қапталған  тауар  сыртына  еш 
уақытта  сақтау  жөніндегі  белгіні  орналастыруға  болмайды,  себебі  тауарды 
тасымалдағанда  кезде  ол  жоғалуы  мүмкін  жəне  онымен  бірге  мекен-жайы  туралы 
ақпаратта  жоғалады.  Клиент  тапсырысын  жүзеге  асыру  үшін  жинақтау  кезінде  тауарлар 
сакталу  орындарынан  алынады.  Егер  бір  мекен-жайға  бірнеше  тапсырыс  жіберілетін 
болса, онда жүкті партиялы жинактап жібереді. Жинактау үрдісі барысында бір атаудағы 
қапталған  тауардан  қажетті  бірліктерді  алынады.  Содан  кейін  əртүрлі  атаудағы 
тауарлардан клиенттің тапсырысы жинақталады. 
Бірорталықтандырылған  жинақтау  кезінде  сұрыптаушылар  əрбір  клиентке  өз 
беттерінше 
сақтау 
орындарынан 
алған 
тауарлармен 
жинақтап 
береді. 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
266
Орталыктандырылған  жинактау  орындарында  əрбір  клиенттің  тапсырысын  арнайы 
бөлінген  жинактаушылар  сұрыптаушылар  сақтау  орындарынан  осы  жинақтауға  алып 
келген тауарлардан жинақтап береді.  
Тауарларды  қаптау  жəне  маркировкалау.  Тауарларды  қаптау  түрлі  функциялар 
атқарады.  Қаптаулар  нəтижесінде  тауарлар  ірілендіріліп  жүк  бірлігіне  айналады,  бұл 
мынандай  маркировкалау,  жүкті  арту  -түсіру,  сақтауға  орналастыру,  тасымалдау  сияқты 
операцияларды  орындауға  мүмкіндік  береді.  Қапталған  тауарларды  пакеттерғе 
орналастыруға  болады.  Тауарларды  қаптау  ұрлықтан  сақтауға  мүмкіндік  береді. 
Қаптаудың  бірнеше  түрлерін  айтуға  болады:  тұтынушылық,  қапталған  тауар  соңғы 
тұтынушыға  жеткізіледі;  тасымалдаушылық,  арту-түсіру  жұмыстары  кезінде  тауарды 
бүлінуден сактайды. Тауарды тасымалдау кезінде бөшке, барабан, қап, қорап, фляк, шыны 
баллондар, киптер, рулондар мен пакеттер қолданылады. 
Өндіріс  үрдісінде  де  бұйым  өндірістік  ыдысты  дарада  сақталады  жəне 
тасымалданады. 
Тара  жекеленген  болуы  да  мүмкін,  оған  өнімнің  бір  бірлігін  ғана  немесе  топтап 
орналастыруға, яғни бірнеше бірліктерді орналастыруға болады. Қаптаулар мен тараларды 
сыныптау əртүрлі белгілеріне қарап жүргізіледі: 
- бірнеше рет пайдалануына; 
- құрылымының қаттылық дəрежесіне; 
- дайындалған материалына; 
- құрылым ерекшелігіне;  
- беріктік көрсеткішіне; 
- қоршадан ортадан оқшаулану ерекшелігіне; 
- бұйымға. 
Тасымалдау  маркировкасында  жіберуші  мен  алушы  туралы,  қапталған  өніммен 
қалай  жұмыс  істеу  керектігі  жəне  оны  тасымалдау  мен  сақтау  жөнінде  мақлұматтар 
жазылады. 
Тұтынушылық  маркировкада  өнімнің  сапасы  мен  саны  жəне  дайындалған  уақыты 
көрсетіледі. Сонымен бірге тауардың бағасы да көрсетілуі мүмкін. 
Қоймалық  операцияларды  құжаттау  рəсімдері.  Қоймалық  жұмыс  тауарлы-
материалдық  бағалылықтардың  қозғалысымен  байланысты,  міне  сондықтан  да  құжаттар 
айналымын дұрыс дайындау ерекше орын алады. Біріншілік құжатты есепке алулар типтік 
формаларға  сай  болуы  тиіс,  ал  егер  де  қандай  бір    операцияны  жасауда  типтік  формасы 
болмаса,  мекеменің  өз  бетінше  жасаған  формасы  бойынша  дайындаған  құжаттарды 
пайдалануға болады. 
Материалдық  бағалылықтар  қозғалысы  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік 
статистика комитеті бекіткен формалар бойынша рəсімделеді. 
Бəріншілік  есептік  құжаттарда  оның  қайда  арналғанына  қарамастан  міндетті  түрде 
мыналары болуы тиіс: 
- атауы мен мерзімі; 
- құжатты дайындаған мекеменің атауы; 
- құжатталынатын операцияның атауы; 
- операцияның табиғи жəне бағалық бірліктерінің есептік көрсеткіштері; 
- жауапты лауазымдық адамдар көрсетілуі тиіс жəне оның қолы болу керек. 
Егер  біріншілік  құжат  бірнеше  номенклатуралық  нөмірлерге  арналған  болса,  онда 
соған сəйкес жазба жолдары болуы тиіс. Бір номенклатуралы нөмірге арналған бір жазба 
жолдан ғана тұратын біріншілік құжаттар болуы мүмкін. 
Материалдарды жіберуге не қабылдап алуға арналған біріншілік құжаттар алдын ала 
нөмірлеушілермен нөмірленіп дайын тұруы тиіс. 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
 
267
Қат  бағалы  материалдарды  кəсіпорындарға  беру  кəсіпорын  басшылары  бекіткен 
лимиттік тізіммен берілуі тиіс. 
Материалдық  бағалылықтарды  алуда  қолданылатын  негізгі  құжат  көбінде  сенімхат 
болады. Ол кəсіпорынның есеп-қисап бөлімінде дайындалады жəне беріледі. Оған қолды 
мекеменің  бірінші  басшысы, (орынбасарлары),  бас  (есепші)  бухгалтер  немесе 
кəсіпорындағы  осыған  уəкілетті  адам  қояды.  Рəсімделген  сенім  хаттың  күші 15 күннен 
аспауы тиіс. 
Егер  кəсіпорында  тауарлы-материалдық  бағалылықтар  жаппай  сенім  хат  арқылы 
алынатын  болса,  онда  берілген  сенім  хаттар  арнаулы  журналда  тіркеледі.  Егер  тауар 
оталықтандырылған  жеткізушілер  арқылы  əкелінген  болса,  онда  сенім  хат  керек  емес. 
Тауарлық-материалдық  бағалылыктарды  сенім  хат  арқылы  жартылай  не  толықтай  алуға 
болады.  Осыған  қарастан,  сенім  хат  арқылы  алынған  əрбір  тауарлы-материалдық 
бағалылыктарға  есеп  келесі  күні,  онан  кеш  емес,  кəсіпорынның  есеп-қисап  бөліміне 
берілуі  тиіс.  Сенім  хат  жеткізушіге  тауар  толық  немесе  бөліп-бөліп  алынғанына 
қарамастан  алғашқы  тауар  алынғанда-ақ  берілуі  тиіс.  Жеткізушіден  келіп  түскен 
материалдарды  есепке  алу  бағалылықтың  келіп  түскен  күні  қоймадағы  материалды 
жауапты қабылдап алушы адаммен кіріс ордері бір дана етіп жасалады. 
Тауарды  қабылдауды  қабылдау  комиссиясы  материалды  жауапты  адам  мен 
жіберушілердің өкілдігінің (жеткізушінің) қатысуымен жүргізеді. Егер тауарды қабылдап 
алу кезінде қандай да бір себептермен жеткізушілер өкілдіктері қатыса алмай қалса, онда 
мүдделі емес мекемеден өкілдік шақырылады. Қабылдау қорытындысы бойынша екі дана 
акт  жасалады.  Бір  данасы  есеп-қисап  бөліміне  беріледі  де,  осының  негізінде  тауарлы-
материалдық  бағалылықтардың  қозғалысы  жөнінде  бухгатерлік  тексерістер    жүргізіледі. 
Ал,  екінші  данасы  жеткізушілерге  қойылатын  кінəраттар  үшін  пайдаланылады.  Кінəрат 
талаптарын қоюды жабдықтау не есеп-қисап бөліміне жүктеуге болады. 
Кəсіпорындарда  тауарлы-материалдық  бағалылықтардың  кейбір  түрлерін  өткізуге 
əдетте  шектеу  қойылады.  Осы  жағдайда  орай  əрбір  материалдар  атауларына екі  данадан 
лимитті-қоршау  картасы  жасалады.  Лимитті-қоршау  картасының  бір  данасы  осы 
материалдарды қоймадан алатын құрылымдық бөлімшелерге, ал екінші данасы - аталған 
материалдарды жіберетін қоймаға беріледі. 
Кəсіпорынның  бір  бөлімшесінің  қоймасынан  екінші  бөлімшесінің  қоймасына 
материалдық  бағалылықтарды  өткізген  кезде  (мысалы,  қоймадан  бөлшектеп  сататын 
дүкендерге)  накладной  талап  етіледі,  ал  өзге  мекемемеге  келісім  бойынша  өткізгенде - 
материалды өзге жаққа өткізгендігі туаралы накладной болуы тиіс. Тауарды автокөлікпен 
жеткізетін  болса  көліктік-тауар  накладнойы,  ал  егер  темір  жолмен  тасылатын  болса 
теміржол накладнойы берілуі тиіс. 
Қойма жүйесіне есеп жүргізген кезде қойма бойынша материалдардың əрбір түріне, 
сұрыпына  жəне  өзгеде  параметрлеріне  байланысты  материалдардың  қозғалысы  есепке 
алынады. Бұл үшін материалдық жауапты тұлға жүргізіп отыратын, материалдарды есепке 
алу карточкалары пайдаланылады. 
Ғимараттар мен құрылыстарды бұзғанда, қайтақұрастырғанда (қайтамонтаждағанда) 
оларды  құрайтын  элементтерді  (конструкциялар  мен  құрылыс  материалдары)  əрі  қарай 
пайдалануға  беруге  болады.  Оларды    есепке  алу,  осы  мақсатта  қолданылуға  арналған 
арнаулы  актілер  бойынша  жүргізіледі.  Ғимараттар  мен  құрылыстарды  бұзу  жəне 
қайтақұрастыру  нəтижесінде  алынған  материалдық  бағалылықтарды  есепке  алу  туралы 
акт жасалғаннан кейін есеп-қисап бөліміне жіберіледі. 

жүктеу/скачать 5,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: