Л-фараби атында ы аза лтты

109
вание  фундаментальных  знаний,  необходимых 
для усвоения профессиональных дисциплин, фор-
мирование  теоретических  и  практических  зна-
ний, умений и навыков, необходимых для их реа-
лизации в профессиональной деятельности».  /1/ 
Образовательная  траектория  строится  на  основе 
компетентностного  подхода.  Инструментальные, 
межличностные,  системные  компетенции  позво-
ляют выработать способность к анализу, синтезу, 
планированию,  критике  и  самокритике,  обрете-
нию базовых знаний и т.д. 
Каждый  госстандарт  создается  в  соответ-
ствии с реалиями времени. В современном мире 
мобильности,  глобализации  и  компьютеризации 
стал вопрос о переходе образования на модульную  
систему обучения, которая предполагает развитие 
системы  образования  с  целью  ее  интеграции  в  
международное образовательное пространство.
Содержание  образования    в  бакалавриате 
должно быть нацелено на хорошую базовую под-
готовку  специалиста,  где  будущий  журналист 
получает  фундаментальные  знания  по  основ-
ным  направлениям  журналистики.  Весь  процесс 
обучения  должен  быть  построен  таким  образом, 
чтобы  обеспечить  выпускника–бакалавра  общей 
интегральной  методологией  профессиональной 
деятельности  для  того,  чтобы  он  мог  самостоя-
тельно  мыслить,    направлять  свою  творческую 
деятельность,  заниматься    самообразовательной 
деятельностью.
ГОСО устанавливает требования к образова-
тельным  программам,  которые  должны  обеспе-
чить получение соответствующего высшим миро-
вым достижениям уровня образования – знаний, 
навыков. Стандарты предназначены для достиже-
ния высокого качества образования обучающихся, 
создания системы контроля   за эффективностью 
работы  вузов. 
Коллектив факультета журналистики, опира-
ясь на собственный опыт работы  в системе под-
готовки журналистских кадров,  выбирая все луч-
шее из мирового опыта создания образовательных 
программ по подготовке журналистов и ,учитывая 
стремительное  развитие  высоких  технологий,  
работает над  Госстандартом по специальностям 
5В050504  -  «журналистика»,  050422–издатель-
ское дело, предполагающие подготовку конкурен-
тоспособных  профессионалов  в  области  журна-
листики  и  издательского  дела.  Государственные 
стандарты  должны быть направлены на то, чтобы 
диплом  выпускника  по  вышеназванным  специ-
альностям  был  конвертируем  в  международном 
образовательном  пространстве.  В  связи  с  этим 
были изучены учебные программы  европейской 
и американской школы журналистики, акцент при 
структуризации  госстандарта  был  сделан  на  мо-
дель  учебной  программы,  разработанной  ЮНЕ-
СКО и предложенной   мировому журналистскому 
сообществу.  При разработке госстандарта также 
учитывались  рекомендации  представителей  про-
изводства. Соответствие  основы содержания ми-
ровым стандартам позволило бы студентам казах-
станских вузов свободно переводиться из одного 
вуза в другой в мировом пространстве, позволи-
ло бы сократить разницу в перечне изучаемых на 
определенном  курсе  дисциплин.  С  этой  целью 
были изучены программы многих вузов и выбран 
наиболее оптимальный для казахстанского обще-
ства  перечень  обязательных  базовых  и  профиль-
ных дисциплин.
Базовые  дисциплины    призваны  сформиро-
вать творческую основу профессионального жур-
налиста,  познакомить его с  будущей профессией.  
Модульные  дисциплины  «Основы  журналисти-
ки»,  «Телерадиожурналистика»,  «Язык  и  стиль  
СМИ»,  «Медиаменеджмент»  и  другие    служат 
базой  для  формирования  студентом  собственной 
траектории  обучения,  который  выбирает  ту  или 
иную  специализацию  –  спортивную  журнали-
стику,  экономическую,  политическую,  юридиче-
скую и т.д.   Госстандарт позволяет каждому вузу 
строить  собственную  модель  образования,  делая 
акцент на одной или нескольких сферах журнали-
стики.
Аналогичная  картина  наблюдается    при  соз-
дании  госстандарта    по  специальности  «изда-
тельское дело». Факультет журналистики КазНУ 
имени  аль-Фараби  является  первопроходцем  в 
подготовке  кадров  для  издательств.  Базой  под-
готовки  специалистов  -издателей  является  кафе-
дра  издательского  дела  и  дизайна  СМИ  -  первая 
и  единственная  кафедра,  занимающаяся  подго-
товкой  профессиональных  кадров  издательского 
дела. В процессе обучения студент получает раз-
носторонние  знания.  В  госстандарте  по  специ-
альности  «издательское  дело»  предусмотрены 
дисциплины по дизайну, верстке, обучающим ком-
пьютерным  технологиям,  печатным  процессам, 
экономике книгоиздательского процесса, рекламе 
и маркетинговым мероприятиям в  книгоиздании. 
То есть выпускник после получения полного кур-
са обучения  умеет самостоятельно создать печат-
ную продукцию –книгу, газету, журнал и др. Он 
становится универсальным издателем, способным 
выполнять и редакторскую, и техническую рабо-
ту, а также руководить издательством и проводить 
маркетинговые мероприятия.
При  разработке  государственного  стандарта 

110
Хабаршы.  Журналистика, Баспа ісі, Жўртшылыќпен байланыс сериясы                2011  (30)2 
авторы продумывали  последовательность обуче-
ния дисциплинам, их актуальность,  преемствен-
ность. Эти же факторы  должны учитываться  при 
составлении  дисциплин по выбору студента. Уже 
с  первого  курса  студент  самостоятельно  строит 
свою  траекторию  обучения,  выбирая  необходи-
мые  ему  для  дальнейшего  приобретения  специ-
альности дисциплины и преподавателя. 
На последующих курсах специальность изу-
чается  более    углубленно.  Особое  внимание  при 
составлении  государственного  стандарта  было 
уделено  практике  студента  –как  учебной,  так  и 
производственной.  На    практику  студента  выде-
лено  10  кредитов.  Учитывая  специфику  специ-
альностей, направленных на творчество и сотруд-
ничество со СМИ на протяжении всего процесса 
обучения, практика у студентов факультета жур-
налистики начинается  уже после первого года об-
учения. Наладив связь с редакциями газет, радио 
и телевидения, издательствами студент на протя-
жении  остальных  лет  обучения  сотрудничает  со 
СМИ в свободное от занятий время, периодически 
публикуя  статьи,  занимаясь  подготовкой    видео-
сюжетов и выполняя иную редакционную работу. 
После второго и третьего курсов также предусмо-
трена производственная практика, когда студент в  
течение 4  недель полностью работает уже без от-
рыва от производства. Такая последовательность 
и  периодичность  практики  позволяют  студенту 
закрепить  полученный  на  лекциях  и  студийных 
занятиях теоретический материал . 
Новые  госстандарты  позволяют  выработать  
такие компетенции, как  способность к обучению, 
к адаптации к новым ситуациям к разработке про-
ектов и их управлению, ответственность за каче-
ство, способность применять знания на практике 
,исследовательские способности. 
Новый стандарт позволяет и  преподавателю, 
и  студенту    по-новому  взглянуть  на  свои  функ-
ции, способствует  развитию самостоятельности и 
творческого поиска студента, что в конечном ито-
ге  предполагает  подготовку профессионала.
1.  Макет ГОСО 2011 г, Общие положения

111
Жетпісбай Бекболат лы,
әл-Фараби атында ы  аза  
лтты  университетіні  
журналистика факультетіні   
доценті, экономика 
ылымдарыны  кандидаты
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 
ЖҰРТШЫЛЫҚПЕН 
БАЙЛАНЫС (PR)  
МАМАНДЫҒЫНЫҢ 
БҮГІНІ МЕН ЕРТЕҢІ 
В статье рассматривается история становления 
и развития связей с общественностью (PR) в 
Казахстане. Изучаются актуальные вопросы PR-
образования и науки, теории и  практики.
This article is considered the theory of formation 
and development of public relations (PR) in 
Kazakhstan. The topical questions of the PR – of 
education and science, theory and practice are 
studied.
К
ез  келген  соны  құбылыс,  жаңа 
əлеуметтік  бастама  сияқты  жұрт-
шы лықпен  байланыс  институ-
тының  (PR)  да  елімізде  өркен 
жайып,  орнығуы  қоғам  қажеттілік терімен  қатар 
жекелеген  тұлғалардың  ізашар  қайраткерлігі 
арқасында  мүмкін  болды.  Бұрындары  атап 
өткеніміздей,  билік,  бизнес,  саясат  жəне  халық 
арасындағы ақпараттық көпір саналатын PR өткен 
ғасырдың 90-жылдарында дейінгі Қазақстан үшін 
тың да тосын құбылыс санатында-тын. Құбылыс 
деп отырғанымыздың себебі PR ел алдында есеп 
беру үйреншікті саналатын ашық демократиялық 
қоғамның белгілерінің бірі болып есептеледі. 
Оқырман қауымға бүгінде «пиар», «пиар жа-
сау» деген сөздер əбден сіңісті болды. Билік пен 
бизнестің, қоғамдық ұйымдардың күнделікті қам-
қарекетінен  жұртшылықты  ұдайы  хабардар  ету, 
саясат  пен  экономикада  кикілжің  туа  қалғанда, 
себебін түсіндіріп, өрепкіген көпшілікті байыпқа 
шақыру сияқты жамиғатқа пайдалы тірліктермен 
шұғылданатын  пиаршы  мамандар  араласпай-
тын сала жоқ бүгінде. Бастауын өткен ғасырдың 
алғашқы  онжылдықтарынан  алатын  PR  бүгінде 
дербес  ғылым-білім  саласына,  кəсіп  түріне  ай-

112
Хабаршы.  Журналистика, Баспа ісі, Жўртшылыќпен байланыс сериясы                2011  (30)2 
налды.  Империялық  көзқарасқа  үйлеспейтін 
идеяларға  «темір  қорғаннан»  тосқауыл  орнатқан 
кеңес  билігі  кибернетика,  социология,  генети-
ка  сияқты  буржуазиялық  ғылымдар  қатарында 
жұртшылықпен байланыстың да кеңес адамының 
санасын  уламауына  бар  күшін  салып  бақты.  Де-
генмен саясаттағы қарсыласын алып та, шалып та 
жығатын  Кеңестер  одағы  əлем  жұртшылығының 
жылы лебізіне де мұқтаж-ды. Бұл, əсіресе, Екінші 
дүниежүзілік соғыс жылдарында айқын байқалды. 
Неміс  сарбазының  етігі  шекарадан  аттаған  1941 
жылдың  22  маусымынан  соғыс  қимылда-ры 
тоқтаған  1945  жылдың  9  мамырына  дейін  суыт 
ақпарат  таратқан  «Совинформбюро»  Батыстың 
кəдімгі пиар құрылымдары сияқты жұмыс істеді. 
Соғыстан кейін КСРО Сыртқы істер министрлігі 
осы  үрдісті  жалғастырды  деуге  болады.  Осы 
кезеңде  құрылған  Біріккен  Ұлттар  Ұйымымен, 
басқа да ғаламдық жəне аймақтық мекемелермен 
жедел хабар алмасу үшін министрліктің баспасөз 
бөлімінің  жұмысы  жандандырылды.  Сол  кездегі 
сөз саптауға сəйкес социалистік жəне капиталистік 
елдердің  журналистерімен  қоян-қолтық  аралас-
құраластық  орнап,  қаламгерлер  ел  аралаған 
сапарларға - пресс-турларға жиі шығатын болды. 
Осы  орайда  PR  саласындағы  азды-көпті 
жинақтаған  тəжірибеме  тоқталып  өткенді  жөн 
көріп  отырмын.  Өткен  ғасырдың  сексенінші 
жылдырының бас кезінде белгілі қоғам қайраткері 
Михаил  Есенəлиев  республика  Сыртқы  істер 
министрі  болып  келгеннен  кейін,  жас  маман  - 
мені баспасөз жəне ақпарат бөлімінің екінші хат-
шысы дипломатиялық лауазымына шақырды. Бұл 
кез  министріміздің  Біріккен  Ұлттар  Ұйымының 
Бас  ассамблеясындағы  жұмысымен  тұспа-тұс 
келді.  Басшымыздың  Нью-Йоркқа  барған  сапа-
рын  ақпараттық  қамтамасыз  етумен  айналысып, 
ассамблеяға қатысушыларға арнап сый бұйымдар, 
кітап,  газет-журнал  жөнелтуге  атсалыстық. 
Елімізге  келген  шетелдік  журналистерді  қарсы 
алып,  елді  аралаттық,  оларға  арнап  баспасөз 
хабарламаларын  -  пресс-релиздер  əзірледік. 
Осы  орайда  бүгінгі  жұртшылықпен  байланыс 
құрылымдары, баспасөз қызметтері, баспасөз хат-
шылары  нақ  осындай  тірлікпен  айналысатынын 
атап өткім келеді.
Жұртшылықпен  байланыстың  посткеңестік 
елдерде кеңінен өркен жаюы КСРО құлаған 1991 
жылдан кейін ғана мүмкін болды. Біздің еліміздегі 
алғашқы  жұртшылықпен  байланыс  құрылымы 
Елбасының  баспасөз  қызметі  болып  табылады. 
Бұл  кəсіптің  тұтқасын  ұстаған  Ербол  Шаймер-
денов,  Ғаділбек  Шаяхметов,  Сейітқазы  Матаев, 
Əміржан Қо-сановтың тəжірибесі бүгінде пиар та-
рихына қатысты ғылыми зерт-теулердің еншісіне 
айналды. 
Бұл  ретте  ақын,  белгілі  қоғам  қайраткері 
Ербол  Шаймерденовтің  1990  жылғы  сəуірде 
Қазақстан  Респуликасының  Президенті  болып 
сайланған  Нұрсұлтан  Əбішұлы  Назарбаевтың 
баспасөз қызметінің алғашқы басшысы ретіндегі  
қызметі арнайы зерттелуге тиіс деген пікірдеміз.  
Жұртшылықпен 
байланыс 
саласында 
дипломатиялық  жұмыста  жинаған  тəжірибені 
тəуелсіздік жылдары жаңа тұрпатта толықтыруға 
мүмкіндік туды. «ТұранƏлемБанк» болып аталған 
қазіргі  БТА  банктің  жұртшылықпен  байланыс 
жөніндегі кеңесшісі, баспасөз қызметінің басшы-
сы бола жүріп, қаржы мекемесінің стратегиялық 
жоспарын,  жарнама  тұжырымдамасын  жасауға 
қатыстық. Алматы облысының əкімінің баспасөз 
хатшысы, Алматы қалалық ақпарат басқармасының 
басшысы, Қаржы қадағалау агенттігінің баспасөз 
хатшысы  кезінде  жинақтаған    тəжірибе  түрлі 
оқулықтар мен ғылыми мақалаларда қорытылып, 
ғылыми айналымға енді. 
PR бүгінде «қоғаммен байланыс», «бұқарамен 
байланыс»  немесе  «қоғамдық  байланыс»  деп 
əрқилы аталып келеді. Біздіңше  «жұрт-шылықпен 
байланыс» атаусөзі түпнұсқаға əлдейқайда жақын. 
Себебі бұл терминнің төркіні ағылшын тіліндегі 
«public» сөзі болып табылады, ал «қоғам» ұғымы 
«society» болып аударылады. «Қоғам» түсінігінің 
ауқымы  кең,  ол  тарихи-формациялық  ұғым 
ретінде  қолданылады.  Ал  «жұртшылық»  түсінігі 
нақты кезеңдегі адамдар қауымдастығы, бірлестігі 
деген мағынаны береді, ол ағылшынның «public», 
орыстың 
«обществен-ность» 
ұғымдарының 
мəніне толық сəйкес келеді. Тілші ғалымдар, атап 
айтқанда,  «Қазіргі  қазақ  медиа-мəтінінің  праг-
матикасы»  тақырыбына  докторлық  диссертация 
қорғаған Қалбике Есенова ұғымның осы балама-
сын қолданады. 
Ел  Президенті  жанындағы  Мемлекеттік 
қызмет академиясында оқи жүріп,      2002 жылы 
«Мемлекеттік қызмет жүйесіндегі жұртшылықпен 
байланыс:  əдістеме,  актуалды  проблемалар 
мен  қазақстандық  тəжірибе»  атты  ғылыми-
практикалық  конференцияны,  бұрындары  ата-
лып  өткен  ғылыми  жиындарды    ұйымдастыруға 
ат  салыстық.  Кезінде  жұртшылықпен  байланыс 
мамандығы  мемлекеттік  классификатордан  алы-
нып  тасталғанын  айттық.  Оған  жекеменшік  оқу 
орнының  тиісті  білім  стандартын  мерзімінде 
əзірлей  алмағаны  себепкер  болған.  Мамандықты 
классификаторға  қайтадан  енгізу  үшін  түрлі 
қам-қарекеттер  жасалды.  Жоғарыда  аталған  та-
қырыптық ғылыми-практикалық конференциялар 
да солардың қа-тарында/1/. 

113
Қазақстандық  PR  саласын  құрушылардың 
бірі,  белгілі  пиаршы  маман,  Қазақстан  Баспасөз 
клубының  президенті  Əсел  Қарауылова,  Ұлттық 
ассоциация  президенті  Светлана  Крутских, 
белгілі  маман  Сəкен  Балбаев  жəне  басқа  таны-
мал  тұлғалар  мамандықты  өмірге  қайта  ора-
луына  өлшеусіз  еңбек  сіңірді.  Астанадағы 
конференцияға  белгілі  журналист  əрі  пиаршы-
маман,  Білім  жəне  ғылым  ми¬нистрлігінің  сол 
кездегі  лауазымды  қызметері  Аяған  Сандыбай 
мырза қатысып, түйткілдің түйінін тарқатуға қол 
ұшын берді. Сөйтіп, 2009 жылдың  наурыз айын-
да PR Қазақстан Республикасының жоғары жəне 
жоғары оқу орындарынан кейінгі білім классифи-
каторына бакалавриат, магистратура жəне доктор-
антура мамандығы ретінде енгізілді. 
Мамандықтың қоғамға қажет екендігіне білім 
саласын басқарып отырған басшылар көзін жеткізу 
үшін  БАҚ  арқылы  акциялар  ұйымдастырылып, 
Дөңгелек  столдар  ұйымдастырылды,  министрлік 
атына  Ашық  хат  жөнелтілді.  Бүгінде  тарих 
еншісіне айналып үлгірген осы мəселеге қатысты, 
кейбір  құжаттарды  оқырман  назарына  ұсына 
кетуді жөн көрдім.  
«Қазақстан Республикасындағы PR білімі 
проблемалары» Дөңгелек столының   ҚАРАРЫ
       Дөңгелек столға қатысушылар мынадай 
қарар қабылдады:
1.  ҚР  Білім  жəне  ғылым  министрлігіне 
«Жұртшылықпен  байланыс»  мамандығын  клас-
сификаторда  қалпына  келтіру  туралы  ұсыныс 
берілсін.
2.  Мемлекеттің 
ақпараттық 
саясатын 
үйлестіріп  отыру  үшін  ел  Президенті  мен 
Үкіметі  жанынан  тұрақты  жұмыс  істейтін  орган 
-Ақпараттық  саясат  жөнінде  кеңес  құру  туралы 
ұсыныс берілсін.
3.  Ақпараттық 
саладағы 
ғылыми 
зерттеулерді  дамыту  мақсатында  Білім  жəне 
ғылым  министрлігінің  Жоғары  аттестациялық 
комитетіне Ресей, Беларуссия жəне Украинадағы 
сияқты  «Ақпараттық  ғылымдар»  мамандығын 
ашу туралы ұсыныс берілсін. 
Əл-Фараби 
атындағы 
Қазақ 
ұлттық 
университетінің журналистика  факультеті.
Алматы қаласы, 2008 жылғы 23 сəуір/2/.
Ашық хат
ҚР Білім жəне ғылым министрлігінің назары-
на
Жұртшылықпен 
байланыс 
мамандығы: 
қамқорлық қажет
Əлемнің дамыған елдерінде «Жұртшылықпен 
байланыс»  жедел  дамып  отырған  жəне  нарықта 
сұранысқа ие мамандық болып табылады. 
2000-2005  жылдар  аралығында  Қазақстан 
жоғары  оқу  орындарында  осы  сала  бойынша 
мамандар  даярлау  үздіксіз  жүргізілді.  Алайда, 
кейіннен еліміздің Білім жəне ғылым министрлігі 
жариялаған мемлекеттік стандарттар конкурсын-
да жекеменшік жоғары оқу орыны - Халықаралық 
журналистика  институты  құрастырған  стандарт 
жеңіп  шықты.  Ережеге  сəйкес  жеңіп  шыққан 
ЖОО типтік оқу бағдарламаларын даярлауға тиіс 
болатын,  бірақ  «жеңімпаз»  оқу  орынының  жа-
былуына,  сөйтіп,  типтік  бағдарламалардың  бол-
мауына байланысты мамандық та жабылды, яғни 
ол  жоғары  білім  бакалавриатының  мамандықтар 
классификаторынан сызылып тасталды.
Еліміздің əлеуметтік–экономикалық дамуын-
да өзіндің орын алатын осынау ділгер мамандық 
классификаторда  қалпына  келтірілуге  тиіс. 
Мұндай  қадам  еліміздің  жоғары  білімінің  одан 
əрі дамуына жəне Қазақстанның  бəсеке қабілеті 
жоғары, дамыған ел болуына үлес қосады, деп са-
наймыз.
Сейтқазы 
Матаев, 
Ұлттық 
баспасөз 
клубының президенті, Əсел Қараулова, Қазақстан 
Баспасөз  клубының  президенті,  Светлана  Крут-
ских,  жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі  ҚР 
Ұлттық  Ассоциациясы  Кеңесінің  төрайымы, 
Александр  Рузанов,  «BRIF  Research  Group» 
президенті,  Майра  Салықова,  «Тринити» 
агенттігінің  Бас  директоры,  Мəлік  Құжмұханов, 
«Имидж-Партнер»  коммуникациялық  тобының 
директоры,  Виталий  Норкин,  «PR-management 
Company» директоры, Лариса Пак, Қазақстандық 
PR-кəсіпқойларының 
«PR-шы» 
клубының 
президенті,  Баян  Есіркемесова,  Т.Рысқұлов 
атындағы  Қазақ  экономикалық  университеті 
«Əлеуметтік-гуманитарлық 
ғылымдар» 
ка-
федрасы  меңгерушісінің  міндетін  атқарушы, 
Төлебике  Құлгелдинова,  Абылай  хан  атындағы 
Қазақ халықаралық қатынастар жəне əлем тілдері 
университеті  Халықаралық  коммуникациялар 
кафедрасының  меңгерушісі,  Айымrүл  Ержано-
ва,    Халықаралық  бизнес  университеті  (UIB) 
əлеуметтік-гуманитарлық  пəндер  кафедрасының 
меңгерушісі,  Бауыржан  Жақып,  əл-Фараби 
атындағы  Қазақ  ұлттық  университеті  журнали-
стика факультетінің деканы, Шəрбан Нұрғожина, 
əл-Фараби  атындағы  Қазақ  ұлттық  университеті 
БАҚ  менеджменті  жəне  жарнама  кафедрасының 
меңгерушісі,  Жетпісбай  Бекболатұлы,  эконо-
мика  ғылымдарының  кандидаты,  Леонид  Гу-
ревич,  BISAM  Central  Asia  бизнес-ақпарат, 
əлеуметтанушылық жəне маркетингтік зерттеулер 

114
Хабаршы.  Журналистика, Баспа ісі, Жўртшылыќпен байланыс сериясы                2011  (30)2 
Орталығының  президенті,  тарих  ғылымдарының 
докторы, профессор/3/.
Сондай-ақ 
Жұртшылықпен 
байланыс 
мамандарының кəсіби Кодексі де зерттеушілер на-
зарына ұсынылып отыр. 
Қазақстан Республикасының жұртшылықпен 
байланыс  саласындағы  кəсіби  жəне  этикалық 
қағидаттарының (принциптерінің) кодексі
Алғысөз
  Аталмыш  кодекс  Қазақстан  Республика-
сы  мүшесі  болып  табылатын  Біріккен  Ұлттар 
Ұйымының (БҰҰ) Адам құқықтарының жалпыға 
ортақ  декларациясына  негізделеді.  Деклара-
цияда  «адамның  іргетасты  құқықтары,  адами 
болмыстың қадір-қасиеті мен құндылықтары» ту-
ралы айтылған.  
 Қазақстан Республикасының Жұртшылықпен 
байланыс  жөніндегі  Ұлттық  Ассоциациясының 
мүшелері 
адамның 
зияткерлік, 
ақлақтық 
(моралдық)  жəне  əлеуметтік  қажеттіліктерін 
қанағаттандыру адами құнды болмыстың құрамдас 
бөліктерінің  бірі  болып  табылатындығына  берік 
иланымды. 
Жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі  ма-
мандар  өздерінің  кəсіби  міндеттерін  орындау 
барысында  осынау  зияткерлік,  ақлақтық  жəне 
əлеуметтік  қажеттіліктерді  қанағаттандыруда 
елеулі түрде жəрдем көрсете алады.
Сонымен  қатар  жұртшылықпен  байланыс 
жөніндегі мамандар ақпараттың ауқымды көлемін 
алу,  бақылау  жəне  тарату  жөніндегі  ресурстарға 
ие,  мұның  өзі  оларға  белгілі  бір  ақпараттық 
мүмкіндіктер  береді.  Мұндай  мүмкіндіктерді 
иелену  жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі 
мамандарға клиенттер, адамдар, кəсіп жəне жал-
пы қоғам алдында  үлкен жауапкершілік жүктейді.
Жоғарыда 
баяндалғандар 
негізінде 
Қазақстан  Республикасының  Жұртшылықпен 
байланыс  жөніндегі  Ұлттық  Ассоциациясы-
на  мүше  ұйымдар  Қазақстан  Республикасын-
да  жұртшылықпен  байланыс  саласының  дамуы 
нарықтағы  жетекші  операторлар  жалпыға  ортақ 
кəсіби  жəне  этикалық  қағидаттарды  қабылдауға 
əзір болатын деңгейге жетті, деп сенеді. Мұндай 
қағидаттар  жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі 
мамандарға арналған белгілі бір кəсіби стандарт-
тарды  белгілеуді,  сондай-ақ  олардың  ақлақтық 
(моральдық)  жəне  кəсіби  жауапкершілігін 
анықтауды көздейді.  
Кодекстің негізгі ұғымдары
Жұртшылықпен байланыс (паблик рилейшнз) 
– ұйымды стратегиялық басқару элементі, ол ұйым 
туралы, жекелеген өнім туралы, белгілі бір тұлға не-
месе тұтас бір ел туралы жағымды қоғамдық пікір 
қалыптастыруды  өзінің  негізгі  мақсаты  ретінде 
алға тартады. Жұртшылықпен байланыстың жар-
намадан негізгі айырмашылығы оның белгілі бір 
аудиториялармен  ұзақ  мерзімді  əлеуметтік  бай-
ланыстарды  жасауға  бағытталғандығында  болып 
табылады.
  Жұртшылықпен  байланыс  нарығының  опе-
раторлары  -  жұртшылықпен  байланыс  бойын-
ша  қызмет  көрсететін  агенттіктер,  сондай-ақ 
кəсіпорындарда  жұмыс  істейтін  жұртшылықпен 
байланыс  жөніндегі  кеңесшілер  мен  мамандар, 
олар  үшін  аталған  сала  басқару  элементі  болып 
табылады.
Аталмыш 
кодекс 
нарықтағы 
барлық 
операторларға, 
жұртшылықпен 
байла-
ныс  жөніндегі  кеңесшілер  мен  мамандарға 
қолданылады.  
Жұртшылықпен байланыс саласындағы
кəсіби  жəне  этикалық  қағидаттар  (принцип-
тер)
 1. Жалпы кəсіби қағидаттар
 1.1. Қоғамдық игілік
 Жұртшылықпен байланыс саласында қызмет 
көрсететін  маман  немесе  оператордың  қызметі 
қоғамдық  игіліктен  туындауға  тиісті  жəне  жеке 
тұлғаның заңды мүдделеріне, намысына, абырой-
беделіне нұқсан келтірмеуге тиіс.
 1.2. Шыншылдық
  Жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі 
маманның  немесе  оператордың  практикалық 
қызметі  беріліп  отырған  ақпараттың  дəлдік, 
шыншылдық жəне адалдық қағидаттарын мүлтіксіз 
сақтауға құрылуға тиіс. Маман немесе нарық опе-
раторы қоғамдық пікірді алдамауға, жалған неме-
се бұрмаланған деректерді пайдаланбауға, үшінші 
бір  тараптарға  нұқсан  келтіретін  ақпаратты 
таратпауға, немесе осыған əкеліп соғатын жұмыс 
түрлері мен əдістерін қолданбауға тиіс.
 2. Клиенттермен жəне жұмыс берушілермен 
өзара қарым-қатынас қағидаттары
 2.1. Адалдық
 Жұртшылықпен байланыс саласында қызмет 
көрсететін маман немесе оператор өз клиеттерімен 
немесе жұмыс берушілерімен қарым-қатынастарда 
адал  да  ашық  көзқарас  ұстануға  тиіс.  Ол  жан-
жалдасушы  немесе  бəсекелесуші  тараптардың 
мүдделерін  олардың  ықтиярынсыз  бір  мезгілде 
бейнелей алмайды. 
2.2. Құпиялық
Жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі  ма-
ман  немесе  нарық  операторы  қазіргі,  бұрынғы 
немесе  ықтимал  клиенттерінен  немесе  жұмыс 
берушілерінен алынған ақпаратқа қатысты толық 
құпиялылықты сақтауға міндетті, бұл жағдайдың 

115
клиент немесе жұмыс беруші осындай ақпаратты 
жария пайдалануға  берген немесе оны жария ету-
ге айқын рұқсат берген оқиғаларға қатысты жоқ. 
Құпиялылықты шектеуге қолданымдағы заңдарда 
тікелей  көзделген  жағдайларда  ғана  рұқсат 
беріледі. 
 2.3. Мүдделер керағарлығынан бас тарту
Жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі  ма-
ман  немесе  нарық  операторы  егер  оның  жеке 
мүдделері  немесе  міндеттемелері  өз  клиентінің 
мүдделерімен  керағар  болған  кезде  өз  жағдайы 
туралы ашық мəлімдеуге міндетті. Ол өз клиентін 
өзінің  қаржылық,  коммерциялық  немесе  кез 
келген  басқа  мүдделері  бар  фирмаларға  жəне 
ұйымдарға  осылар  туралы  алдын  ала  хабарлама 
жасамай  бағыттамауға  тиіс.  Клиенттің  немесе 
жұмыс  берушінің  тапсырысы  бойынша  орында-
латын  қызметтер  үшін  осылардың  келісімінсіз 
үшінші  бір  тараптан  материалдық  сыйақы  алуға 
жол берілмейді.
  2.4. Сыбайлас жемқорлықты қабыл етпеу
  Жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі  маман 
немесе  нарық  операторы  өз  клиентінің  немесе 
жұмыс  берушісінің  мүдделерін  қамтамасыз  ету 
үшін  ақша  төлеуді  ұсынбауға  немесе  төлемеуге, 
сондай-ақ  өз  іс-əрекеті  арқылы  клиентін  неме-
се жұмыс берушісін қоғамдық жəне мемлекеттік 
қызметтегі  немесе  заңға  сəйкес  құрылған 
ұйымдарда  жұмыс  істейтін  тұлғаларға  ақша 
төлеуді ұсынуға немесе сыйақы төлеуге итермеле-
меуге тиіс.
2.5. Объективтілік жəне тəуелсіздік
Жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі  маман 
немесе  нарық  операторы  клиеттермен  қарым-
қатынас кезінде клиентке маманның немесе нарық 
операторының  тəуелсіздігіне,  обьективтілігі  мен 
адалдығына  əсер  ететін  жағдайларда  қызмет 
көрсетпеуге  тиіс.  Маман  немесе  нарық  опера-
торы  тапсырмадан  бас  тарта  немесе  маман  не-
месе  нарық  операторы  өкілі  болып  табылатын 
ұйым басшылығының жеке пікірінің жəне/немесе 
мақсаттарының  негізінде  тапсырманы  қабылдай 
алады.
2.6.  Жұмыс  нəтижелері  мен  əдістері  үшін 
жауапкершілік
Жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі  маман 
немесе нарық операторы клиентке немесе жұмыс 
берушіге  нақты  нəтижеге  жетуге  егер  мұндай 
əрекет  маманның  немесе  нарық  операторының 
тура жəне тікелей бақылауында болмаған жағдайда 
кепілдік бермеуге тиіс. Маман немесе нарық опе-
раторы  аталмыш  кодекстің  талаптарына  қайшы 
келетін  əдістермен  жəне  құралдармен  қайсыбір 
нəтижелерге  жетуге  кепілдік  беретін  келісім–
шартты  клиентпен  немесе  жұмыс  берушімен 
жасаспауға тиіс.
2.7. Кəсіби жəне этикалық қағидаттар туралы 
хабардар ету 
Егер  клиент  немесе  жұмыс  беруші  үшін 
қызметтерді  орындау  кəсіби  мінез-құлық 
ережелерін  елеулі  түрде  бұзуға  əкелетін  не-
месе  осы  кодекстің  қағидаттарына  қайшы  іс-
əрекеттерді  жасауға  итермелесе,  маман  немесе 
нарық операторы осы жөнінде өз клиентін неме-
се жұмыс берушісін дереу хабардар ету жөнінде 
қадамдар  жасауға,  сондай-ақ  соңғыларды  атал-
мыш  кодекстің  талаптарын  орындау  жөнінде 
иландыру  үшін  қолдан  келгеннің  бəрін  жасауға 
міндетті. 
  3.  Жұртшылықпен  байланыс  саласындағы 
əріптестермен өзара іс-əрекет қағидаттары
 3.1. Адал бəсекелестік
Əріптестермен 
қарым-қатынастарда 
жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі  маман  не-
месе  нарық  операторы  жосықсыз  бəсекеден 
аулақ болуы тиіс. Маман немесе нарық операто-
ры  əріптестерінің  кəсіби  абырой-беделіне  неме-
се  жұмысына  қасақана  нұқсан  келтірмеуге  жəне 
бəсекелесі туралы жалған ақпарат таратпауға тиіс. 
3.2.  Клиенттерді  немесе  бəсекелестердің 
жұмыс берушілерін құрметтеу
Маман  немесе  нарық  операторы  өз 
жұмысында  клиенттердің  немесе  өзге  маманға 
немесе  нарық  операторына  жұмыс  берушілердің 
абырой-беделіне  нұқсан  келтіретін  əдістерді 
пайдаланбауға  тиіс.  Бір  нарық  операторы  өзге 
нарық  операторының  қызметін  клиент  немесе 
жұмыс беруші алдында бағалауға тиісті емес, кли-
ент немесе жұмыс беруші үшін өзге нарық опера-
торын таңдауға қатыспауы керек.
 3.3. Авторлық құқықты құрметтеу
  Нарық  операторы  авторлығы  өзге  нарық 
операторына  тиесілі  əдістеме  мен  технологияны 
коммерциялық  жағдайда  жария  етпеуге  немесе 
қандай  да  бір  тəсілмен  таратпауға  тиіс,  мұның 
өзі соңғылардың жазбаша келісімі арқылы нақты 
дəлелдене алады.
  4.  Бұқаралық  ақпарат  құралдарымен  жəне 
өзге  де  мамандықтар  өкілдерімен  өзара  қарым-
қатынас қағидаттары
4.1.  Бұқаралық  ақпарат  құралдарының 
абырой-беделін құрметтеу
 Маман немесе нарық операторы БАҚ абырой-
беделіне  нұқсан  келтіруі  мүмкін  іс-əрекеттерге 
бармауға тиіс.
4.2. Бұқаралық ақпарат құралының тəуелсіздігі 
мен обьективтілігін құрметтеу 
  Жаңалығы  бар  ақпарат  ақы  төленбей  жəне 

116
Хабаршы.  Журналистика, Баспа ісі, Жўртшылыќпен байланыс сериясы                2011  (30)2 
оны  пайдалану  немесе  жариялау  үшін  қандай 
да  бір  жасырын  сыйақысыз    берілуі  қажет.  Осы 
кодекстің  қағидаттарына  сəйкес  ақпаратты 
таратуға  қандай  да  бір  бақылау  орнату  қажеттігі 
туындаса,  маман  немесе  нарық  операторы  оны 
баспасөзде  ақылы  жарияланым  арқылы  немесе 
осы салада қабылданған ережелер мен практикаға 
сəйкес радио мен теледидарда жария ету ақысын 
төлеп жүзеге асыра алады. 
  4.3.  Өзге  мамандықтардың  кəсіби  жəне 
этикалық қағидаттарын құрметтеу
  Өзге  кəсіптердің  өкілдерімен  өзара  қарым-
қатынастарда жəне қоғамдық қатынастардың өзге 
салаларында маман немесе нарық операторы осы 
кəсіптерде қабылданған ережелер мен практиканы 
білуге жəне құрметтеуге, оларды өзінің кəсібінің 
этикасы  мен  осы  кодекске  сай  келетін  дəрежеде 
ұстануға тиіс. 
  5.  Жұртшылықпен  байланыс  кəсібіне 
көзқарас 
5.1.  Жұртшылықпен  байланыс  кəсібінің 
абырой-беделін құрметтеу
Маман  немесе  нарық  операторы  кəсіптің 
абырой-беделіне  нұқсан  келтіретін  кез-келген 
əрекеттен  бас  тартуға  тиіс.  Олар  Ұлттық  кəсіби 
ассоциацияға, оның өз функцияларын тиімді орын-
дауына, оның игі атына нұқсан келтірмеуге тиіс.
  5.2.  Жұртшылықпен  байланыстың  кəсіби 
кодексін құрметтеу
Осы кодексті өзі ғана құрметтемей, оның кең 
танымалдығына жəне жұрттың бəріне түсінікті бо-
луына  жəрдемдесу;  Қазақстан  Республикасының 
Жұртшылықпен  байланыс  жөніндегі  Ұлттық 
Ассоциациясының 
басқарушы 
органына 
өзіне  белгілі  болған  кодекстің  барлық  ереже 
бұзушылығы  немесе  оның  бұзылуы  жөніндегі 
күдік-күмəнді  хабарлап  отыру  əрбір  маманның 
немесе нарық операторының парызы болып табы-
лады.
5.3.  Жұртшылықпен  байланыстың  кəсіби 
кодексін бұзушыларды қабыл алмау
Ұлттық кəсіби ассоциацияның басқарушы ор-
гандары  осы  кодексті  бұзушылар  жөнінде  тиісті 
шаралар  қабылдау  туралы  осы  аталған  шаралар 
Қазақстан  Республикасының  Жұртшылықпен 
байланыс  жөніндегі  Ұлттық  Ассоциациясының 
құзіреті  жəне  мүмкіндігі  ауқымында  екендігін 
ескере келіп, шешім қабылдауға қақылы /4/. 
1. «Айқын» газеті,  2010 жылғы 16 қыркүйек
2. «Экономика» газеті, 2008 жылғы 2 мамыр
3. «Экономика» газеті, 2008 жылғы 18 сəуір
4. Ж.Бекболатұлы, «PR жəне жарнама», Алматы, «Қазақ университеті», 2010, 253-258 бб.

117

жүктеу/скачать 9,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: