О. М.Әбутәліп ісқАҒаздарын мемлекеттік тілде жүргізу
жүктеу/скачать 3 Mb. Pdf көрінісі
|
О.ӘБУТӘЛІП
| «Жеті жарғы»
Көшпелі қазақтардың ел билеу заңы: – қанға қан алу, яғни біреудің кісісі өлтірілсе, оған ердің құнын төлеу (ер адамға – 1000 қой, әйелге – 500); – ұрлық, қарақшылық, зорлық-зомбылыққа өлім жазасы кесіледі, жазаны ердің құнын төлеу арқылы жеңілдетуге болады; – денеге зақым келтірсе, соған сәйкес құн төленеді (бас бармақ – 100 қой, шынашақ – 20 қой); – төре мен қожаның құны қарашадан 7 есе артық төленеді; – егер әйелі ерін өлтірсе, өлім жазасына кесіледі (егер ағайындары кешірім жасаса, құн төлеумен ғана құтылады, мұндай қылмысты екіқабат әйел жасаса, жазадан босатылады); – егер ері әйелін өлтірсе, әйел құнын төлейді; – ата-анасы өз баласының өлімі үшін жауапқа тартылмайды, ал ана- сы баласын қасақана өлтірсе, өлім жазасына кесіледі; – өзіне-өзі қол салғандар бөлек жерленеді; – егер екіқабат әйелді атты кісі қағып кетіп, одан өлі бала туса: бес айлық бала үшін – бес ат, 5 айдан 9 айға дейінгі балаға – әр айына 1 түйеден (анықтама үшін 10 түйе – 300 атқа немесе 1000 қойға тең); – әйел зорлау кісі өлтірумен бірдей қылмыс болып есептеледі. Мұндай қылмыс үшін еріне немесе қыздың ата-анасына құн төленуге тиіс, егер жігіт өзі зорлаған қызға қалың төлеп үйленсе, жазадан боса- тылады; – егер ері әйелін көзіне шөп салуда ұстаса, өлтіруге құқылы, бірақ қылмысты сол сәтінде жария етуге тиіс, әйелін көзіне шөп салды деп күмәнданған еркектің сөзін 4 сенімді адам теріске шығарса, әйел күнәсіз деп табылып, жазадан босатылады; – біреудің әйелін күйеуінің келісімінсіз алып қашқан адам өлім- ге бұйырылады немесе ердің құнын төлейді, егер әйелдің келісімі- мен әкетсе күйеуіне қалың төлеп, қосымшасына қалыңсыз қыз беруге тиіс; – әйелді ренжіткен адам одан кешірім сұрауға тиіс, сұрамаса арсыздығы үшін айып салынады; – қан араластыру (жеті ата ішінде) өлімге немесе ағайындар белгілеген жазаға бұйырылады; – құдайға тіл тигізген (жеті адам куәлік берсе) таспен атып өлтіріледі; – кәпір болған адам мал-мүлкінен айырылады; – құл өмірі құнсыз, ол – қожайынның билігінде; – ата-анасына тіл тигізген ұлды мойнына құрым байлаған күйі қара сиырға теріс мінгізіп, өзін қамшымен сабап, ауылды айнала шапқылатады, ал қыз қол-аяғы байланып, анасының билігіне беріледі; – ұрлық жасаған адам үш тоғызымен қайтаруға тиіс; 8 Ісқағаздарын мемлекеттік тілде жүргізу – ерінің ұрлығын біле тұра хабарламаған әйел мен баласы жазаға тартылмайды, өйткені үлкеннің үстінен шағым айту әбестік саналады; – өсиет ағайындар мен молданың қатысуы арқылы жасалады; – барымтадан қайтқан мал төлімен қайтарылуға тиіс; – дауды шешу билер мен ақсақалдарға жүктеледі; – куәлікке екі немесе үш адам жүреді; – билерге билік айтқаны үшін кесілген малдың оннан бірі тиесілі; – егер айыпкер айыбын төлемесе, оны ру басының рұқсаты арқылы барымтамен алуға болады; – ұрлық пен кісі өлтіруді қоса жасаған адам екі бірдей жазаға тартылады. жүктеу/скачать 3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|