Алимхан Жунисбек verstka 19 06 18 indd indd
Ал қазақ тілінде ондай дауысты
жүктеу/скачать 10,2 Mb. Pdf көрінісі
|
Жүнісбеков
| Ал қазақ тілінде ондай дауысты
дыбыстар жоқ. Олай болса, жалаң Ұ (Ү) және құранды О (Ө) дауысты дыбыстарының жалаң, ашық, тіл арты (тіл ортасы), еріндік дауысты болып айтылуына ешқандай жасалым (фонетикалық) кедергі жоқ. Сондықтан да қазақтың ол (өз), бол (бөз) тәрізді сөздерін әдеби айтылым үлгімен құранды дауыстыны сақтап у ОЛ( у ӨЗ), Б у ОЛ (Б у ӨЗ) деп те, ашық немесе жалаң ашық дауыстыға жақындатып ОЛ (ӨЗ), БОЛ (БӨЗ) деп те айтуға болады. Екі жағдайда да мағына түсінікті, бірақ соңғы айтылым қазақы естілмейді (оны орыс тілді қазақтар мен қазақша сөйлеген орыстардың тілінен аңғаруға болады). Дәл осылай жалаң Ү және құранды Ө дауысты дыбыстарының жалаң, ашық, тіл ортасы, еріндік дауысты болып айтылуына ешқандай жасалым (фонетикалық) кедергі жоқ. Сондықтан да қазақтың өз, бөз тәрізді сөздерін әдеби айтылым үлгімен құранды дауыстыны сақтап у ӨЗ, Б у ӨЗ деп те, ашық немесе жалаң ашық дауыстыға жақындатып ӨЗ, БӨЗ деп те айтуға болады. Екі жағдайда да мағына түсінікті, бірақ 48 соңғы айтылым қазақы естілмейді (оны да орыс тілді қазақтар мен қазақша сөйлеген орыстардың тілінен аңғаруға болады). Келесі құранды Е дауыстысының фонетикалық жағдайы басқарақ. Ол жалаң, ашық дауысты болып та айтыла алмайды, өйткені ашық Ә дауыстысы кедергі жасайды, жалаң, қысаң дауысты болып та айтыла алмайды, өйткені қысаң І дауыстысы кедергі жасайды. Ол тек тіл арты, ашық Э дауыстысына қарай ғана икемделеді (орыс тілді қазақтар мен қазақша сөйлеген орыстардың э ЕТ, Б э ЕТ деп сөйлейтіні сондықтан). Дәстүрлі фонетикадағы құранды дауыстылардың жасалым анықтамасының кейде ашық деп, кейде жартылай ашық деп құбылып жүргендігі сондықтан. жүктеу/скачать 10,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|