Қазақ фольклоры: МӘНІ, теориясы, тарихы
жүктеу/скачать 2,12 Mb. Pdf көрінісі
|
фольклор
- Бұл бет үшін навигация:
- «Қазақ халық поэзиясында»
| «Ақылды етікші» ертегісі.
«Қазақ ертегілерінің» І томында: «Бұрынғы өткен заманда бір патша болған екен. Оның әрбір тәртібін халқы еш тоқтаусыз уақытымен орындап тұрады екен. Бір күні бұл патша: «Менің әрқашан халық пайдасына еткен әмірім орнына нақпа-нақ келіп тұрады және халқым да мені жақсы көрді. Сондықтан да мен олардың пайдасын ойлаймын. Енді мен осы халқыма зиянды бір әмір таратайын. Халқым тыңдап орнына келтірер ме екен? Жоқ, келтірмес пе екен?» - деп ойлап, уәзірлеріне: – Халыққа тегіс хабарландырыңдар: Ешкім басына пайда қылмасын! – деп, әмір қылады. Бұдан соң уәзірлері бұл әмірді халыққа естіртіп болып, патшаға: – Халқыңыз әміріңізді нақпа-нақ айтқыныңыздай орнына келтіретін болды, – дейді. Патша уәзірлеріне еш жауап айтпайды. Түн болған соң үстіне бөтен, ескі киім киіп, әмірінің қалай орындалғанын көру үшін көшеде жүрсе, шеттегі бір үйде шам жанып тұр екен. Патша қайыр сұраған кісі болып, шам жанып тұрған үйге келсе, үйдің ішінде бір етікші етік тігіп отыр екен. Етікші қайыршыны көріп тұра келіп, бір кішкене нан береді. Сонда қайыршы: – Сен патшаның әмірін тұтпаған не қылған адамсың? «Ешкім басына пайда қылмасын және шам да жақпасын?», – дегені қайда? дейді...» (259-260- б). «Қазақ халық поэзиясында»: «Бұрынғы өткен заманда халқына пайдалы бір әділ патша болған екен. Әрбір тәртіптері халқына еш тоқтаусыз уақытымен орындалып тұрады екен. Бір күні бұл патша ойлапты: «Мен әр уақыт халық пайдасына қылған әмірім орнына нақпа-нақ келіп тұрады және халқым да мені жақсы көреді, сондықтан мен олардың да пайдасын ойлаймын. Енді мен бұқара халқыма зиянды бір әмір таратайын, халқым тыңдап орнына келтірер ме екен, болмаса келтірмес пе екен», – деп ойлап, уәзірлеріне әмір қылады : «Халыққа естірт, ешкім басына пайда қылмасын және кеш болғанда шам жақпасын!» – деп. Бұдан соң уәзірлер халыққа естіртіп болып, патшаға білдіреді: «Халқыңыз әміріңізді нақпа-нақ айтқаныңыздай орнына келтіретін болды , – деп. Патша уәзіріне еш жауап айтпай, түн болған соң үстіне бөтен, ескі жаман киім киіп, «Халқым залал әмірімді тұтқаны рас па екен», – деп, аралап жүрсе, шетте бір үйде шам жанып тұр. Сонда патша қайыр сұраған кісі болып, шам жанып тұрған үйге кіріп, қайыр сұрайды. Үйдің ішінде бір етікші етік тігіп отыр екен, етікші қайыршыны көріп, түре келіп(Дұрысы: «түрегеліп» болар), патшаға бір кішкене нан береді. Сонда патша айтады: «Сен патшаның әмірін тұтпаған не қылған адамсың, патшаның бұйрығы бар емес пе еді? Ешкім басына пайда қылмасын және шам да жақпасын деген...» (65- бет). 100 Міне, екі мәтіннің екі рет басылған нұсқасы. Екеуінде текстологиялық біраз өзгешеліктер бар. Екеуінің қайсысы дұрыс? Қолжазба қорындағы текстің түпнұсқасымен салыстырғанда, 1964 жылы Ә.Диваевқа арналған жинақтағы мәтін дұрыс болып шықты. Келтірілген мысалдардағы курсивпен берілген өзгешеліктер былай қарағанда ертегіге айтарлықтай нұқсан келтіріп тұрған жоқ сияқты. Алайда, олай емес. Жіті қараған ғалымға бұл текстологиялық өзгерістердің терең мәні бар. Біріншіден, салыстырудың нәтижесінде байқағанымыз, «Қазақ ертегілері» жинағында шыққан мәтін біраз текстологиялық «жөндеуге» түсіп, әдеби редакцияланған. Құрастырушылар мәтіндегі кейбір сөздер мен сөйлемдерді қысқартқан, өзгерткен, тіпті кейбірінің орнына өздерінің жанынан қосқан. Соның салдарынан ертегінің тілі шұбарланған, ауызекі сөйлеу тілінің ерекшеліктері жойылған: халық ауызекі тілде қолданатын сөздер әдеби сөздермен ауыстырылған, ауызекі әңгімеде жиі кездесетін, төл сөзбен берілетін экспрессивтілік жай ғана авторлық баяндаумен алмастырылған. Редакция жасаушылар ертегі тілін халықтың ауызекі тіліне жақындатамыз деп, қарапайымдылыққа ұрынған, стилистік ақаулар жіберіп, ертегіге тән стильді жоғалтқан. Екіншіден, «Ақылды етікші» атты ертегідегі текстологиялық өзгертулер зерттеушіге ертегі жанрына тән кейбір ерекшеліктерді аңғартпайды. Мысалы, 1957 жылғы жинақта жүктеу/скачать 2,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|