Ф и з и к а әож 53. 049. 1 Физика сабақтарында

14  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
Қазақстанның  ұсақ  шоқысының  батыс  жағында  орналасқан.  Желді  пайдалану  үшін 
биіктігі 500-600м болатын солтүстік аймақтары қолайлы. 
Маңғыстау  таулары:  Маңғышлақ  аралында  орналасқан.  Биіктігі  500м-ге  дейін. 
Ұзындығы 200км және ені 50км. 
Ереймен  таулары:  Қазақстанның  ұсақ  шоқысының  солтүстігінде  орналасқан. 
Биіктігі 900м. Ұзындығы 100км және ені 10-25км. 
Бұл аудандардан басқа Батыс Қазақстандағы Үстірт қыратын және Каспий бриздерін 
атауға  болады.  Әсіресе  Жоңғар  қақпаларын  ерекше  айтқан  жӛн.  Бұл  салыстырмалы 
кішігірім  ұзындығы  80км  және  ені  20-дан  10  км-ге  дейінгі  үстірт,  500м  биіктікте 
орналасқан  және  екі  ойпатты  Қазақстан  жағынан  Алакӛл,  Қытай  жағынан  Эбинурды 
қосады.  Бұл  тау  аралық  жазықтық  екі  жағынан  биіктігі  3000м  болатын  тау  жүйеcімен 
кӛмкерілген.  Жоңғар  қақпаларында  200км/сағ.  астам  жылдамдықты  желдер  белгіленген. 
Желдің  мұндай  күшінде  1  сағатта  1  шаршы  метрден  (1м
2
)  жел  электр  құрылғысының 
(ЖЭҚ)  пайдалы  әсер  коэффициенті  (ПӘК)  –  0,4  болғанда  сағатына  200  МВт  энергия 
ӛндіруге  болады.  100  км/сағ  жылдамдықты  боранда  ұзақ  соғатын  желдер  (100  сағат) 
күзден кӛктемге дейін созылады. Жазғы уақытта ұзақ мерзімді тыныштық орнайды [2,3]. 
 
 
1-сурет. Энергияны ӛндірудің меншікті жел жылдамдығына тәуелділігі. I-Мұғалжар 
таулары;  II-Қаратау  жотасы;  III-Ерейментау;  IV-Шу-Іле  таулары;  V-Ұлытау;  VI-
Маңғыстау; VII-Жоңғар қақпалары. 
 
Қазақстанның жел энергетикалық ресурстары 1980 жылы жуықтап алғанда жылына 
32,2  триллион  кВт  сағ-қа  бағаланады.  Ӛзімізге  осы  жел  ресурстарының  масштабтарын 
елестету үшін 1-кестеде электр энергиясы туралы мәліметтер келтірілген .  
 
1-кесте1980 жылы ӛндірілген электр энергиясы(жылына млрд кВт сағ) 
Қазақстан 
ССРО 
Жер шары 
83 
1400 
12040 
 
Бұдан, Қазақстанның әлемдегі барлық елдерді қоса алғандағы ӛндірген энергиядан 3 
есе  асып  түсетін  жел  энергиясына  ие  екендігі  кӛрінеді.  Әйткенмен  Қазақстанның 
практикалық шектелмеген жел энергиясының ресурстарына ие бола отырып оларды қазір 
қолданбауда.  Бұл  бәрінен  бұрын  жел  энергетикалық  құрылғыларды  жасайтын  сәйкес 
ӛнеркәсіп 
орындарының 
болмауына 
байланысты. 
Барлығы 
экономикалық 
қиыншылықтарды  алға  тартады,  бірақ  шетелден  дайын  агрегаттарды  сатып  алу  2-3  есе 
қымбат (жеткізу, монтаждау, жӛндеу жұмыстарын жасау үшін периодты түрде кӛмек алу). 
Мұнымен қоса Қазақстан технологиялық жағынан тәуелділікте болады, қосымша жұмыс 
орындары болмайды [6]. 
Біздің  республикамызға  территориясы  күшті  ерекшеленетін  климаттық  жағдай  тән. 
Жұмсақ  климатты  елдің  оңтүстік  аудандарында,  Каспий  маңында  жел  энергетикалық 
қондырғыларын  (ЖЭҚ)  қолайсыз  метеофакторлардан  қорғамай-ақ  пайдалануға  болады. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 15
 
Климаты  шұғыл  континентальді  және  қысы  қатаң  солтүстік,  оңтүстік,  батыс  аймақтары 
айрықша жел электр қондырғысын (ЖЭҚ) қажет етеді. Мұнда кӛп күндік қарлы борандар 
және мұз қатып қалу құбылыстары жиі және жылуға жел электр қондырғысының (ЖЭҚ) 
электр энергиясына зәру кезде олар істен шығып қалады. Қондырғыға жабысқан ылғалды 
қардың температурасы тӛмендеп және оларда ауыр мұзды жамылғының түзілуі  есебінен 
бүлінеді.  Сондықтан  жаңа  перспективті  ЖЭҚ-ын  жасау  үшін,  сонымен  қатар  ол  күрделі 
метео жағдайларда жұмыс істеуге қабілетті  болу үшін ӛзіміздің тәжірибеміз, ӛндірісіміз, 
технологиямыз болуы қажет [1]. 
Жел  турбиналары.  Жел  турбиналарының  конструкциясы  әрқилы,  бірақ  оларды 
жұмыс  істеу  принципіне  байланысты  негізгі  үш  типке  –  желкенді,  пропеллерлі  және 
қанатшалы деп бӛлуге болады.  
 
 
                                   а)                                                                ә) 
2-сурет. 
2(а)-сурет. Желкенді жел қабылдағыш құрылғылардың сызбанұсқасы 
2-(ә)сурет. Эксперименттік жел қондырғысы (Англия)  
а) Үш қалақшалы жел турбинасы     ә) Тік қалақшалы Дарье жел турбинасы. 
 
3(а)-сурет. Үш қалақшалы тропоскина тәрізді Дарье жел турбинасы. Қуаты 30 кВт. 
3(ә)-сурет. Үш тік қалақшалы Дарье жел турбинасы. Қуаты 20 кВт. 
 
Жел  қуатының  мол  қоры  мен  мүмкіндігі  бар  Қазақстанда  жел  электр 
қондырғыларын  жасап,  оны  пайдаланудың  келешегі  зор.  Бұл  ең  алдымен  экологиялық 
жағынан  таза,  онша  кӛп  қаржы  кетпейді,  жұмсалған  шығын  тез  ӛтеледі  және  басты 
артықшылығы  қиян  түпкірдегі  ауылдарға,  халқы  аз  елді  мекендерге  апарып  қолдануға 
болады.  Шағын  және  орта  деңгейді  шаруашылықтар  үшін  де  қолайлы.  Жел  энергиясын 
пайдаланудың қай жағынан алып қараса да пайдасы зор. 
Себебі,  кӛптеген  шаруашылықтар  электр  энергиясымен  қамтамасыз  етілмеген  жерлерде 
орналасқан,  кейбір  тұтынушылардың  жұмысы  (геологтар,  археологтар,  альпинисттер 
экспедициялық  түрде  болып  келеді  және  республикамызда  электр  энергиясының 
тапшылығына  байланысты  жекеменшік  жел  энергиясына  қызығушылық  электр 
энергиясының бағасының үнемі ӛсуінен болып отыр [4]. 

16  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
4-суретте  американдық  ғалымдардың  тәжірибелерінің  нәтижелері  келтірілген. 
Суреттен  кӛрініп  тұрғандай  желкенді  жел  турбинасының  жел  энергиясын  пайдалану 
коэффициентінің  (кси)  максимал  мәні  0,15.  Сонымен  қатар,  қалақшаның  сызықтық 
жылдамдығы мен жел жылдамдығы теңескенде жел энергиясын пайдалану коэффициенті 
нольге тең болады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4-сурет. Жел энергиясын пайдалану коэффициенті 

 мен жүрдектігі 

 арасындығы 
тәуелділік 
 
Қазақстанда  жел  электр  станциясының  жұмыс  істеуіне  қолайлы  жағдайлар  бар. 
Еліміздегі  жел  энергиясының  қоры  дүние  жүзінде  ӛндірілетін  электр  энергиядан  2,5  есе 
артық.  Мектептер,  ауруханалар  т.б.  ӛндірістерде  де  электр  энергиясының  тапшылығы 
сезілуде  [5].  Қазақстанның  шұғыл  континентальді  климаты  кӛптеген  региондарда  жыл 
бойы жел энергиясын пайдалануға мүмкіндік береді. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.  ҚР  Парламенті  Мәжілісінің  жалпы  отырысындағы  «Жаңартылатын  энергия 
кӛздерін  пайдалануды  қолдану  туралы»  заң  жобасы  бойынша  Энергетика  және 
минералдық ресурстар министрі Сауат Мыңбаевтың баяндамасы. М., 1988.-с. 63-70. 
2. П.Чжен. Отрывные течения. М.: Мир, 1972. Т. 1.-299с. 
3. Л.Г.Лойцянский. Механика жидкости и газа.:Наука, 1987.-904с. 
4. А.К.Ершина, Ш.А.Ершин, У.К. Жапбасбаев. Основы теории ветротурбины Дарье.- 
Алматы: КазгосИНТИ, 2001-104с. 
5. А.К.Ершина, Ч.Ш.Ершин. «Ветротурбина Бидарье»(конструктивное исполнение и 
принцип работы), дата подачи патента: 15.02. 2006 г., 73 с. 
6.  А.К.Ершина,  Ч.Ш.Ершин.  «Вертикально-осевые  составные  ветротурбины 
карусельного типа», дата подачи патента: 15.02.2006 г., 40 с. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  данной  статье  сказано,  что  ископаемые  природные  ресурсы  изо  дня  в  день 
истощаются.    С  точки  зрения  экономики  и  экологии  наиболее  целесообразным  является 
использование ВИЭ. А именно, для Республики Казахстан наиболее актуальным является 
освоение энергии ветра, т.к. обширные пространства нашей страны богаты данным видом 
сырья. 
 
SUMMARY 
In this article it is shown that natural fuel is petting less day by day. From ecological and 
economical  opinion  it  is  letter  to  use  sustainable  resources.  In  Republic  of  Kazakhstan  it  is 
profitable  to  use  wind  energy  according  to  vast  territories  of  our  country.  The  wind  energy 
potential of Kazakhstan is much higher than any other sustainable resources.  

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 17
 
УДК 621.472.01 
ОБЪЕКТИВНЫЕ ПРЕДПОСЫЛКИ ДЛЯ ИНТЕНСИВНОГО РАЗВИТИЯ МАЛОЙ 
ВЕТРОЭНЕРГЕТИКИ КАЗАХСТАНА 
 
А.Ж. Жамалов - д.т.н, профессор, Е.С.Умбетов - к.т.н., У.Парманбеков - к.ф.-м.н., 
М.М.Кунелбаев - магистр, Л.С.Байкадамова – магистр, преподаватель  
(г.Алматы, Казгосженпу) 
 
Аннотация:  в  данной  работе  имеются  объективные  предпосылки  для  более 
интенсивного  развития  малой  ветроэнергетики  Казахстана  и  поиска  новых  технических 
решений для повышения эффективности работы разрабатываемых ВЭУ. 
Ключевые  слова:  ветер,  малая  ветроэнергетика,  ветроэнергетические  установки, 
интенсивность. 
Современная  энергетика  переживает  период  бурного  развития  и  ожидания 
неизбежных перемен. Рост энергопотребления происходит на фоне истощения и высоких 
цен  на  основной  мировой  ресурс,  обеспечивающий  почти  40%  мирового  потребления  – 
нефть.  В  современных  условиях  в  мире  наблюдается  тенденция  к  увеличению  доли 
использования ВИЭ, которые представляют альтернативу традиционным технологиям. 
Согласно  современным  глобальным  моделям  [1]  за  счет  ВИЭ  при  существующем 
уровне энергопотребления развитых стран на Земле может существовать около 500  млн. 
человек,  или  10%  уже  достигнутой  численности  населения.  На  сегодня  доля  ВИЭ  в 
производстве  всех  видов  энергии  в  мире  составляет  около  1,6%.  Согласно  Концепции 
проекта 
Государственной 
программы 
«Эффективное 
использование 
энергии 
возобновляемых  ресурсов  Республики  Казахстан  в  целях  устойчивого  развития  до  2024 
года» предполагается, что доля ВИЭ в общем энергетическом балансе Казахстана к 2024 
году достигнет 5%. Это обусловлено тем, что Казахстан обладает огромным потенциалом 
ВИЭ,  значительно  превышающим  запасы  всех  видов  ископаемого  топлива  в 
энергетическом эквиваленте. 
В настоящее время около 60 стран мира имеют ВЭС в структуре электроэнергетики, 
а 43 страны – Национальные Программы развития ветроэнергетики. Предполагается, что к 
2015  году  установленная  мощность  ВЭС  в  мире  составит  старые  данные,  около  240000 
МВт, а к 2020 году – 230 000 МВт. 
В  разных  странах  многими  фирмами  с  использованием  разнообразных 
схемотехнических  решений  производятся  различные  автономные  ВЭУ.  Их  обширный 
перечень  приведен  в  каталогах  [2,3].  Наиболее  известными  зарубежными  фирмами  – 
изготовителями автономных ВЭУ мощностью от 0,1 до 100 кВт являются: 
-
 
в США – Dergey Wind pоwer Corporation, Enertech Corporation, Whirl-wind Power 
Corporation; 
-
 
в  Голландии  –  LMW  Wind  energy,  Aero  tech,  Wind  power-H,  H-Energies  system, 
Lager way Wind turbine; 
-
 
в Германии – Sudwind, Dr. Wagner; 
-
 
во Франции – Aerowatt, rennexport/Aero-turbine. 
В бывшем СССР серийно выпускался один тип ВЭУ – АВЭУ-6/4(2) мощностью 4 и 
2  кВт  в  зависимости  от  модификации  генератора  (НПО  «Ветроэн»,  завод 
«Ветроэнергомаш»,  г.  Астрахань).  В  настоящий  момент  ВЭУ  выпускают  многие 
предприятия в России, однако, такое производство еще серийно не налажено в Казахстане. 
В  последние  годы  развитию  ветроэнергетики    в  Казахстане  уделяется  особое 
внимание. Постановление Правительства РК «О развитии ветроэнергетики» от 25 августа 
2003  года,  проектный  документ  Правительства  РК  и  Программы  развития  ООН 
«Казахстан  –  инициатива  развития  ветроэнергии»  от  27  июня  2004,  послужили  основой 
для  разработки  Министерством  энергетики  и  минеральных  ресурсов  проекта 
Национальной  Программы  развития  ветроэнергетики  до  2015  года  с  перспективой 

18  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
развития до 2024, где при определении перспектив использования энергии ветра  учтены 
экономические  и  демографические  особенности  государства,  его  территориальное 
расположение. 
Ветровой  потенциал  Республики  Казахстан  оценивается  примерно  в  1820  млрд. 
кВт ч,  однако,  в  условиях  существующего  рынка,  ветроэнергетические  ресурсы 
республики 
практически 
не 
осваиваются. 
Одной 
из 
причин 
является 
неконкурентоспособность  ветроэнергетики  на  рынке  электроэнергии.  Стоимость 
электроэнергии  от  ВЭС  с  учѐтом  возврата  инвестиций  около  10  –  12  тенге/кВт ч,  а 
стоимость  энергии  от  энергопроизводящих  организаций  около  9  тенге/кВт ч.  Однако, 
после возврата инвестиций ветроэнергетика вполне может быть конкурентоспособной на 
рынке электроэнергии. 
В  ряде  районов  республики  (Карагандинская,  Акмолинская,  Мангыстауская, 
Атырауская,  Алматинская,  Джамбульская,  Южно-Казахстанская  области)  среднегодовая 
скорость  ветра  составляет  6  м/с.  В  настоящее  время  в  РК  суммарная  мощность  ВЭУ, 
интегрированных в сеть, составляет 1 МВт [5] (немецкая ВЭУ типа Bonis мощностью 500 
кВт на железнодорожной станции «Достык» в Джунгарских воротах Алматинской области 
и  две  ВЭУ  по  250  кВт  индийского  производства  в  районе  Кентау  Южно-Казахстанской 
области).  Однако,  данные  ВЭУ,  как  и  модели  ведущих  западных  фирм  рассчитаны  на 
диапазоны  скоростей  в  пределах  6-25  м/с,  требуют  поворотов  на  ветер  при  резком 
изменении  его  направления,  и  отключатся  во  избежание  разрушения  при  порывах  ветра 
свыше  25  м/с,  что  приводит  к  малой  годовой  выработке  электроэнергии  и  еѐ  высокой 
стоимости.  Поэтому  говорить  об  эффективности  их  использования  в  Казахстане  не 
приходится.  В  современных  условиях  внедрение  ВЭУ  большой  мощности  с 
экономической  точки  зрение  –  прерогатива  государства,  которое  может  использовать 
собственные финансовые ресурсы или привлекать средства институтов развития. Сегодня 
в  стране  назревает    необходимость  в  недорогих  ВЭУ  малой  мощности,  которые  могут 
быть  использованы  в  демографических  условия  Казахстана  и  большой  отдаленности 
рядовыми гражданами, малыми крестьянскими хозяйствами, небольшими предприятиями 
и  другими  категориями  пользователей  на  территориях,  где  отсутствуют  сети 
централизованного электроснабжения. 
Также,  при  выборе  типа  ВЭУ  покупатель  руководствуется  таким  показателем,  как 
средняя  мощность,  развиваемая  ВЭУ  в  обычных  режимах  ветровых  потоков.  Сравним 
показатели ВЭУ «Eurowind» (компания «Украинская альтернативная энергетика») разной 
мощности  для  ВКО  в  условия  среднегодовых  скоростей  ветра.  Из  рисунка  1.1  видно, 
какие  средние  мощности  развивают  ВЭУ  мощностью  2,  5,  10  и  20  кВт  при  скоростях 
ветрового потока 2, 3, 4 и 5 м/сек. Ни одна из ВЭУ при таких скоростях ветра не может 
развить свою максимальную мощность [6]. 
 
 
 
Рисунок 1.1 – Развиваемая мощность (по оси ординат) ветрогенераторов «Eurowind» 
различной мощности (по оси абсцисс) при разных скоростях 
 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 19
 
Стоимость  оборудования  также  является  важным  фактором  и  должна  быть 
сравнительно небольшой при достаточных простоте и надѐжности. 
Известно, что для энергопотребления отдельно стоящего жилого дома, где имеются 
2  телевизора,  магнитофон,  2  холодильника,  10  осветительных  ламп,  насос  для 
теплоснабжения  и  стиральная  машина,  ВЭУ  должна  развивать  среднюю  мощность 
примерно 530 Вт (ВЭУ работает вместе с накопителем энергии в виде аккумуляторов) или 
12400  кВт ч/год.  При  стоимости  13,45  тенге/кВт ч    он  поможет  сэкономить  60760  тенге 
(примерно  400$).  Необходимую  среднюю  мощность  могут  развивать  при  указанных 
скоростях  ветра  три  типа  ВЭУ  «Eurowin»  мощностью  5,  10  и  20  кВт  стоимостью, 
соответственно,  8000,  12000  и  30000$.  Таким  образом,  сроки  возмещения  затрат  на 
приобретение  данных  ВЭУ  составляют  16,  24  и  60  лет,  что  вряд  ли  заинтересует 
большинство желающих внедрить данную ВЭУ у себя дома. 
Как  следует  из  всего  выше  изложенного,  имеются  объективные  предпосылки  для 
более  интенсивного  развития  малой  ветроэнергетики  Казахстана  и  поиска  новых 
технических решений для повышения эффективности работы разрабатываемых ВЭУ. 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
1. Н.Н.Моисеев Сочинения в 3-х томах.-М.: Изд-во МНЭПУ, 1997.- С. 92. 
2.  Метеорология  и  атомная  энергия  /Под  ред.  Н.Л.Бызовой,  К.П.Махонько.  –  Л.: 
Гидрометеоиздат, 1971. - С. 648. 
3.  European  Wind  Turbine  Catalog.  Thermie  Programme  Action  //WE15  European 
Comission (DGXII). – Energy Centre Dynmark, 1994. - 64 p. 
4.  Н.С.Буктуков  Перспективы  развития  ветроэнергетики  Казахстана  //  Материалы 
Казахстанско-Российской 
научно-практической 
конференции 
«Проблемы 
ресурсоэнергообеспечения  и  использования  альтернативных  экологически  чистых 
способов получения энергии».-Усть-Каменогорск, 2008. - С. 29-40. 
5.  В.А.Петров,  А.П.Буданов  Машинная  обработка  результатов  наблюдения 
метеоусловий по г. Усть-Каменогорску с целью прогнозирования загрязнения атмосферы 
города.  //Тезисы  докладов  научной  конференции  «Информатика  и  вычислительная 
техника в учебном процессе и управлении». - Омск, 1990.-С. 184-186. 
6.  A.Zh.  Zhamalov,  M.M.Kunelbayev,  E.S.Umbetov  ,  O.A  Auelbekov,  L.Baikadamova 
Choice  and  calculation  of  key  parameters  wind  energy  installations  in  the  Republic  of 
Kazakhstan.  European  Science  and  Technology.  Materials  of  the  2  International  research  and 
practice  conference  Vol.2.  Publishing  office  «Bildungszentum  Rodnik  e.v.»  Wiesbaden, 
Germany. May 9-10, 2012, рр.278 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Берілген жұмыста Қазақстанда жел энергетикасын дамыту үшін, алдын ала болжау, 
жасау  үшін  жаңадан  жел  энергетикалық  құрылғыларының  техникалық  эффективтілігін 
арттыру керек. 
 
SUMMARY 
The  article  deals  with  the  wind  energy  state  and  effective    ways  of    its’  development    in 
Kazakhstan. 
 
 
 
 
 
 
 
 

20  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
ӘОЖ  378.016.02(539.19+536)(574) 
ОҚУШЫЛАРДЫ ФИЗИКА ЕСЕПТЕРІН ШЫҒАРУҒА ҤЙРЕТУДІҢ 
МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫ  ШЫҒАРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ  
 
Н.Келгенбайқызы – магистр, оқытушы (Алматы қ., Қазмемқызпу) 
Қ.Зейдін - оқытушы (Алматы қ., Алматы индустриалды колледжі) 
 
Аннотация:  мақалада  физикалық  есептерді  шығаруға  үйретудің  маңызы  мен  әдіс 
тәсілдері  кӛрсетілген.  Физика  сабағында  оқушылардың  оқу  біліктілігімен  қатар  ойлауы, 
іс-әрекеті,  ӛзара  қарым-қатынасы  және  ӛзінің  сана-сезімі  дамып,  қарапайым  ойлау 
операциялары  (талдау,  салыстыру,  сұрыптау)  және  шығармашылық  іс-әрекеті 
қалыптасады.  Физика  пәнін  оқытуда  физикалық  есептерді  шығару  –  оқу  үрдісінен  бӛліп 
алуға  болмайтын  бір  бӛлігі  болып  табылады,  себебі  ол  физикалық  ұғымдарды 
қалыптастыруға,  оқушылардың  физикалық  құбылыстарды  оқып  үйренуіне,  ойлау 
қабілетін  дамытуға,  білімдерін  нақтылауға,  оны  практикада  қолдана  білуге  үйретуде 
маңызы зор.  
Түйін сӛздер: талдау, салыстыру, сұрыптау, болжау,  логикалық ойлау.  
Бүгінгі  таңда  республикадағы  және  аймақтағы  экономикалық  нарықтық 
қатынастардың  қалыптасу  жағдайында  еліміздің  әлеуметтік-экономикалық  дамуы  қоғам 
ӛмірінің барлық  саласында, оның ішінде мектепте оқыту  мазмұны  мен оқытудың қазіргі 
технологияларын жетілдіру ӛзекті мәселелердің бірі болып отыр. 
Жалпы  білім  беретін  мектептердің  алдында  тұрған  мәселе  оқушыларды  дамыта 
оқыту,  яғни,  оқушыны  оқу  әрекетіне  қалыптастыру,  олардың  оқуға  ынтасын  ояту, 
қызығушылығын арттыру. Сондықтан, мұғалімнің алға қойған маңызды міндетінің бірі – 
талабы таудай  жеке тұлғаны іздеп табу, оны ӛсіру. Әр оқушының қабілетін танып біліп, 
дамыған жеке тұлға дәрежесіне жеткізу. 
Қазіргі  кезде  оқушының  сӛйлеу,  талдау,  салыстыру,  логикалық  ойлауын  кӛтеру, 
шығармашылық қабілетін дамыту, алған білімін практикада қолдана білуге баулу, әртүрлі 
ғылыми  әдебиеттерді  пайдаланып,  ӛзінің  білімін  тереңдетуге  үйрету  мәселелеріне 
айрықша  мән  берілуде.  Себебі  мемлекеттік  стандартта  орта  білім  беретін  мектептерде 
әрбір  шәкіртті  жеке  тұлға  деп  санап,  оларды  ӛз  жас  ерекшеліктеріне,  мүдделеріне  сай 
оқыту мен тәрбиелеудің әртүрлі әдістерін қолдану керектігі кӛзделген. Бұл жағдайда жаңа 
оқыту технологиясын енгізуді, оқушыларды ӛз бетінше білім алуға, ӛзін-ӛзі дамытуға, ӛз 
ойын толық айтуға, ұйымдастыруға үйрету мәселелеріне кӛп кӛңіл бӛлуді талап етеді. 
Осыған  орай  оқу-тәрбие  үрдісін  жетілдірудің  қазіргі  технологияларын  жетілдіріп, 
мектепте сабақ беруде қолдану арқылы білім сапасын жақсартуға болатындығына басым 
бағыт берілуде. 
Осы  міндеттерді  атқару  жолында  басқа  пәндермен  қатар  физика  пәнінің  атқаратын 
рӛлі де зор. Себебі физика жаратылыстану ғылымдарының тірегі, ал оның зерттеу әдістері 
қазіргі  заманғы  ғылыми  танымның  тұғыры.  Дегенмен,  қазіргі  уақытта  орта  мектептегі 
оқушылардың  физика  пәніне  деген  қызығушылығын  және  оны  оқыту  сапасын  қалай 
арттыруға болады деген сұрақ туады.  
Менің  ойлауымша,  бұл  тығырықтан  шығудың  бірден-бір  жолы  физиканың  оқыту 
әдістемесінің ең тиімді, ұтымды тәсілдерін таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік тұрғыда 
жетілдіру  арқылы  оқушының  білім  жетістіктерін  арттыруға  болады.  Мұнда  оқушының 
әрекеті технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына кӛңіл бӛлінуі тиіс.  
Физика  сабағында  оқушылардың  оқу  біліктілігімен  қатар  ойлауы,  іс-әрекеті,  ӛзара 
қарым-қатынасы және ӛзінің сана-сезімі дамып, қарапайым ойлау операциялары (талдау, 
салыстыру, сұрыптау) және шығармашылық іс-әрекеті қалыптасады. 
Физика  пәнін  оқытуда  Физика  пәнінен  есеп  шығару  –  оқу  үрдісінен  бӛліп  алуға 
болмайтын бір бӛлігі болып табылады, себебі ол физикалық ұғымдарды қалыптастыруға, 
оқушылардың  физикалық  құбылыстарды  оқып  үйренуіне,  ойлау  қабілетін  дамытуға, 
білімдерін нақтылауға, оны практикада қолдана білуге үйретуде маңызы зор.  

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 21
 
Есептер  шығару  физикалық  заңдарды  оқып  үйренуде,  тереңірек  және  нақты  білім 
алуға,  алған  білімдерін  берік  меңгеруге,  логикалық  ойлау  қабілетінің  дамуына,  белсенді 
болуына,  физика  пәніне  деген  қызығушылығын  арттыруға,  алға  қойған  мақсатқа  жетуде 
табандылыққа,  ӛзіндік  жұмыс  істеу,  ӛз  бетімен  білім  алу  дағдысына  ие  болуға 
кӛмектеседі. 
Есеп шығарудың тәсілін таңдау арқылы ғана, есептің жауабын алу мүмкін емес. Ол 
үшін  таңдап  алынған  тәсілді  жүзеге  асыру  керек,  яғни  есептің  шартындағы  нысандарға 
және  оның  сипаттамаларына  қажет  болатын  логикалық,  математикалық  немесе 
тәжірибелік амалдарды қолдану керек. 
Есеп  шығарудың  таңдап  алынған  тәсілі  белгілі  бір  әдістердің  жиынтығы  арқылы 
жүзеге  асады.  Физикалық  есептерді  шығару  амалдары  сан  алуан,    оларды  қолдана  біліп, 
оқушылардың есеп шығара алу қабілетін анықтайды [1]. 
Кей  жағдайларда  жаңа  есеппен  бұрын  шығарылған  есепті  салыстыра  мыналарды 
байқаймыз:  олардың  тек  нысандары  немесе  сипаттамаларының  сандық  мәндері  ӛзгеше, 
немесе  шамалар  басқа  бірліктер  жүйесінде  беріледі.  Кейбір  есептердің  талабы,  бұрын 
шығарылған есеп шартындай және керісінше болады. 
Есеп  шығару  үрдісін  бірдей  деп  қарастыруға  болады.  Есеп  шарты  мен  талабының 
түрлі  болуына  қарамастан,  оқушылар  олардың  ортақ  құрылысын,  ұқсас  есептерді 
шығарудың  ортақ әдісі мен тәсілдерін байқай білу керек.  
Бұлар  қарапайым  ұқсас  есептер,  олар  белгілі  бір  есептің    жекеше  түрлері    болып 
табылады. 
Есеп шығару үрдісі күрделі, оны мынадай кезеңдерге бӛлуге болады: 
1.  Есептің  берілгенін  оқып,  жаңа  терминдердің,  қиын  ұғымдардың  мағынасын 
түсіндіру. 
2. Есептің шартын қысқаша жазу, суреті болса салу. 
3.  Есепті  талдау,  физикалық  мәнін,  берілген есептерде  қарастырылатын  физикалық 
үрдістер  мен  заңдарды  түсіну,  физикалық  шамалардың  арасындағы  тәуелділікке  кӛңіл 
аударылады. 
4.  Шығарудың  жоспарын  құру,  тәжірибе  жасау,  есепке  керекті  тұрақтылар  мен 
кестелердің мәндерін жазу, графиктер мен суреттерге талдау жасау. 
5. Физикалық шамаларды ХБЖ жүйесінде жазу. 
6.  Ізделініп  отырған  физикалық  шамамен  берілген  шамалардың  арасындағы 
заңдылықты тауып, оны жазу. 
7. Теңдеулерді құру және оларды шешу (қондырғыны жинау және оны жасау). 
8. Ізделініп отырған шаманы есептеу, тәжірибе нәтижесіне талдау жасау. 
9. Алынған жауапты талдау, шығарудағы ықшамдауларды қарастыру. 
10. Есептің басқаша шешу жолдарын қарастыру және олардың ішінен тиімдісін  
алу [2-3]. 
Мысалы:  Серіппеге  массасы  2кг  жүк ілгенде ол  4см-ге  ұзарады.  Серіппені  2см-ден 
12 см-ге созу үшін атқарылатын жұмысты табыңыздар (g=10м/с
2
)? 
Орта мектепте осындай есептерде оқушылар  не істерін білмей, атқарылатын жұмыс  
 
 
болады  деп  механикадағы  атқарылған  жұмыспен  алмастырып  алады  да  неге  артық 
шамалар беріліп тұр деп бастары қатады.  
Шешуі: мұндай серіппеде атқарылған жұмыс 
2
2
2
1
2
2
kx
kx
A


 анықталады. Ал 
серіппенің қатаңдығын Гук заңы бойынша анықтап алуға болады:  
x
k
F


. 
Мұндағы 
k
- серіппенің катаңдығы, 
x

 - серіппенің созылу ұзындығы. F-ауырлық күші. 
 Есепті шығарудан бұрын барлық берілгендерді ХБЖ-ға келтіріп аламыз. 

22  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
Берілгені:              ХБЖ:                                   Шешуі:  
 
 m=2 kг                 
 
          4*10
-2 
м                                   
x
mg
x
F
k




   
           2*10
-2 
м      
         12*10
-2 
м                                 
м
Н
м
м
k
500
10
4
c
10
kг
 
2
 
2
-
2




 
 g=10м/с
2 
 т/к      А-?                                                      
2
2
2
1
2
2
kx
kx
A


 
Дж
м
м
Н
м
м
Н
A
5
,
3
2
)
10
2
(
500
2
)
10
12
(
500
2
2
2
2









[Н·м]=Дж. 
Жауабы: A=3,5 Дж. 
 
Оқушы есеп шығару жоспарын жүзеге асырып, есеп талабын қанағаттандырған соң 
(сұраққа толық жауап берген соң), қорытынды бақылау және талдаумен есеп шығарудың 
ортақ  әдістері,  тәсілдері  және  амалдарымен  байланысты  болатын  есеп  шығарудың  жаңа 
кезеңін түсінеді. Есеп шығару үрдісінің әрбір кезеңдерінде оқушының ой әрекетінің түрлі 
ерекшеліктері кӛрініс береді. Есепті талдау және оны шығару жолы туралы болжам жасау 
кезеңінде  ойлаудың  бақылаушылық,  жасампаздық,  белсенділік  және  даралық  қасиеттері 
кӛрініс  табады.  Есепті  шығару  жолдарының  тізбегіне  жіктеу  кезеңінде  ойлаудың 
қисындылық, сатылық (сабақтастық) және жүйелік қасиеттері маңызды болады. 
Нақты айтқанда есеп шығару үрдісінің белгілі бір мақсатқа бағытталуы және есептің 
қандай  мақсатпен  шығарылатынын  және  оны  шығару  нәтижесінде  қандай  жетістікке 
жететінін  білу  керек.  Тек  осы  жағдайда  ғана,  оқушылар  физикалық  есептерді  саналы 
түрде,  оның мақсатын толық түсініп шығарады.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.
 
Г.М.Ерғалиева,  Қ.Н.Жұмаділлаев  Физика  есептерін  шығару  әдістемесі.  Алматы, 
2007. 
2.
 
Б.Е.Акитай Физиканы оқыту теориясы және әдістемелік негіздері. Алматы, 2006 
3.
 
М.Құдайқұлов,  Қ.Жаңабергенов  Орта  мектепте  физиканы  оқыту  әдістемесі.- 
Алматы: Рауан,1998 
РЕЗЮМЕ 
В статье рассматривается некоторые способы решения физических задач по разделу 
«Механика» в средней школе. 
SUMMARY 
The publishing a looking of the important the mechanics of physics supplementary and 
with the school.  

жүктеу/скачать 4,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: