1 Мəделі Жүсіпқожаұлы Шортанбай Қанайұлы Қалнияз Шопықұлы Шынияз Шанайұлы Нысанбай жырау шығармалары «Нұрлы Press kz» Алматы

282
Алып шығар теңізден – 
Кенекемді қалдырып, 
Көк бурыл, саған не болды?!
Патшада бар алтын тақ, 
Жасынан Жаббар берген бақ, 
Без белді қара бүркіттей 
Шабытты туған сұғанақ, 
Қанаты жок, құйрық жоқ, 
Бір анадан жалғыз тақ – 
Көп сарғайтып келместей, 
Наурызбай, саған не болды?!
Кенекем менің кеткен соң, 
Заманым қалды тарылып. 
Халық иесі – хандардан
Жетім қалдық айрылып! 
Екі бірдей қанатым 
Топшыдан сынды қайрылып! 
Балдағы алтын ақ берен 
Тасқа тиді майрылып. 
Кемшілік түсті басыма, 
Көрінгеннен қаймығып.
Жаңбыр жаумай су болған 
Пұлы қымбат манатым. 
Тасқа тимей кетілді 
Балдағы алтын болатым. 
Топшысынан үзілді 
Екі бірдей қанатым. 
Кенесары, Наурызбай 
– Асып туған санатым! 
Қырғыздан біткенге ұқсайды 
Тағдырлы ажал сағатын...
Нысанбай  жырау

283
Жаның қайда жай табар, 
Жадында Жаббар болмаса, 
Көңілің қайда жай табар, 
Көруге дəулет болмаса?! 
Қолдың көркі болар ма, 
Барабан, керней болмаса?! 
Жұлдыздың көркі бола ма, 
Ішінде бір Ай болмаса?! 
Қарашыда не күй бар, 
Айбынды ханы болмаса – 
Кенесары, Наурызбай 
Қол басында болмаса?!
Халық иесі хандарды 
Қалай айтсам – мін бар ма?! 
Шегірткеге таланған 
Қырғауылда жүн бар ма?! 
Жапалақтан сескенген 
Жалғыз қазда үн бар ма?! 
Хандарынан айрылған 
Қарашыда сын бар ма?! 
Қайран есіл ерлерді 
Енді бір көрер күн бар ма?! 
Ақауызды жүгіртіп,
Кенекеңді тірілтіп, 
Наурызбай келер күн бар ма?!
Кене ханның тұсында 
Қарт бурадай жарадық. 
Жауды жасқап, жапырып, 
Жауған қардай борадық. 
«Абылайлап» ат қойып, 
Дұшпанның алдын орадық. 
Кенекемнен айрылып, 
Нысанбай  жырау

284
Шіл боғындай тарадық. 
Көрінгеннен қорғалап, 
Кісі аузына қарадық. 
Өзіміз шапқан Созақта 
Сарттан ақыл сұрадық.
Кенесары кеткен соң, 
Иесіз қалды тағымыз. 
Наурызбай төре кеткен соң, 
Бастан тайды бағымыз. 
Бұлбұлдай сайрап жүр едік, 
Байланды тіл мен жағымыз. 
Азғанымыз емес пе, 
Қойшыдан сынды сағымыз. 
Артында қалған жетім ел, 
Кетті елдік сəніміз. 
Ақырында, əлеумет, 
Осындай болды халіміз...
Бұл қисаны шығарған 
Нысанбай деген жыршы еді. 
Кене ханның тұсында 
Жұрттан озған сыншы еді. 
Айтқан сөзі үлгілі, 
Құлақтың бір құрышы еді. 
Өлең-жырға Нысанбай 
Мəшһүр шешен, нар еді. 
Бір естіген адамдар 
Сөзіне тағы зар еді. 
Көзімен көріп, сөз қылған 
Соғыста өзі бар еді.
Нысанбай  жырау

МАЗМҰНЫ
Мəделі  Жүсіпқожаұлы
Өлеңдер
Қоқан ханына айтқаны ................................................................. 5
Мырзаби деген бек шықты .......................................................... 6
Аман бол, Қосжарсуат – туған жерім ......................................... 8
Есіл Сыр, қаласың-ау енді менен .............................................. 10
Орыстың от кемесі өрге жүзді ................................................... 13
Тұрмысың аман-есен, Ордабасы ............................................... 14
Осындай жерді жамандап .......................................................... 16
Өзім де əділет үшін  қызмет еттім  ............................................ 17
Дарияның гауһар жатар арнасында  .......................................... 18
Қанай датқаға  ............................................................................. 20
Мəделінің Қанайға айтқаны ....................................................... 22
Ақ патша ...................................................................................... 27
Аппақай, амал бар ма мына сорға? ........................................... 28
Атынан Аппақайдың қараспасаң... ... ........................................ 30
Мəделінің Досалы мен Қасымбек датқаны жарастыруы  ....... 31
Сен өзің... ..................................................................................... 32
Тастама жұртқа шала көшеріңде  .............................................. 33
Төренің бір атасы қалмақ еді... .................................................. 34
Мəделінің Ахмет төрені мінеуі ................................................. 35
Өрескел болыпты ғой соның, жиен  .......................................... 36
Əкеңнің Айқасқасын көргем топта ........................................... 37
Мəделінің бір жолы Майлықожаны сөзден қаққаны  ............. 38
Бажақтың болып жатыр мəжілісі  ............................................. 40
Түс көргенде ................................................................................ 41
Шаңқылдап күшіген құс бүркіт болмас .................................... 42
Əттең-ай, амал бар ма, амал бар ма? ......................................... 43
Бөрінің жемесе де ауызы қан... .................................................. 44
Тəтен датқаға ............................................................................... 46
Қыстың бір алты айы өткен соң... ............................................. 49
Қызылауыз аттай болмайды ...................................................... 50
Мəделіқожаның Шəріп болысқа айтқаны ................................ 51

Зар заман  ..................................................................................... 59
Қондыгерге хат  ........................................................................... 62
Қай заман? ................................................................................... 63
Арқадан дəурен ........................................................................... 64
Насихат сөздер ............................................................................ 66
Бабама қол бермедім  .................................................................. 72
Дұғай сəлем айтайын  ................................................................. 73
Шортекең үш күн сұрап мұрсат алды  ...................................... 78
Мен өттім енді арманда  ............................................................. 85
Құдайға мақұл ісің жоқ  ............................................................. 86
Күйіп бір күймей немене  ........................................................... 87
Арқаның жазы бейіш-ті .............................................................. 88
Заманақыр кезінде  ...................................................................... 90
Зар заманның сөзі осы  ............................................................... 92
Заман да заман, замана  .............................................................. 93
Түсі сары, көзі көк  ..................................................................... 94
Биік таудың ойнайды  ................................................................. 95
Дін жолынан айнымас  ............................................................... 96
Мініп көрер күші жоқ  ................................................................ 97
Айтыстар
Мəделіқожа мен Майлықожаның сөз қағысы .......................... 99
Мəделіқожа мен Майлықожа  ...................................................100
Ұлбике мен Мəделіқожа  ...........................................................104
Мəделі мен Байтақ ақын ............................................................108
Шортанбай  Қанайұлы
Өлеңдер
«Жиырма бес» əні ......................................................................111
Құдыққа еңкейгенде ...  .............................................................113
Шортанбай Қарқаралы...  ..........................................................114
Құсбек төре дуанбасы...  ............................................................115
Шортанбайдың Ұлытауда...  .....................................................116
Шортанбайдың Құнанбаймен... ................................................117
Жыр насихат ...............................................................................118

Айтыстар
Шортанбай мен Орынбай ақын айтысы ..................................123
Шортанбай мен Асан Бұғы айтысы .........................................128
Шортанбай мен Шөже айтысынан ...........................................132
Қалнияз Шопықұлы
Өлеңдер
Биік қылып сөйлейін .................................................................135
Көтібар бөтен кісім бе? .............................................................136
Амантұрлы батыр қазасын шешесіне естіртуі  .......................137
Сүгір батырға айтқаны ..............................................................138
Қожалақ батырға айтқаны .........................................................139
Ер Көней .....................................................................................141
Асар келеді ту ұстап ..................................................................142
Қоштасу ......................................................................................143
Көктас, Күлəп жерінде ..............................................................144
Маңғыстауды аңсауы  ................................................................145
Көрмесем, қош болыңдар ..........................................................146
Аңсаймын аға-жеңге, ағайынды  ..............................................147
Қалнияз едім күнінде  ................................................................149
Елін сағынып айтқаны  ..............................................................151
Қалнияз бен Жаскілең айтысы .................................................153
Балуанияз ....................................................................................159
Ер Қармыс ...................................................................................173
Шынияз Шанайұлы
Өлеңдер
Əрі де бері толғайын  ................................................................ 191
Бойында Үштемірдің Əлім жүрген ......................................... 194
Халінен баяндайын заманымның  ........................................... 195
Нысанбай  жырау
Дастан
Кенесары – Наурызбай ..............................................................206

Мəделі Нүсіпқожаұлы
Шортанбай Қанайұлы
Қалнияз Шопықұлы
Шынияз Шанайұлы
Нысанбай жырау
ШЫҒАРМАЛАРЫ
Редактор:
Ш. ЖҰБАТОВА
Мұқабаны көркемдеген:
Ж.БОЛАТАЕВ
Беттеуші:
Б. ЮСУПОВ
ИБ №
 
Теруге 25.07.2014 ж. берілді. Басуға 17.09.2014 ж. қол қойылды. 
Пішімі 84х108
1
/
32
. Əріп түрі «Times New Roman», кегль 11,5. 
Офсеттiк басылыс. Қағазы офсеттiк. Көлемі 15 шартты баспа табақ. 
 
Таралымы 2000      . Тапсырыс № 22 .
+10
«Полиграфсервис» ЖШС.
050050, Алматы қаласы, Зелёная көшесі, 13 «А».
7
 9( )
11