Ғылыми педагогикалық журнал

Преемственность в работе дошкольной организации и начальной школы 
 
45 
фундаментальные  личностные  качества  ребенка,  а  главное  -  сохраняет  «радость 
детства».  С  другой  -  школа  как  преемник  подхватывает  достижения  ребенка  и 
развивает накопленный им потенциал. 
Преемственность между детским садом и начальной школой понимается как 
непрерывный  процесс  воспитания  и  обучения  ребенка,  имеющий  общие  и 
специфические  цели  для  каждого  возрастного  периода,  т.е.  -  это  связь  между 
различными ступенями развития, сущность которой состоит в сохранении тех или 
иных  элементов  целого  или  отдельных  характеристик  при  переходе  от  одной 
ступени формирования личности к другой. 
 
Готовность  ребенка  к  школьному  обучению  не  имеет  определения  в 
психолого-педагогической  литературе,  однако,  когда  говорят  о  готовности  к 
школьному обучению, имеют ввиду такой уровень физического, психического и 
социального  развития  ребенка,  который  необходим  для  успешного  усвоения 
школьной программы без ущерба для его здоровья.  
В детском саду на занятиях по изобразительной деятельности дети в основном 
выполняют практическую работу, с произведениями искусства они знакомятся на 
других  занятиях:  рассказывание  по  картине,  рассматривание  иллюстраций  в 
книгах  и  т.д.  Репродукции  картин,  скульптуры,  произведения  декоративно-
прикладного  искусства  используются  как  варианты  удачно  выполненных 
образцов.  Разнообразны  занятия  по  изобразительной  деятельности:  рисование 
предметное, сюжетное, декоративное, лепка предметная и сюжетная, аппликация 
и конструирование разных видов.  
В  школе  изобразительное  искусство  становится  учебным  предметом  и  не 
только включает обучение рисованию, но и предполагает знакомство, и глубокое 
изучение  детьми  произведений  живописи,  графики,  скульптуры,  декоративно-
прикладного  искусства.  В  школе  на  уроках  изобразительного  искусства 
проводится  рисование  с  натуры,  на  темы  и  декоративное  рисование.  При  этом 
большое  значение  как  учебный  предмет  приобретает  рисование  с  натуры. 
Практическая  деятельность  по  лепке,  аппликации  и  конструированию  в  школе 
отнесена к ручному труду.   
Занятие 1. «Зимняя сказка» 
Цель:  определить  уровень  сформированности  изобразительных  умений, 
интересов и предпочтений ребенка, воображения. 
Ход занятия: педагог просит детей вспомнить, какое сейчас время года и чем 
оно характерно. Предлагает нарисовать зимнюю картинку - сказку. 
Занятие 2. «Зимушка-Зима» 
Цель:  учить  детей  создавать  аллегорическое  изображение  зимы,  передавать 
сказочный образ через ее наряд; закрепить умение изображать силуэт женщины в 
длинной шубе; учить изображать мех и хвою елки штрихами.  
Предварительная  работа:  тонирование  бумаги  в  голубые,  фиолетовые  тона; 
рассматривание  иллюстраций  с  аллегорическим  изображением  Зимы;  чтение 
стихов и рассказов о зиме. 
Ход занятия: педагог предлагает детям угадать, что за девица прискакала на 
тройке белых лошадей и нарисовать снежную красавицу. Помогает вспомнить как 
рисуется женщина в длинной шубке. По окончании рисунки обсуждаются. 
В  рамках  реализации  преемственности  по  обучению  детей  рисованию  в 
первом  классе  можно  провести  урок  продолжающий  развивать  навыки 
заложенные в процессе дошкольного образования на тему «Зимняя сказка». 
 

Бекжанов Т.С., Муратова А.Д., Мыжиканова С.Ж. 
 
46 
Конспект  урока по рисованию «Зимняя сказка» для учащихся 1-х классов 
Тема:«Зимняя сказка». 
Вид урока: рисование по памяти и представлению. 
Тип урока: заочная экскурсия с элементами творчества. 
Цель: формирование способности видеть красоту реальной действительности 
путём  наблюдения;  развитие  зрительной  наблюдательности  и  изобразительной 
фантазии. 
Задачи:  Образовательные:  закреплять  умение  изображать  по  памяти  и 
представлению;  формировать  художественно-графические  умения;  знакомить  с 
произведениями  живописи  и  народного  творчества;  обучать  навыку  работы  в 
смешанной технике.  
Развивающие:  научить  видеть  красоту  природы;  развивать  у  детей 
потребность  в  творчестве;  развивать  психические  процессы:  воображение, 
эмоции, внимание; развивать ассоциативное мышление. 
Воспитательные: воспитывать любовь к родной природе, эстетический вкус; 
вызывать интерес к различным видам искусства. 
ХОД УРОКА   
1. Организационный момент 
– 
Прозвенел уже звонок 
Начинается урок. 
Мы сегодня не одни, 
Гости на урок пришли. 
Повернитесь поскорей, 
Поприветствуйте гостей! 
Сядьте ровно, ножки вместе, 
Ручки полочкой на стол, 
Начинаем разговор. 
– 
Тему урока я вам пока не скажу, пусть это останется тайной, но вы эту тайну 
сможете скоро разгадать. 
2. Актуализация опорных знаний 
– 
Ребята, посмотрите на этот рисунок. На мой взгляд, на нём очень пусто, и 
поэтому  сложно  понять,  что хотел  рассказать  нам художник.  (На  листе  ватмана 
изображен дом и дерево) Давайте дополним этот рисунок. Я буду загадывать вам 
загадки. Вы, пожалуйста, дослушайте загадку до конца, а потом можете отвечать 
хором. 
1. Он из снега слеплен ловко: 
Три колобка и нос – морковка. (Снеговик) 
2. Чернокрылый, красногрудый 
Он у нас найдёт приют. 
Не боится он простуды, 
С первым снегом тут как тут! (Снегирь) 
3. Большая белая скала 
Всю зиму крепла и росла, 
Но от весеннего тепла  
Скала осела, потекла… (Сугроб) 
4. Висит под крышей 
Кулёк ледяной, 
Он полон капели 
И пахнет весной. (Сосульки) 

Преемственность в работе дошкольной организации и начальной школы 
 
47 
5. Как по небу, с севера, 
Плыла лебедь серая, 
Плыла лебедь сытая, 
Вниз кидала, сыпала 
На поля, озёрышки 
Белый пух да пёрышки. (Снежная туча) 
Рисунок  на  листе  ватмана  дополняется  изображением  снеговика,  снегиря, 
сугроба, сосулек, тучи. 
– 
Какой  красивая  картина  у  нас  получилась.  Теперь  можно  подобрать 
название для неё. Как бы вы её назвали? 
Зимушка-зима 
– 
Что указывает именно на зимнее время года? 
– 
Итак,  вы  уже  на  один  шажок  приблизились  к  разгадке  темы  урока.  Ваши 
рисунки будут связаны с зимним временем года. 
3. Вводная беседа в виде заочной экскурсии 
– 
Ребята, а вы любите зиму? Почему? 
– 
Красота  русской  природы  в  зимнее  время  года  нашла  своё  отражение  в 
произведениях поэтов, художников, композиторов. 
– 
А где можно увидеть произведения изобразительного искусства? 
– 
Ребята, а вы хотели бы побывать на выставке? 
– 
Давайте совершим с вами заочную экскурсию. Представим, что ваши парты 
превратились  в  электромобили  на  воздушной  подушке.  Построились  в  ряды  и 
поехали!  
– 
Называется наша выставка: 
Зимняя сказка 
– 
Вот и первый зал: 
Зал живописи 
Живопись – это изображение на плоскости посредством красок. 
– 
Здесь представлены картины Уколова Владимира Алексеевича. 
Можно подобрать картинами другого художника. Во время просмотра картин 
учитель зачитывает отрывки из стихотворений знаменитых поэтов, подходящие к 
этим картинам. 
– 
Вот мы переходим во второй зал, который называется 
«Фотовыставка» 
– 
В третьем зале собраны произведения народного творчества. 
Народное творчество 
(Показать, например, вологодские кружева.) 
– 
Нам  осталось  побывать  в  последнем  зале.  Здесь  представлены  работы 
необычного художника.  
Оказывается, и у природы есть свои сказочные картины, и увидеть их можно 
на оконном стекле. Последний зал называется: 
Сказка на стекле 
– 
Пока  вы,  ребята,  рассматриваете  эти  картины,  я  прочитаю  вам  одно 
стихотворение. 
Какой это мастер на стёкла нанёс 
Деревья и травы, и заросли роз? 
Сотворил он нежную снежинку, 
Из воды создав хрустальный лёд. 
На стекле узорную картинку  

Бекжанов Т.С., Муратова А.Д., Мыжиканова С.Ж. 
 
48 
Кисточкой волшебной создаёт. 
На одном стекле начертил узор, 
На другом – серебром нанёс пышный бор. 
Рано утром подойду к окну, 
Буду в том бору слушать тишину. 
Увижу, как дрожат веточки берёз. 
Сказку на стекле начертил мороз. 
– 
И вам, ребята, предстоит рисовать сказку на стекле. Вот вы и узнали тему 
урока. 
– 
Сейчас  мы  будем  возвращаться  с  выставки  обратно,  но  не  в  класс,  а  в 
мастерскую волшебников. 
По дороге вы должны немножко отдохнуть, поспать. 
4. Физкультминутка – релаксация 
Дети  слушают  классическую  музыку,  закрыв  глаза.  Можно  включить, 
например, Свиридова «Зимний путь». 
5. Объяснение учителя 
– 
Вот мы и прибыли в мастерскую. Вам нужно, как настоящим художникам, 
одеться в специальную одежду для работы. А вот и ваши волшебные кисточки. 
Стать добрым волшебником ну-ка попробуй, 
Здесь хитрости вовсе не нужно особой. 
– 
Посмотрите,  какие  прекрасные  рисунки  выполнили  ребята  из  другого 
класса. Я и вас научу так рисовать, только смотрите и слушайте внимательно. 
– 
Проверим, всё ли необходимое есть у вас на парте. В баночках приготовлена 
белая  гуашь  –  любимый  цвет  зимы,  а  также  кисточки,  губки,  салфеточки, 
трафареты,  и  модель  оконной  рамы.  (Модели  оконных  рам  выполняются  из 
картонной рамки формата А4 и прозрачного файла) 
– 
Итак, первый способ выполнения работы. Я беру сухую губку, обмакиваю 
её край в баночку с гуашью и начинаю наносить на прозрачное «окошко» фон.  
Затем деревянным концом кисточки начинают рисовать, пока не высох фон. 
– 
Второй способ – рисование ворсистой стороной кисточки. Сухой кисточкой 
берём гуашь и мазками рисуем сказочные узоры, снежинки, деревья и т.д. 
– 
Есть  и  третий  способ  –  набивка  по  трафарету.  Прикладываем  трафарет, 
крепко  держим  и  начинаем  губкой  выполнять  набивку.  Затем  очень  аккуратно 
убираем трафарет и узор готов. 
6. Самостоятельная работа 
Учащиеся, под руководством учителя, приступают к выполнению работ. 
7. Итог урока 
За  несколько  минут  до  звонка,  учитель  вывешивает  на  доску  модель 
многоэтажного дома с окошками из чёрного картона, на котором будет собрана 
выставка детских работ.  
(Окошки формата А4.) 
– 
Ребята,  посмотрите,  какие  тёмные,  мрачные  окошки  у  этого  дома.  Но  мы 
ведь  с  вами  волшебники  и  можем  нанести  сказочные  узоры  на  каждое  окошко. 
Скорее несите свои прекрасные рисунки со сказочными узорами и прикрепляйте 
на тёмные окошки этого домика. 
– 
Итак,  мы  возвращаемся  из  мастерской  волшебников  обратно  в  наш  класс. 
Садитесь за свои парты. 
– 
Какая прекрасная выставка у вас, ребятки, получилась.  
– 
А как можно назвать выставку? 

Мектеп жасына дейінгі балалардың ауызша сөйлеу тілдерін дамыту 
 
49 
– 
Конечно, «Сказка на стекле», ведь такова была тема нашего урока. 
– 
Вы  все,  ребята,  молодцы.  Все  выполнили  свои  работы  на  «отлично».  Вот 
какие необычные оценки вам передала «Зимушка – зима». 
Детям раздаются красивые блестящие снежинки с цифрой «5» в серединке. 
– 
Урок окончен. Всем спасибо. 
Целенаправленная  подготовка  детей  к  учебе  в  школе  посредством  занятий 
изобразительной  деятельностью  в  детском  саду  будет  способствовать 
нравственному,  эстетическому  и  умственному  воспитанию  дошкольников, 
развитию их художественного вкуса и творческих способностей.  
В  осуществлении  преемственных  связей  на  занятиях  изобразительной 
деятельности,  дошкольное  воспитание  в  раннем  возрасте  призваны  раскрывать 
детям  разнообразие  сторон  окружающего  их  мира,  способствовать  накоплению 
опыта работы в различных видах деятельности. В начальных же классах школы, 
начатое знакомство с окружающей действительностью должно быть продолжено, 
но  при  этом  следует  уделить  большее  внимание  на  формирование  у  ребенка,  в 
рамках  доступных  для  его  понимания,  представлений  о  формах  и  средствах 
передачи действительности в рисунках. 
 
 
 
Литература: 
1.
 
Оразалинова Г.Н. Вопросы преемственности между дошкольным и начальным ступенями 
образования  в условиях перехода к  12-летнему школьному образованию 
2.
 
Маркова  А.К.  Формирование  мотивации  учения  в  школьном  возрасте:  Пособие  для 
учителя. - М.: Просвещение, 2003. - 96 с 
3.
 
Кудрявцева  Е.А.  Преемственность  в  работе  детского  сада  и  школы  как  взаимосвязь  в 
диалоге двух образовательных структур // Детский сад. - 2008. -№5. -С. 57-63. 
4.
 
Аншукова  Е.Ю.  Организация  работы  по  преемственности  между  дошкольным 
учреждением и общеобразовательной школой // Начальная школа. - 2004. -№10. -С. 7-19.  
5.
 
Казакова  Т.Г.  Изобразительная  деятельность  дошкольников:  пособие  для  воспитателя 
детского сада. - М.: Просвещение, 1980. - 422 с. 
6.
 
Варкки Н., Калинина Р. Ребенок в мире творчества // Дошкольное воспитание. - 2003. -№6. 
-
С. 57-59. 
 
 
 
УДК 372. 3 
 
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ АУЫЗША СӨЙЛЕУ 
ТІЛДЕРІН ДАМЫТУ 
 
Бектемісова А.Ө. 
(М.Қозыбаев атындағы СҚМУ) 
 
 
 
Қазақстан  Республикасының  Білім  туралы  заңына  сәйкес  «Әр  баланың  жеке 
қабілетіне  қарай  иннеллектуалдық  дамуын,  жеке  тұлғаның  дарындылығын, 
талантын,  қабілетін  дамыту»  сияқты  өзекті  мәселе  енгізіліп  отырғаны  белгілі. 
Қазіргі  басты  міндеттердің  бірі  –  жеке  тұлғаны  қазіргі  өмірге  тез  бейімделіп 
кетуіне  көмектесетін  біліммен,  икемділікпен  қамтамасыз  ету,  өз  ана  тілінде 
дұрыс,  таза  сөйлеуге  машықтандыру.  Сондықтан  әр  шәкіртін  өз  ана  тілін 

Бектемісова А.Ө. 
 
50 
сыйлауға, құрметтеуге, мақтан тұтуға, таза сөйлеуге үйрету, ойына өзгеріс енгізіп, 
сапасына сілкініс туғызу, біздерге, яғни ұстаздар қауымына байланысты [1]. 
Ауызекі  сөйлеуді  меңгеру  мектептегі  оқуға  табысты  дайындықтың  маңызды 
жағдайын  құрайды.  Сөйлеу  тілдің  дамуы  психологиялық  табиғаты,  оның 
механизмдері  және  балаларда  даму  ерекшеліктері  Л.С.  Выготский,                           
А.А.  Леонтьева,  С.Л.  Рубинштейн  және  басқалардың  еңбектерінде  ашылған. 
Барлық  зерттеушілер  сөйлеу  тілдің  күрделігін  атайды  және  арнайы  сөйлету 
тәрбиесін беру қажеттілігін атап көрсетеді (А.А. Леонтьев, Л.В. Щерба) [2].  
Балаларды  сөйлеу  тілін  дамытудың  бай  тарихы  бар,  ол  К.Д.  Ушинскийдің, 
Л.Н.  Толстойдың  еңбектерінде  жазылған.  Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың 
байланыстырылған  сөйлеуін  дамыту  әдістемесінің  негіздері  М.М.  Конина,             
А.М.  Леушина,  Л.А.  Пеньевская,  О.И.  Соловьева,  Е.И.  Тихеева,  А.П.  Усова,              
Е.А.  Флеринаның  еңбектерінде  көрсетілген.  Балабақшада  монологтік  сөйлеуді 
оқыту  әдістері  мен  мазмұнындағы  проблемаларды  А.М.  Бородич,                             
Н.Ф.  Виноградова,  Л.В.  Ворошнина,  В.В.  Гербова,  Э.П.  Короткова,                          
Н.А. Орланова, Е.А. Смирнова, Н.Г. Смольникова, О.С. Ушакова, Л.Г. Шадрина 
және басқалары жан-жақты қарастырған [3]. 
Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  сөйлеу  тілін  дамуының  мәселелерімен 
көптеген  педагог-ғалымдар  айналысқан.  Аталған  мәселені  алғашқы  болып  ХІХ 
ғасырдың  соңында  К.Д.  Ушинский  қозғаған.  Бірақ  жалпы  сөйлеу  тілінің  дамуы 
және  байланыстырылған  сөйлеудің  даму  әдістемесі  ең  жақсы  дамуға  ХХ 
ғасырдың ІІ жартысында жетті. 
Сөйлеу  тілін  дамуы  саласындағы  зерттеулер  көп  жағдайда  Е.И.  Тихеева,            
Е.А. Флеринаның ойларымен айқындалды. Онда балалар әңгімелерінің жіктелуі, 
жас  ерекшелігі  бойынша  бөлінетін  топтарда  әңгімелеп  айтудың  әр  түрлі  оқыту 
әдістемесі  нақтыланған.  Н.А.  Орланова,  О.И.  Коненко,  Э.П.  Короткова,                  
Н.Ф. Виноградова. Балалардың әңгімелей білуге үйрету әдістемесінің әзірленуіне 
Алиса  Михайловна  Бородич  көп  үлес  қосты.  Көпшілік  тәжірибеде  балалардың 
тілін дамыту бойынша жұмысты жетілдіруге ықпалын тигізді. 
А.М.  Леушинаның  зерттеулері  байланыстырылған  сөйлеу  дамуының  негізгі 
желісі  баланың  ситуативті  сөйлеуінің  ерекше  басымдығы  нақты  контекстік 
сөйлесуге  ауысатынын  көрсетті.  Контекстік  сөйлесудің  пайда  болуы 
айналасындағылармен  қатынаста  болу  міндеті  мен  сипатымен  белгіленеді. 
Баланың  өмір  сүру  салтының  өзгеруі,  танымдық  әрекеттің  қиындауы, 
үлкендермен  жаңа  қарым-қатынасы,  әрекеттің  жаңа  түрлерінің  пайда  болуы  өте 
өрісті  сөйлесуді  талап  етеді.  Бұрынғы  ситуативті  сөйлесу  құралдары  пікірдің 
толықтығы  мен  ашықтығын  қамтамасыз  ете  алмайды.  Контексті  сөйлесу  пайда 
болады.  (Контексті  сөйлесудің  мазмұны  контекстің  өзінен  түсінікті  болады. 
Контексті  сөйлесудің  қиындығы  нақты  жағдайды  есепке  алусыз,  тек  тілдік 
құралдарға ғана сүйене пікірді құра білуді талап етеді) [3]. 
Д.Б.  Эльконинаның  пікірі  бойынша  ситуативті  сөйлесуден  контексті 
сөйлесуге  ауысу  4-5  жасында  өтеді.  Сонымен  қатар  байланыстырылған 
монологтік  сөйлеудің  элементтері  2-3  жаста  пайда  болады.  Контексті  сөйлесуге 
ауысу  ана  тілінің  сөздік  құрамы  мен  грамматикалық  құрылымын  меңгеруіне, 
тілдік құралдарды еркін қолда білуінің дамуымен тығыз байланысты. Сөйлесудің 
грамматикалық  құрылымының  қиындауымен  пікір  айту  өте  жүйелі  және  өрісті 
бола бастайды. 

Мектеп жасына дейінгі балалардың ауызша сөйлеу тілдерін дамыту 
 
51 
Ситуативті  сөйлеу  баланың  жасына  абсолюті  тәуелді  болмайды.  Әрбір 
баланың  сөзі  бір  кезде  ситуативті,  ал  бір  кездері  контексті  болуы  мүмкін.  Ол 
қатынастың міндеті және жағдайымен анықталады. 
Балалар,  әсіресе,  мектепке  дейінгі  орта  және  ересек  жастарында  монологтік 
сөйлеудің негізгі формалары - әңгімелеу және мазмұнын айтуды меңгереді. 
Әңгімелеу  мазмұнын  айтумен  салыстырғанда  байланыстыырлған  сөйлеудің 
өте күрделі түрі, себебі жаңа мәтінді құру дайын әдеби шығарманы мазмұндаудан 
қиынырақ.  Балаларда  байланыстырылған  сөйлеудің  дамуы  ең  алдымен  әңгіме 
айтуды  үйретуден  жүзеге  асырылады.  Ол  фабуласы  қиын  емес  қысқа  әдеби 
шығармалардың мазмұнын айтудан басталып, жеке шығармашылық әңгімелеудің 
жоғарғы формасына жеткізіледі [4]. 
Сөйтіп  бес-алты  жастағы  балалар  әңгімелесуге  еркін  араласады,  ұжымдық 
сұхбатқа  қатысады,  ертегілер  мен  қысқа  әңгімелердің  мазмұнын  айтады, 
ойыншық  және  сурет  бойынша  өз  бетінше  әңгіме  құрайды.  Сонымен  қатар 
олардың байланыстырылған сөйлеу жетілдірілмеген. 
Баланың  жан-жақты  дамуы  ең  алдымен  оның  үлкендермен  қатынас  тіліне 
дұрыс  түсуіне  байланысты.  Үлкендер–адамзат  баласының  бар  тәжірибесін, 
білімін, мәдениетін өз қолының ғана көмегімен бере алатын тұлғалар. Олай болса, 
теория  бойынша  «тіл  –  адам  қатынасының  негізгі  құралы»  дегенді  ұмытпай, 
қатынас құралы болумен қатар тілдің адам білімін жетілдіретін хабарлау қызметі, 
бала жанын баурап алатын сезімдік қасиеті үлкендер тарапынан әрдайым қажет. 
Баланы алдымен өз ана тілінде тілі шығуы, дамуы, не болмаса екінші тіл ретінде 
қазақ  тілін  үйренуі  ата-ана  мен  айналасындағылардың,  қазақ  тілі  мұғалімінің, 
тәрбешісінің  маңызды  міндеттерінің  бірі  болып  саналады.  Тіл  дамыту 
жұмыстарындағы,  қазақ  тілін  үйретудегі  басты  мақсаттар  ортақ.  Екеуінде  де 
баланың қазақ тілінде байланыстырып сөйлей білуін қалыптастыру көзделеді.  
Сонымен,  балалардың  сөйлеу  тілінің  дамуы  төмендегідей  нақты  міндеттерді 
орындағанда жүзеге асырылады: 
•
 
Баланың сөздік қорын қалыптастыру, оны белсенді түрде байыту; 
•
 
Бала  тілінің  дыбыстық  жағын  жетілдіру,  мәнерлі  де  мәдениетті  сөйлеуін 
тәрбиелеу; 
•
 
Тілдің грамматикалық жағын қалыптастыру, грамматикалық формалардан 
ауытқымай сөйлеуге машықтандыру; 
•
 
Ауызекі сөйлеу тілінің қалыптасып, дамытылуын іске асыру; 
•
 
Өз ойын монологты түрде байланыстыра жеткізе білуге үйрету; 
•
 
Көркем сөзге баулу; 
•
 
Сауаттылыққа үйрету. 
Балада байланыстырылған контексті сөйлеу дами бастаған кезде ол ситуативті 
сөйлеуді  ығыстырмайды.  Бала  үлкендер  сияқты  олардың  екеуінің  біреуін 
айтылатын  ойдың  сипатына  немесе  мазмұнына  байланысты  қолданады.  Сөйтіп 
бала  контексті  сөйлеуге  тыңдаушы  немесе  оқырманның  кең  қарасына  арналған 
бұл мазмұндау ситуациядан шығатын тақырыпты жүйелі баяндауды талап еткен 
кезде контексті сөйлеуге ауысады. 
Баланың сөзі ең алдымен ситуативті сипатқа ие болып, баланың  өсіп дамуы 
барысында сөйлеудің мазмұны мен функциясы өзгере бастайды. Бала оқу үрдісі 
барысында байланыстырылған контексті сөйлеу формасын меңгереді. 
А.М.  Леушинаның  мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  байланыстырылған 
сөйлеуінің  дамуын  зерттеуге  арналған  еңбегі  мектеп  жасына  дейінгі  кіші 
балалардың  байланыстырылған  сөйлеуінің  ерекшеліктері  анықталды:  олар  әр 

Бектемісова А.Ө. 
 
52 
түрлі шамада көрініс табады және сөйлесудің сипаты мен мазмұнына, сондай-ақ 
баланың  ерекшеліктеріне,  яғни  ол  қай  деңгейде  әдеби  сөйлеумен  таныс  екеніне 
байланысты болады.  
Сонымен  баланың  сөзі  ең  алдымен  нақты  болмысқа  байланысты  болады,  ол 
бала  тұрған  ситуациядан  кезде  пайда  болып  үнемі  толықтай  оның  жанында 
болады.  Сонымен  қатар  бұл  ауызекі  тіл,  ол  әңгімелесушіге  бағытталған  және 
өтініш,  тілек,  сұрақ  білдіреді,  яғни  ситуативті  форма  негізгі  мазмұны  мен 
мақсатына сәйкес. 
Кішкентай балаларда диалог монологтың алдында пайда болады; балаға басты 
әлеуметтік  маңыздылыққа  диалог  ие.  А.А.  Леонтьев  ойы  бойынша  монолог 
сөйлеу  өте  кеш  қалыптасады.  Көптеген  зерттеушілер  монолог  сөйлеуде  диалог 
сөйлеу  маңызды  рөл  атқаратынын  баса  айтады.  Ең  негізі  –кішкентай  балаларды 
диалог сөйлеуге үйретудің маңыздылығын түсіну, яғни сол сәттен бастап монолог 
сөйлеу туындап және дамиды. 
Сөйлеудің  алғашқы  түрі  -  ауызша  сөйлеу  болып  табылады.  Орыс  әдеби  тілі 
негізгі  екі  түрге  бөлінеді:  ауызша  және  жазбаша.  Мектеп  алды  жаста  ауызша 
сөйлеудің  негізгі  міндеті,  жазбаша  тілдің  әрі  қарай  дамуына  мүмкіндік  жасауы  
болып табылады. 
Ересек  мектеп  алды  жастағы  балаға  сурет  салу,  ермек  сазбен  жұмыс, 
аппликация  және  құрастыру  оның  жан  –  жақты  дамуына  және  тәрбиесіне  үлесі 
зор. Баланың ақыл – ойының жетуіне бейнелеу өнері ерекше әсер етеді, өйткені ол 
өмірді танудағы бейнелі құрал болып табылады. Сонымен қатар баланың ақыл – 
ойының жетуі сөйлеудің дамуымен тығыз байланысты. 
Бейнелеу  өнерінің  сабақтарында  балаларды  жаңа  сөздермен,  сөздерді 
мағынасынан түсінуге үйрету оларды айыру және сөздерді қолдануға, заттардың 
сыртқы бейнесін сипаттау сөздерімен таныстыруға болады. 
Тәрбиешінің  бастамасымен  балалар  түрлі  дәстүрлі  емес  амалдар  арқылы 
суреттер  салды,  балалардың  ұсақ  моторикасы  белсенді  дамыды,  бұл  да  тіл 
байлығына  оң  нәтижесін  берді.  Үшінші  бөлім  –  тұжырымдама  бөлімі,  балалар 
суреттерінің мәнін, қоршаған ортаға айтқылары келген сезімдерін, өздері жасаған 
жұмыс  туралы  сезімдерін  көрсетті,  тәрбиеші  және  басқа  да  балалардың 
сұрақтарына жауап берді. 
Өз ойларын жеткізуге үйрету жолында балалармен  фронталды, топтық және 
жеке  жұмыстар  сияқты  тәсілдер  қолданылады.  Олардың  барлығы  бәріне  мәлім 
және тәжірибеде кең қолданылады. 
Білім  берудің  әр  формасы  біріңғай  процесстің  бөлшегі  болып  табылады. 
Фронталды  түрде  жинақталған  білім  мен  білік,  жеке  және  топтық  жұмыста 
бекітіледі.  Балалармен  жеке  жұмыс  жасау  әр  уақытта  ыңғайлы  (таңертеңгі 
уақытта, далада серуендеуде, тәуліктің екінші жартысында). 
Тіл  байлығын  байыту  мақсатында  қоршаған  ортаны  бақылау,  картиналарды 
қарастыру,  балаларға  қызықты  болатын  тақырыптарды  талқылау,  осылар 
барысында  байланыстырушы  түрде  әңгімелеу  жолын  жасауға  мүмкіндік  береді. 
Мысалы,  «Гүлдер  әлемінде.  Түймедақ»  тақырыбы  бойынша    «Түймедақ  гүл 
шоғы»  атты  Надежда  Каменскаяның  және  «Түймедақ  алаңы»  атты  Панов 
Эдуардтың  картиналарын  репродукциялау  бойынша  гүлдер  жайлы  әңгімелеу, 
«Түймедақ әлемінде» сызбасы бойынша әңгіме құрастыру, «Интервью деген не?» 
суреті  бойынша  дидактикалық  жаттығу  сияқты  жұмыстар  жүргізуге  болады. 
«Менің  арманымдағы  үй»  тақырыбында  өз  үйлеріңіз  (пәтер,  жатақхана),  тұрған 
жерлеріңіз  туралы  әңгіме  құрастыру,  дидактикалық  жаттығу  (педагогтың 

Будь природе другом 
53 
сөйлемін аяқтау),  «Менің армандаған үйім»  шығармашылық әңгімелесулер құру 
сияқты жұмыстар  мектеп жасына дейінгі балалардың ауызша тілдерін дамытуға 
бағытталған. 
Сөздің  атауы  түсінікке  айналу  үшін  көптеген  шартты  байланыстарды  жасау 
қажет, сонымен қатар іс қимылмен ұштастырылған байланыстарды да. Бейнелеу 
өнердің  барлық  түрлері  осыған  көмектеседі.  Ауысып  отыратын  көрнекі 
материалдар,  зат  атауын  түсіндіретін,  нышаның  әрекеті,  бала  үлкен  адамның 
қысқа  сөзіне  құлақ  асып,  әрі  қарай  күрделенген  сөз  тіркесіне,  жаңа  сөздерді, 
олардың  лексикалық,  фонетикалық  және  грамматикалық  түсініктерін 
айқындайды. 
 
 
 

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: