Алимхан Жунисбек verstka 19 06 18 indd indd
жүктеу/скачать 10,2 Mb. Pdf көрінісі
|
| С
Н жуысыңқы тоғысыңқы жуысыңқы дауысты тоғысыңқы Сн тіркесінің дыбыс мәні 3. Дауыс қатысына байланысты әріп тіркесі: зерттеушілердің көпшілігі көзсіз сөзінің құрамындағы зс әріп тіркесін дыбыс тіркесінің қатарына жатқызады. Тіркестің артикуляциялық тізбегін құрастыра- мыз. Бұл жерде зерттеушілер назарына ілікпей қалып тұрған – тіркес құрамындағы дауыссыздардың жасалуындағы дауыс желбезегінің тербелісі. Тіркестің соңғы сыңарының жасалуына дауыс желбезегі қатыспайды, яғни тербелмейді. Егер жеке әріп тұрғысынан қарайтын болсақ, онда з әрпі ұяң з дауыссызын таңбалап тұр. Зерттеушілерді жаңылыстырып тұрған да дауыссыздың осы ұяңдық белгісі. Алайда дыбыс тіркесінің құрамында оның бірінші ұяң сыңарының айтылы- мына да дауыс желбезегі қатыспайды, яғни тағы да тербелмейді. Соның нәтижесінде тіл ұшы, ұяң з дауыссызы да тіл ұшы, қатаң с дауыссызы болып айтылады. Сөйтіп, тіл ұшы, қатаң с дауыссызының қайталама 207 тіркесінен сс дыбыс (әріп емес) тіркесі жасалады. Қазақ тілінде ұяң- қатаң немесе қатаң-ұяң болып дыбыстар тіркеспейді. Зс тіркесінің дыбыс мәні З С ұяң қатаң ұяң дауысты қатаң Зс тіркесінің дыбыс мәні 4. Кірме әріптер тіркесі: зерттеушілер уу, ия, уи сықылды кірме әріп тіркестерін дыбыс тіркестерінің қатарына жатқызады. Осы жердегі уу (буу, қуу) әріп тіркесінің артикуляциялық тізбегін құрастырамыз. Зерттеушілер орыс тілінің емле әсерімен екі дауыстының тіркесі деп есептейді. Шындығында, тіркес құрамындағы әрбір әріпке дауысты+дауыссыз дыбыстары сай келеді, сонда жоғарыдағы әріп тіркесінің дыбыстық мәні ұуұу болып шығады. Айырым белгілер кестесінен көрініп тұрғандай, әрбір әріптің дыбыс құрамы дауыстыдан басталып, дауыссызбен аяқталады. Әріп екі рет қайталанғандықтан дауысты+дауыссыздың белгілері де екі рет қайталанып, төрт дыбыс тіркесіне айналады. 5. Зерттеушілер еңбектеріндегі әріп тіркестерінің дауысты әуезі: зерттеушілердің еңбегінде көп кездесетін бл әріп тіркесін бір тіркес деп қарайды. Өйткені тіркес түрін жайма (матрица) кестемен анықтайды. Енді осы тіркестің дыбыс түрленімінің артикуляциялық тізбегін құрастырайық. Мысалы: тіркестің қаблан [қабылан] сөзінің құрамындағы дыбыс мәні жуан езулік әуезді был, ібліс[ібіліс] сөзінің құрамындағы дыбыс мәні жіңішке езулік біл,облыс [обұлұс] сөзінің құрамындағы дыбыс мәні жуан еріндік бұл, дүмблез [дүмбүлөз] сөзінің құрамындағы дыбыс мәні жіңішке еріндік бүл болып айтылады. Әріп 208 тіркесінің нақты дыбыс мәні болмайды екен, ендеше, ондай тіркесті дыбыс тіркесі деп атауға болмайды. Дыбыс тіркесі болу үшін, оның атынан көрініп тұрғандай, дыбыс мәні болу керек. Әріп тіркестің арасына дауысты кірігіп барып тілдік бірлікке айналады. Уу тіркесінің дыбыс мәні жүктеу/скачать 10,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|